"AGENT A/201" - SOVETLƏRİN GESTAPODAKI ADAMI - Dahi kəşfiyyatçı Villi Leman
“Baharın on yeddi anı” teleserialının tamaşaçıları tez-tez soruşurlar -həqiqətənmi Ştirlis və ya onun protoobrazı olan başqa bir qeyri – leqal sovet kəşfiyyatçısı mövcud olubmu? Birbaşa verilmiş suala birbaşa verilmiş cavab belədir - Yox! Nə Müllerin və ya Şelenberqin ətrafında, nə də ki, Hitlerin xüsusi xidmət orqanlarındakı mərkəzi aparatda, təssüf ki, heç bir qeyri-leqal peşəkar sovet kəşfiyyatçı –zabiti fəaliyyət göstərməyib. Ancaq real həyatda bu aparatda işləmiş və onun sirlərini yaxşı bilən adam mövcud olub. O, peşəkar sovet kəşfiyyatçısı olmasa da, etibarlı casus idi. Onun adı Vilhelm Leman, təxəllüsü isə -“Braytenbax” olub.
AzPolitika.info adı "Bütün dövrlərin 100 dahi kəşfiyyatçısı" sırasında çəkilən Villi Leman haqda məlumatları və onun haqqında çəkilmiş sənədli filmi təqdim edir.
BİOQRAFİYA
On yeddi yaşına çatan gənc Leman könüllü surətdə hərbi-dəniz donanmasına daxil olaraq, orada on ilə yaxın xidmət göstərir. O, bu müddət ərzində çoxsaylı uzaq səfərlərdə iştirak edir və hətta ruslarla yaponlar arasındakı Çemulpo döyüşünün də şahidi olur. Villi Leman ordudan artileriyaçı-felfebel rütbəsində tərxis olunduqdan sonra Berlin polisində işə düzəlir. Oradakı vicdanlı və bacarıqlı işınə görə onu Berlin polis-prezidiumundakı əks-kəşfiyyat bölümünə köçürürlər. Birinci Dünya Müharibəsi zamanı və ondan sonrakı dövrlərdə də Villi Leman özünü ağıllı və qabiliyyətli kəşfiyyatçı kimi göstərərək, vəzifəsində yüksəlmiş, çox mühüm təhqiqatlar aparmış və həmin bölmənin bütün işləri barəsində tam praktik məlumata malik olmuşdu. O, şöhrətpərəstlikdən uzaq, pul məsələsinə ayıq-sayıq yanaşan, heç bir qüsurlu vərdişləri və “ziyanlı əlaqələri” olmayan adam kimi tanınıb.
"VERBOVKA"
CASUS FƏALİYYƏTİ
1934-cü il casus “Braytenbax” ilə əlaqə qurmaq işi kəşfiyyatçı qeyri-leqal Vasiliy Zarubinə tapşırılır. Artıq Moskvadakı mərkəz Lemandan öz vəzifə imkanlarının həddini aşan daha geniş məlumatlar tələb etməyə başlayır. Hər necə olsa da, o, xeyli məlumat toplaya bilir. Məsələn, Leman Sovetlərin deşifrə xidməti üçün gestaponun teleqramlarının əsl mətnlərini və “Fau” raketlərinin geniş texniki göstəricilərini gestapo tərəfindən həbs olunmuş Zauberdən əldə etməyi bacarmışdı. O, həbs edilən Zauberin gestapo tərəfindən iki rezidentura ilə işləyib–işləmədiyini də yoxlmışdı. 1935-ci ilin noyabrında Leman digər yüksək vəzifəli əks–kəşfiyyatçılarla birlikdə tam məxfi zavodları və Vermaxtın ən yeni silahlarının sınaqdan çıxarıldığı poliqonlara baş çəkir. ”Braytenbax” gördüklərini ətraflı şəkildə təsvir etməklə yanaşı, oradakı mütəxəssislərdən aldığı taktiki-texniki məlumatları sovetlərə ötürmüşdü. Daha böyük məlumat, yəni gənc mühəndis Verner fon Braunun o zamana qədər görünməyən silahının - maye yanacaqla çalışan və yüz kilometrlərlə məsafəyədək ucmaq qabiliyyətinə malik raketlər haqqında bilgiləri Moskvaya çatdırılmışdı. Bunula əlaqədar olaraq Stalinin, Varoşilovun, Tuxaçevskinin adına xüsusi məruzə də hazırlanmışdı. ”Baş Təhqiqat İdarəsinin” (hərbi kəşfiyyat-ГРУ) rəhbərliyi bu sənədin dəqiqliyini yoxlamaq üçün xüsusi plan tərtib etmişdi.
