“Baş idarə”dən “...üzrə idarəsi”nə gedən yol

Tənəzzülə doğru iri addımlarla “irəliləyiş”

Nadir İsrafilov, təhsil eksperti

Bu günlərdə Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi son bir illik fəaliyyətinə dair hesabat yayıb. Bir illik hesabat kimi təqdim olunan “məruzədə” adı çəkilən idarənin yaranma tarixindən tutmuş, son illərdə baş verən tarixi hadisələrin, əlamətdar günlərin, anım mərasimlərinin, keçirilən qəbulların, görüşlərin, təqdimatların, təlimlərin, müsabiqələrin, sərgilərin, səfərlərin və digər hesabatda qeyd edildiyi kimi, “bol tədbirlər”in xronologiyası “parlaq boyalarla” təsvir olunub. Bir neçə məktəbin bağlanması, bir neçəsinin birləşdirilməsi də sanki uğurlu nətıcə kimi, həmin tədbirlər sırasında yer alıb.

Hesabatda vurğulanan bir məqam xüsusı diqqət çəkir: “Bakı şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi fəaliyyətini təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə yönəldib və bu fəaliyyət istiqaməti Təhsil İdarəsinə həm dövlət, həm də cəmiyyət tərəfindən dəstək qazandırıb. Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi, təkcə paytaxtın təhsil sistemindəki uğurları ilə deyil, həm də, bütün ölkənin təhsil həyatı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən yeniliklərin təşəbbüskarı kimi çıxış edib.”

Tamamilə razılaşmaq olar. Amma, kiçik bir redaktəyə ehtiyac var. Sadalanan keyfiyyətlər və yeniliklərlə çıxış edən hesabat təqdim edənlərin rəhbərlik etdikləri indiki Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi deyil, on il bundan əvvəl Nazirlik tərəfindən ləğv edilən Bakı Şəhər BaşTəhsil İdarəsi olub. Xahiş edirəm, indikindən tamamən fərqli bir idarənin xidmətlərini özününküləşdirməyin.

35 illik pedaqoji təcrübəmin tən yarısını Bakı Şəhəri Baş Təhsil İdarəsində inspektor, baş məsləhətçi, sektor müdiri kimi müxtəlif məsul sahələrdə calışmış, Təhsil Nazirliyinin o zaman ETPEİ adlanan institutundakı (indiki Təhsil Poblemlərı İnstitutu) və Bakının mərkəzi rayonlarının birində Təhsil Şöbəsinin rəhbəri kimi fəaliyyətım də nəzərə alınarsa, bir təhsil mütəxəssisi kimi, düz 30 il bu idarə ilə sıx bağlılığım olub. Bu mənada, məsələ ilə bağlı mənim də öz “hesabatımla” bəzi fikirlərimi bölüşməyə haqqım çatır.

Bəli, bir vaxtlar ölkə təhsilinin flaqmanı sayılan, daim demokratikləşmə və humanistləşmə prinsipləri mövqeyindən çıxış edən, təhsil işçilərindən işi çətinə düşənlər arasında “Nazirlikdən böyük BONO var” kimi fikir oyadan, hamının dərdini, şıkayətini gəlib söyləmək üçün ümid yeri sayılan bir idarə, artıq 10 ilə yaxındır ki, keçmiş nüfuzunu və səlahiyyətlərini itirmiş, mənasız və əhəmiyyətsiz bir “yedək” quruma çevrilib.

Məsələ ondadır ki, cəmi 4 şöbəsi və 60 işçisi olan, az qala bir əsrlik tarixə malik Bakı Şəhər Baş Təhsil İdarəsi, bir anın içərisində, kim(lər)insə (fərqi yoxdur) təşəbbüsü və səyi nətcəsində 16 bölmə, Metodiki Mərkəz və Mərkəzləşdirilmiş mühasibatlıqdan ibarət, nə az-nə çox, düz 425 işçisi olan, hətta adının belə çəkilməsində müəyyən problem yaşanan, “titanik” bir quruma- Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinə çevrilib, özü də Təhsil Nazirliyinin birbaşa tabelıyində olan quruma (Yəqin ehtiyatlanıblar ki, birdən kimsə çaşıb bu idarəni Təhsil Nazirliyinin yox, hansısa başqa Nazirliyin tabeliyində olduğunu zənn edər).

