Çətin sualların asan cavabı olmur…

Alqış Musayev

Bir gündə iki qətnamə qəbul etmiş AŞPA-nın təkəbbürlü baş katibi mənə ötən əsrin əvvəllərində yaşamış bir professoru xatırladır.

Bakı imperator gimnaziyasının özündən razı müəllimi Saninin uğursuzluğu nədə idi?

Professor otuz müsəlmanı dörd erməni, iki polyak, üc sektant, bir rus şagirdlə birlikdə avropalı eləmək istəyirdi.

Bir dəfə professorun “Asiyada qalmaq, yoxsa Avropaya üz tutmaq istərdiniz” sualına “Əli və Nino”nun məşhur qəhrəmanı belə cavab verir:

- Mən Asiyada qalmaq istərdim.

- Nədən? - deyə, təəccüblənən müəlliminə, Əli xan, seçiminin səbəbini çox səmimi və dəqiq izah etmişdi:

- Mən Asiyanı sevirəm, çünki burada mənə rahatdır.

Əlbəttə, adam haqlıdır: Onu narahat edən yerlərdə nə işi var ki…?

Axı donuz adını eşidib ürəyi ağzına gələn Seyid Mustafanı necə qınayasan?

Nəzərə alaq ki, coğrafiya elmi də Bakının Avropa qitəsinə aidliyi barədə birmənalı fikir söyləyə bilmir.

Onda Əli xan Şirvanşırin mövqeyinə hansı məntiqlə ağız büzmək olar?…

Dövlətlər də insanlar kimidir: hər birinin öz yönü-yöngəsi, hal-xasiyyəti var.

İnsanın (eyni zamandan dövlətin) xoşbəxtliyi onun əqli və fiziki göstəricilərindən, qurduğu xəyallardan daha çox, düşdüyü əhatədən asılıdır.

Rifah, xoşbəxtlik, rahatlıq maddi-mənəvi imkanlarla bərabər, həm də mühitdən doğur.

İnsan (və dövlət) yerini yox, öz mühitini axtarmalıdır.

Biz bir dövlət və toplum olaraq, hələ ki, öz mühitimizi (və təbii ki, haqq etdiyimiz rifahı, xoşbəxtliyi, rahatlığı) tapa bilməmişik.

Həyəcanlı günlər yaşayırıq...

Mən sosial şəbəkələri, saytları, telekanaları diqqətlə izləyir, çap mediasını müntəzəm oxuyuram. Yas, toy məclislərində müxtəlif insanlarla rastlaşıram.

Nəyi müşahidə edirəm?

Mübahisə etmək meyli çoxalıb.

Bir neçə il əvvəl on adamdan üç-dördü söz güləşdirməyə həvəsli idisə, indi 10 adamdan sanki 12-si dirəşir.

Olsun. Təəssüf ki, bu dirənişlərin arxası adi pafosa söykənir.

Sağlam düşüncədən əsər-əlamət yoxdur.

Narahat olmağa dəyər.

Mən hər addım başında, hər ünsiyyətdə az qala səksəninci illərin ab-havasını hiss edirəm: Tanış bir aqressiyanın hərarəti düşüncələrimi qarsır...

Dövlətimiz və tariximiz qarşısında mürəkkəb məsələlər, çətin suallar dayanıb.

Cətin sualların asan cavabı olmur.

Orta statistik azərbaycanlı isə çətin suallara çox asan cavablar vermək istəyir, mürəkkəb məsələlərin asan yolla həllini gözləyir və hətta tələb edir. Məhz tələb edir!

Mən bu “tələbkarlığın” səbəbləri üzərində dayanmaq istərdim..

Azərbaycan vətəndaşlarının böyük əksəriyyəti öz dövlətindən yaşlı və təcrübəlidir.

Yaş və təcrübə üstünlüyü vətəndaşda 25 yaşlı gənc dövlətə yol göstərmək, ağıl vermək, hətta onu qarşısına qoyub tənbeh etmək iddiası doğura bilir. Hardasa təbii və anlaşılandır.

Tarixə, ucuz şan-şöhrətə oynamaq cəhdləri var...

Bir neçə il əvvəl xalq diplomatiyası çərçivəsində Polad Bülbüloğlu, Kamal Abdulla və Fərhad Bədəlbəylinin Şuşaya səfəri təşkil edilmişdi (Səfərin məqsədi və nəticəsini şərh etmək fikrində deyiləm).

Növbəti belə bir missiyanın baş tutma ehtimalı müzakirə olunurdu.

Dünyaca məşhur, uşaqdan böyüyə hamının sevimlisi olan bir ziyalımıza “Şüşaya getmək istərdinizmi?" - deyə müraciət etmişdilər.

O, etiraz və imtina etmişdi: ”Yox, Şuşanı o vəziyyətdə görsəm, dözə bilmərəm...”

Dözə bilmərəm, yəni, başım ağrıyar, təzyiqim qalxar, ürəyim dayanar və s.... Ziyalılıq belə olmur.

Burada Şuşaya, Qarabağa sevgidən bəhs edilə bilməz.

Bu yükün altından çiyin qaçırmaq, məsuliyyətdən yayınmaqdır..

Bəs onda Azərbycan prezidenti neyləsin?

Hər dəfə Sarkisyan adlı vicdanı kirli, əli qanlı varlıqla üz-üzə gələndə hansı hissləri keçirir, hansı mənəvi iztirabları yaşayır, bir Allah bilir.

