İranın sakit diplomatiyası: Ankara və Doha ilə ittifaq yaradır? - TƏHLİL

Ənisə Bəsiri Təbrizi

“Middle East Eye”

Rəsmi Dohanın İranla münasibətlərinin böhranın əsas səbəblərindən biri olması fikri Körfəz müşahidəçilərini təəccübləndirdi.

Do]rudur? illər boyu, hətta gərginliklər dövründə, iki ölkə regiondakı əlaqələrini davam etdirib. Bununla yanaşı, 2016-cı il yanvar ayından etibarən Qətər, Şeyx Nimr əl-Nimr və digər 46 şəxsin qətlilə bağlı Tehrandakı Səudiyyə səfirliyinə hücumdan sonra səfirini geri çağırmaqla, diplomatik əlaqələri qısaldıb.

İqtisadi baxımdan, Tehran və Doha dünyanın ən böyük təbii qaz yatağı olan “Şimal qübbəsi” / "Cənubi Pars”ı paylaşır. Son bir ildə hər biri 3,1 mln. dollarlıq əmtəə-mal mübadiləsi aparıb. Buna baxmayaraq, bu rəqəm 2016-2017-ci illərdə BƏƏ və İran arasında ticarətlə müqayisədə (6,4 milyard və 7,4 milyard $) çox azdır.

Səssiz diplomatiya

İranın Səudiyyə Ərəbistanınжn tələbləri siyahısına daxil edilməsi Tehranın tezliklə böhrana sürüklənəcəyinə dair möhtəkirliyə səbəb oldu. İran baxımından bu, indiyə qədər birmənalı olaraq ona qarşı olan Körfəz Əməkdaşlıq Şurası (KƏŞ) çərçivəsində bölünmənin yaradılması üçün mükəmməl bir imkandır. Ancaq Tehranın təpkisi indiyə qədər ehtiyatlı olub.

İran rəsmiləri tez bir zamanda ABŞ prezidenti Donald Trampı, xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanına etdiyi son səfəri ilə Körfəz gərginliyini artırmaqda günahlandırdı. Hazırda İran hələ də sakit diplomatiya ilə məşğuldur və böhranın həlli üçün dialoqun vacibliyini vurğulayır.

Müdaxilə etmək əvəzinə, Tehran dərhal dialoqun başlaması və gərginliyin zəifləməsi üçün qarşılıqlı iştirakın vacibliyini irəli sürdü. İran rəsmiləri bildirdi ki, qarışıqlıq bütün dövlətlərin maraqlarını təhdid edir. Xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərifin dediyi kimi, "əlavə gərginlik fəlakətə səbəb ola bilər".

Zərif 5 iyun “tweet”ində yazdı ki, "Qonşular qalıcıdır. Coğrafiya dəyişdirilə bilməz. Məcbuetmə həll deyil. Xüsusilə mübarək Ramazan ayında dialoq vacibdir ".

Böhrandan bir neçə gün sonra Zərif Türkiyənin baş naziri və Rəcəb Tayyib Ərdoğanla mövqeləri əlaqələndirmək və gərginliyi aradan qaldırmaq üçün Ankaraya getdi.

Eyni zamanda, İran Qətərin meyvə-tərəvəz və təyyarə uçuşları üçün hava məkanı ilə təmin edilməsi üçün Tehrana etibar edə biləcəyinə bildirdi. Ancaq Qətərə qoşunlarını yerləşdirən Türkiyədən fərqli olaraq, daha sərt mövqe tutmaqdan çəkindi.

 “Açıq qucaq”

İran, yəqin ki, son prosesləri nəzərə alaraq, böhrana cari yanaşmasını dəyişə bilər.

Rəsmi Doha dörd ölkənin təzyiqinə boyun əymək istəmir və tələblərlə bağlı möhlət sona çatdıqdan sonra da onları rədd edəcəyini bildirdi.

Qətərin əmiri Şeyx Tamim bin Həməd əl-Sani İran prezidenti Həsən Ruhani ilə telefonla danışdı. "Qətərin qarşılıqlı əməkdaşlıq və əməkdaşlıq üçün açıq üsulları var" deyərək, o, İranla əlaqələri kəsməkdən imtina etdiyini vurğuladı: “İran və Qətər arasındakı münasibətlər həmişə inkişaf edib və güclü olub".

Qətər tələbləri rədd edirsə, bu, Tehranla Doha arasındakı əlaqələrin daha da dərinləşməsi üçün bir açılış ola bilər.

Tehranın Qətəri dəstəkləməsi üçün onu daha güclü bir mövqeyə yönəldə biləcək başqa bir element  – yeni Səudiyyə vəliəhdi Məhəmməd bin Salmandır. Taxtın 31 yaşlı varisi, bölgədəki tarixi rəqiblər arasında son günlərdə yaşanan qarşıdurmaların baiskarı kimi geniş qəbul edilir.

Yeni döyüş cəbhəsi

Ruhani administrasiyasının krallıqla əlaqələri yaxşılaşdırma arzusuna baxmayaraq, ulduzu yüksəlməyə başlayan varisli Səudiyyə Ərəbistanı getdikcə daha çox prioritetinin İrana müqavimət olduğunu üzə çıxarır.

May ayının əvvəlində Məhəmməd bin Salman Tehranla dialoqun mümkün olmadığını söylədi. "Səudiyyə Ərəbistanında müharinənin olmasını gözləməyəcəyik. Bunun əvəzinə, müharibənin İran ərazisində olmasına çalışacağıq", – dedi.

Səudiyyə Ərəbistanı ilə yaxınlaşma perspektivləri azaldıb, İran, Suriya, İraq və Yəməndə Səudiyyə Ərəbistanı ilə döyüşdüyü proksi müharibələrdən başqa, yeni bir qarşıdurma meydanı açmaqla, itirməyə bir şey olmadığına qərar verə bilər.

Əgər bu baş verərsə, Tehranın öz sərhədləri boyunca terror narahatlığı labüd şəkildə artacaq. Ancaq Ankara və Doha ilə yeni formalaşmış ittifaq, Tehranın Yaxın Şərqdə, xüsusilə də Suriyadakı strateji məqsədlərini yerinə yetirmək üçün qarşılaşdığı xərclərin bir qismini yüngülləşdirə bilər.

Tehran belə bir nəticəyə gələ bilər ki, istənilən halda, KƏŞ böhranının fırtınası ilə üzləşəcək, sakit diplomatiyanı davam etdirmədən, Qətərlə Səudiyyə səltənətinə qarşı açıq şəkildə çıxış etmək daha ağıllı və daha faydalı addım ola bilər.

Tərcümə: Strateq.az