Nə baş verdi? “Struktur dəyişikliyi”nın ilkin mərhələsi olaraq rəis müdirlə, şöbələr sektorlarla əvəz olundu. O zaman təhsilimizə nazirlik edən Misir Mərdanovun dəyişiklikdən bir müddət öncə təhsil şöbə müdirlərinin geniş müşavirəsində müdirlərə üzünu tutaraq “Sızə görə vəzıfəmi itirmək niyyətində deyiləm” kimi kinayəli hikkəsi, sən demə, görüntü yaratmaq məqsədinə xidmət edən bir gediş imiş. Həmin müşavirədə “kəskin tənqid atəşinə” tutulan həmin şöbə müdirlərindən düz 5 nəfəri yeni yaradılan idarədə müdir müavini, həmin müdirlərin təhsillə bağlı qalmaqallarda ad çıxaran müavinləri isə, ən aparıcı sektorlara müdir vəzifəsinə birbaşa təyinat aldılar. İdarənin müdiri postunu tutmağa isə, belə bir idarənı idarə etmək səviyyəsində kifayət qədər idarəçilik təcrübəsi olmayan, paytaxtın mərkəzi məktəblərinin direktorlarından biri “məsləhət” bilindi. Bir növ, qabaqcadan anonsu verildi ki, idarə bundan sonra idarə müdiri tərəfindən deyil, birbaşa onun “patronu” olan Təhsil Nazir(liy)i tərəfindən idarə olunacaq. Beləliklə, həm nazirlikdən iki dəfədən artıq ştat vahidinə malik nəhəng bir idarənin rəhbəri, həm də 3-5 işçisı olan sektor rəhbərlərı müdir statusu aldılar (Deyəsən, yenə də ehtiyatlanıblar ki, birdən idarə rəhbəri əvvəllər olduğu kimi rəis adlandırılsa, kimsə buranı polis idarəsi kimi başa düşər).

“Strateji postlar” tutulduqdan dərhal sonra, digər “yardmçı” yerlərə təyinat üçün namizədlər arasında “möhtəşəm” test imtahanları və “geniş spektrli” müsabiqə və müsahibə prosedurlarına başlanıldı. İşə qəbul olunanların siyahısı elan olunarkən, imtahan keçirənlərdən savayı, nə imtahandan keçənlərdən, nə də keçməyənlərdən test nəticələrinin nədən ibarət olduğunu bilən olmadı. Narazıları susdurmaq üçün daha çox aqresivlik göstərənləri 05 stavka ilə Metod mərkəzə yollamaqla sakitləşdirdilər. Sonradan tapşırılanlar da, istər-istəməz nəzərə alınmalı oldu. Onlar bu günədək, özləri də, nə işlə məşğul olacaqlarını bilmədikləri “Multimediya bölməsi”ndə yerləşdirildi. Beləliklə, bir növ cəza batalyonunu xatırladan Metodmərkəz, 116 əməkdaşdan ibarət komplektləşdirilərək, gözdən uzaq, könüldən iraq bir uşaq bağçasının binasında məskunlaşdırıldı.

Birdən, kimsə çaşqınlığa qapılıb, maraqlanar ki, bəs niyə məsələn, Bakı şəhəri Baş Polis idarəsi və ya deyək ki, Bakı şəhər Gənclər və İdman Baş idarəsi “Baş”larını qoruyub saxlaya bilir, təhsil idarəmiz “Baş”ından məhrum edilir? Nəyə görə Gəncə“ şəhər təhsil idarəsi” adlandırıldığı halda, Bakı “şəhəri üzrə təhsil idarəsi” olmalıdır? Nazirlikdə ayrıca şəhərlər və kəndlər üzrə idarə olduğu və hətta səlahiyyətlərin iki kurator nazir müavinləri arasında bölüşdürüldüyü halda, Bakı Baş Təhsil İdarəsini “arabanın beşinci təkərinə” çevirmək nə demək idi? Düzdür, bir müddət sonra yəqin ki, tarixçilərimizdən hansısa birinin dostcasına iradı nəzərə alınaraq, “Şəhər” və “Kənd” idarələrı birləşdirilib, əvvəlki vəziyyətinə qaytarıldı. Gec də olsa, başa düşüldü ki, sən demə şəhərlə kənd arasındakı fərqin aradan qaldırılması barədə hələ Sovet hakimiyəti quruculuğunun ilk illərində dekret verilibmiş. Nə isə, hesab edək ki, “üzrələr” üzrə komitə, komissiya, agentlik, müvəkkil, müşavir, mütəxəssis var idi, qoy idarə də olsun.