Amma heç nəyi büruzə vermədən, usanmadan, yorulmadan, bəzən təkbaşına, mərdi-mərdanə ölkəsinin haqlı davasını aparır.

Beynəlxalq təşkilatlara qarşı sadəlövh bir inam bəsləyirik...

Bəzən bu inam alt səviyyəyə qədər enə bilir.

Akademik titullu alimimiz (söhbət akademikin kimliyindən yox, dərrakənin miqyasından gedir) hay-həşir salıb, “Biz kitablar yazıb, Qarabağın əzəli Azərbaycan torpağı olduğunu sübut etmişik. Həqiqəti dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq lazımdır” deyəndə, nə dərəcədə səmimi, hansı dərəcədə vətənpərvərdir?

Mən ideoloji işin, təbliğatın sistemli aparılmasının qatı tərəfdarıyam.

Amma dünya liderlərinin bizim kitabları oxuyan kimi dərhal ermənilərə təpinəcəklərinə ümid bəsləmək bəsitlikdir.

Qarabağ xanlığının ABŞ-ın tarixindən çox-çox qədim və zəngin keçmişi vardır.

Nə dəyişir? Avropa, Amerka tarixi neyləyir ki...

Dünya siyasətində (və ümimiyyətlə siyasətdə) subyektiv amillər obyektiv şərtləri üstələyir.

Şəxsi münasibətlər, şəxsı hisslər hər şeyi həll edə bilməsə də, şox şeyə təsir göstərə bilir .

Dünya birliyi, dövlətlər, hökumətlər yekcins deyil.

Adını unutduğum ABŞ prezidentilərindən biri konqresmenlərdən zəhləsi getdiyi üçün Kapitoli ilə Ağ Evin arasında böyük bir bina tikdirmişdi - Ağ Evdən baxanda Kapitoli görünməsin deyə.

Heç cür ağıla sığışdırmaq olmur.

Azərbaycan vətəndaşı ölkəsində və ölkəsiylə bağlı başverənləri dünyada gedən proseslər kontekstində qavramağa hazır deyil.

Bəlkə də məsələni başqa cür qoymaq gərəkdir: Ətrafımızda baş verənlər vətəndaşa dünyada gedən proseslərin kontektsində təqdim edilmir...

Bu yerdə yerli telekanallarla bağlı tənqidi fikirləri bölüşməmək olmur.

“Yerli telekanallara baxan yoxdur”.

Doğrusu, bu fikir mənə bir qədər qeyri-dəqiq görünür. Əks istiqamətə cəbhə açmaq mümkündür.

Nə edəsən, yekun və ümumi qənaət belədir.

Söhbət heç də tamaşaçının “sehrli qutu”ya olan etinasızlığından getmir.

Tamaşaçı, sadəcə, tum çırtlayıb, çay, kofe içərək nərd oynaya-oynaya ekran qarşısında əyləşən insan deyil.

Tamaşaçı təhlükəsizlik amilidir.

Yerli tamaşaçı xarici televiziyalara üz tutursa…

Bu ölkənin milli təhlükəsizliyinə birbaşa təhdiddir.

O deməkdir ki, əhali sürətlə və kütləvi şəkildə “kalonlaşır”.

Dəxli yoxdur, kim neçənci kalonda, harda, hansı pozada sıralanıb.

Seyrçiyə, tamaşaçıya, kütləyə, tarixə, ad-sana oynayanda uduzuruq. Əlimiz gətirmir.

İş görmək əvəzinə işin şəklini çəkməklə kifayətlənməyə məcbur oluruq.

Fərq etməz ki, kim hansı meydançada, hansı fırçayla, hansı boyalardan istifadə edir...

***

1982–ci ildə rayonumuza, Meğri rayon partiya komitəsinə birinci katib gəldi: Telman Dilanyan. Cavan adamıydı, 40 yaşı olmazdı.

O, İrəvandan xüsusi tapşırıqlarla göndərilmişdi.

Gələn kimi partiya aparatındakı azərbaycanlı kadrları təmizləməyə başladı.

Danışırdılar ki, Dəmirçiyan onu öz yerinə hazırlayır.

Deyilənlərə görə, Dəmirçiyanı Moskvaya aparacaqdılar.

Bu söz-söhbətin müəyyən əsasları da vardı: çünki Telman Dilanyan qısa bir müddətdən sonra yenicə yaranmış Noyemberyan rayonunun birinci katibi təyin edildi.

Oradan da o, Moskvaya, MK-nın təşkilat şöbəsinə getdi.

Bir müddət orada çalışdıqdan sonra Dilanyanı Ermənistan MK-nin kənd təsərrüfatı üzrə katibi təyin etdilər.

Bir dəfə sayıqlığını itirərək (ola da bilər ki, məqsədyönlü olaraq) rayon partiya və təsərrüfat fəallarının yığıncağında belə bir fikir söyləmişdi: “Ermənilər həmişə hər yerdə ermənidirlər. Azərbaycanlılar isə hərdənbir, müəyyən epizodlar üzrə azərbaycanlı olurlar. Özü də, istisnasız, şəxsi mənafeləri tələb edəndə...”

Tarixi düşmənçilik, kin-küdurət, mili ədavət öz yerində. Düşmənin müşahidəsi acı və dəqiq olur.

Biz çətin suallarla qarşılaşmaya bilərdik...