1936-cı ildə “Braytenbax” beş məxfi poliqona dislokasiya edilmiş yeni silahlar, Almaniya-Polşa sərhəddi boyunca güclü müdafiə sipərlərinin qurulması , ”Henkel” şırkətinin yeni zirehli transportyoru, qırıcı təyyarələri və on səkkiz dəniz verfində sualtı qayıqların hazırlanması haqqındakı müfəssəl məlumatları Sovet İttifaqına ötürmüşdü. Həmin ilin sonunda Almaniyada yeni silahların hazırlanması və istehsalı ilə əlaqədar dövlət sirlərini qorumaqdan ötrü xüsusi tədbirlər planı həyata keçirilirdi. Ancaq Leman Almaniyanın bu sahədəki nailiyyətləri barəsində məlumatlar ötürməyə davam edirdi. İlk dəfə onun verdiyi məlumatlardan bəlli olurdu ki, şəxsən Herinqin (hərbi-hava qüvvələrinin komandanı Herman Vilhelm Herinq) nəzarəti altında qonur kömürdən benzinin alınması təcrübələri aparılır. Əlavə olaraq ”Braytenbax” zəhərli maddələrin hazırlanması üçün məxfi zavodun tikintisi haqqında da xəbər vermişdi.
“Braytenbax” həmçinin 1937-ci ildə çox mühüm olan ”Almaniya milli müdafiəsinin təşkili” məruzəsini sovet kəşfiyyatına yollamışdı. 1936-cı ilin yeni il ərəfəsində fürerin öz imzası ilə olan portretinin və fəxri fərmanın Lemana təqdim olunması onun gestapoda necə qiymətləndirilməsini bir daha təsdiq edir. Villi Lemanın həyatında az qala hər şeyi məhv edəcək hadisə də baş verib. Lemanın dostu ona sovet ticarət nümayəndəsi ilə əlaqədə olması şübhəsi səbəbdən izlənməsi barəsində xəbər verib. Sonradan aydınlaşıb ki, ona qarşı izlənmə səhvən aparılıb. Yəni bu izlənmə onula eyni familiyanı daşıyan və gestapoda işləyən başqa bir Leman üçün nəzərdə tutulubmuş. Digər Lemanın məşuqəsi qısqanclıq zəminində gestapoya məlumat vemişdi.
ƏLAQƏNİN İTMƏSİ
1937-ci ildə Zarubin Almaniyanı tərk edir və “Braytenbax"la əlaqəni “qeyri-leqal” Korotkovun həyat yoldaşı Klemans adlı şəxsin konspirativ mənzilindəki ev sahibəsi vasitəsilə Mariya Vilkovskaya həyata keçirib. Amma 1938-ci ilin axırında bu əlaqə kəsilib. Səbəb isə əlaqəçinin cərahiyyə əməliyyatı zamanı ölməsi idi. 1939-cu ildə Mərkəz “Braytenbax” işi barəsində arayış tərtib edib. Həmin arayışda qeyd olunur ki, ”Braytenbax” bu illər ərzində gestaponun fəaliyyəti haqqında xeyli sayda düzgün məlumatlar verib. Arayışda həmçinin bildirilir ki, Sovet kəşfiyyatında Lemanın dürüstlüyünə heç zaman şübhə olmayıb.
İFŞA
Müharibədən sonra Lemanın həyat yoldaşı Marqarita Sovet əməkdaşlarına söyləyib ki, 1942-ci ilin dekabrında onun ərini təcili işə çağırırlar və o, bir daha geri qayıtmayıb. Sonradan onun xidməti yoldaşlarından biri Villinin Gestapoda güllələndiyini bildirmişdi. ”Xaricı kəşfiyyat xidmətinin” arxivində saxlanılan ”Braytenbax” işi ilə əlaqədar olan arayışda deyilir ki, o, Sovetlərin Alamaniyanın arxa cəbhəsinə atdığı və gestapo tərəfindən yaxalanmış ”Bek”adlı casus tərəfindən ələ verilib. Arayışda o da qeyd edilir ki, almanların “tapşırığına” əsasən, “Bek” 12.04.1944-cü ilədək gestaponun diktəsi ilə Moskvayla radio əlaqəsi saxlayıb. Ancaq sonralar axtarış zamanı gestaponun sənədləri içində Villi Lemanla əlaqədar heç bir istintaq və ya məhkəmə işinə rast gəlinməyib. Çox güman ki, bu barədə gestapo Hitlerə də məruzə etməyib. Bu hadisə 1942-ci ilin dekabrında baş verib və Stalinqrad məğlubiyyətindən bərk qəzəblənmiş Hitlerin belə bir məlumatı eşitməsi onun bütün acığını gestapo rəhbərliyindən çıxa bilməsi ilə nəticələnərdi. Yəqin ki, vəziyyətin necə olduğunu anlayan gestapoçular Lemanı məhkəməsiz güllələyiblər. Bəlkə də Lemanı Müller “ata” öz kabinetində güllələyib.
Rus dilini bilən Oxucularımız üçün adı bütün dövrlərin 100 dahi kəşfiyyatçısı sırasında çəkilən Villi Leman haqda çəkilmiş sənədli filmi təqdim edirik.
Şərhlər
Hər hansısa bir şərh yazılmayıb.