Bu arada digər bir “yenilik” – inspektorların məsləhətçi adlandırılması barədə absurd bir qərar, nəzarət etməli olanları “məsləhət verənlərə” çevirməklə, məsləhət verməli olanları, məsləhət vermək hüqundan məhrum etdi. Təhsil müəssisələrinin qapıları çoxsaylı metodist ordusunun üzünə qapadıldı. Çoxları saathesabı yarım stavka dərs aparmaq hüququndan belə məhrum edildi. Onlar öz darıxdırıcı kabinetlərində əyləncəli krossvord həll etmək və stolüstü oyunlarla baş qatıb, günü başa vurmaqla, bir növ özlərinə təsəlli tapmaq zorunda qalmalı oldular. Düzdür, bir müddətdən sora bundan da “çıxış yolu” tapıldı. Metodıstlər yeri gəldikcə ixtisar olunaraq, onların sayı 116-dan 70-ə endirildi və bu proses bu gün də davam edir. Narazılıq və kütləvi etirazlara, hələ ki, mahal qoyulmur. Halbuki, bir vaxtlar, nazirliyin “son terminologiyası” ilə qiymətləndirsək, “müəllimlərin müəllimi” hesab edilən metodistlər, təhsil ictimaiyyətinin ən təcrübəli, ən peşəkar və ən nüfuzlu status sahibləri sayılırdilar. Görünür, bizim artıq müəllimlərə yol göstərənlərə, onların dərslərini dinləyib, iradlarını bildirənlərə, yaxud da tədris prosesini müasr tələblər səviyyəsində quran müəllimləri üzə çıxarıb, onların qabaqcil təcrübəsini ümumiləşdirərək, digərləri arasında da yayanlara ehtiyacımız yoxdur.

Maraqlıdır ki, yeni yaradılacaq bu əndrabadi idarənin “formalaşdırılması” ilə bağlı bütün proseslərə rəhbərlik edən “Mərdanovun sağ əli - Qədirov Fərzəli” imicini “sərəf və ləyaqətlə” doğruldan, Nazirliyin keçmiş komandasının “baş kadroviki”, yeni komandada da, deyəsən, etimadı doğruldaraq yüngülvari redaktə edilmiş “İnsan resursları” şöbəsində öz əvvəlki ampluasındadır.

Yenə də nə isə. Bir zamanlar, hamımıza əzbərlətdirilən bir poemada deyildiyi kimi, nə olmuş, nə imiş... bu ləğv olunmağa məhkum edilmiş idarənin suçu?

Sən demə, idarənin obyektivliyə və şəffaflığa yönəlik nüfuzu, geniş səlahiyyət dairəsi Təhsil Nazirliyinin o zamankı rəhbərliyində ciddi narahatçılıq hissi yaradırmış və bu məqsədlə idarənin səlahiyyətlərini mənimsəmək üçün müxtəlif yollar axtarılırmış. Nəhayət ki, idarəyə qarşı yönəldilən aramsız cəhdlər onunla nəticələndi ki, 2000-ci ilin iyun ayında idarə ləğv olundu. Söz-söhbət mərhum prezident Heydər Əliyevə çatdı, məsələ araşdırıldı və həmin ilin avqust ayında idarə yenidən bərpa olundu. Bu, Bakı Şəhəri Baş Təhsil İdarəsinə nazirliyin ilk açıq hücumu idi.

Adı çəkilən hesabatda qeyd olunur ki, Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı və Nazirlər Kabinetinin Qərarına əsasən yaradılmışdır. Bəli, belə bir “Sərəncam” və “Qərar” olub. Lakin, məsələ ondadir ki, Prezidentin 31 mart 2006-cı il tarixli 1399 №-li Sərəncamı “Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin Bakı şəhəri rayon təhsil şöbələrinin ləğv edilməsini təmin etmək” məqsədi ilə verilmişdi. Bu da başa düşülən idi. Çünki idarənin daha da mobil və çevikliyini təmin etmək, nisbətən kompakt idarəetmə sistemi yaratmaq zərurətı yaranmışdı. Nazirlər Kabinetinin 28 iyul, 2006-cı il tarixli, 189№ - lı Qərarı isə, yeni qurumun məhz Bakı Şəhəri Baş Təhsil İdarəsinin bazasında yaradılmasını nəzərdə tuturdu.

Bu Sərəncam və Qərarın icrası istiqamətində, idarəetmənin daha da təkmilləşdirilməsinə yardımçı ola biləcək, bir neçə layihə belə hazirlanmışdı. Bu layihələrdən ən diqqət çəkəni optimal və praktik sayılanı, bir çox metropolislərdə tətbiq olunan, mövcud idarənin bazasında Bakı şəhərinin şımal, cənub, qərb və mərkəz dairələrinı əhatə edən reqional şöbələrinin yaradılması idi.

Yəni, ləğv olunan 11 rayon təhsil şöbəsinin əvəzinə 5 regional şöbə yaranırdı:

- Qaradağ, Səbail, Yasamal

- Nəsimi, Binəqədi

- Nərimanov, Nizami

- Sabunçu, Əzızbəyov (Xəzər)

- Xətai, Suraxanı

Lakin, bir çoxlarına məlum olmayan səbəblərdən (əslində səbəb məlum idi) bu səmərəli və son dərəcə məsrəfli layihədən vaz keçildi. Sabiq təhsil naziri Misir Mərdanovun 31 iyul 2006-cı il tarixli, 618№ –li əmri ilə, Bakı Şəhər Baş Təhsil İdarəsi ləğv edildi və əvəzi olaraq Təhsil Nazirliyinin birbaşa tabeliyində olan Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi yaradıldı. Baş idarənin 3-5 işçisi istisna olmaqla, digər böyük əksəriyyətı qeyri-qanuni olaraq, iş yerlərindən kənarlaşdırıldı. Keçmış idarənin səlahiyyətlərinin nazirlik tərəfindən kobudluqla və bütövlüklə mənimsənilməsi, bu idarənin tərəqqisinin sonu, tənəzzülünün başlanğıcını müəyyənləşdirmiş oldu. Beləliklə, ikinci həmlə baş tutdu.

Baş İdarəni ləğv etməklə, nə qazandıq nə itirdik?

Qazancla bağlı, məlum olan yeganə həqiqət odur ki, qazanan təhsilimiz olmadı. İtirilən isə, dövlətin havaya sovrulan milyonları və idarənin uzun illər və böyük səylər hesabına qazandığı nüfuz oldu. Elə isə, nazirlikdə olan şöbələrin sektor adı ilə dublikatını yaratmağa ehtiyac var idimi?

İdarənin ən mühüm sektorlarından biri olan “Strateji Təhlil və Planlaşdırma” sektoru bir il keçməmiş ləğv edildi. 5 müavindən biri öz kurasiyasında heç bir səlahiyyətə malik olmadığını anlayıb, o gedən olub, bu günədək qayıtmayıb.

Pedaqoji kadrların işə qəbulu mərkəzləşdirilmiş qaydada nazirlik tərəfindən həyata keçirilirsə, əlavə təhsil məsələləri ilə əsasən, Bakı Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma və İxtisasdəyişmə İnstitutu məşğul olursa, “Kadrların idarə olunması və Əlavə təhsil” sektorunun nə işlə məşğul olacağını anlamaq oqədər də çətin deyil.

“İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları” (İKT) sektoruna məktəblərin kompyuter kabinetinə laborant seçimində etibar olunmursa və məktəblərə kompyuter bölüşdürülməsində belə onlar yada salınmırsa, deməli, bu sektorun da formallığına heç bir şübhə qalmır.

“Təhsilin idarə olunmasının məlumat sistemi” (TİMS) sektorunun topladığı məlumatlardan nə vaxt və harada istifadə olunmasını, “Monitorinq və qiymətləndirmə” sektorunun isə, nəyin monitorinqini keçirdiklərini və nəyi qiymətləndirdiklərini yəqin ki, həmin sektorların müdirlərindən başqa heç kim bilmir. “Beynəlxalq əlaqələr” və bir çox digər sektorların “fəaliyyətinə” toxunmuram, çünki həddən artıq başağrısı olar.

Halbuki, səy və iradə, əzmkarlıq və qətiyyət nümayiş etdirməklə, Bakı təhsilində köklü islahat yolu ilə radikal struktur dəyişikliyi aparıb, bütün bu olayları keçmişdən qalan xatirələr kimi unutdurmaq olardı. Nə yazıq kı, böyük ümid bəslənilən proses baş vermədi. Bir neçə sektorun adının dəyişdirilməsi və kadrların yerdəyışməsi ilə, struktur islahatı görüntüsü yaradıldı.

Hüquqşünaslardan, iqtisadçılardan ibarət, vergi və qoruğ sistemindən “nadir tapıntı” kimi cəlb olunan qeyri-peşəkar mütəxəssislərimiz isə, gənc olmalarındanmı, həddən artıq təkəbbürlü olub, təcrübəsizliklərindən və ya, kiməsə arxayınçılıqlarındanmı, Bakı təhsilini avtoritar rejimə xas olan inzibati-amirlik prinsipləri əsasında idarə etməklə, öz vəzifə səlahiyyətlərini yerinə yetirmiş olduqlarını zənn edirlər.

Xeyli müddətdən bəri “Baş” idarə statusundan məhrum edilən bir idarə, indi də, xeyli müddətdir ki, öz yeni “Baş”çısını gözləmək ümidinə qalıb.

Təəsüf, çox təəssüf ...