“CİDDİ İNFLYASİYA DÖVRÜNƏ QƏDƏM QOYURUQ...” - "Qiymət artımından qaçmaq qeyri-mümkündür"

Tahir Mirkişili: "İndiyədək dövlət büdcəsinə yığılan rüsumların bir hissəsi yığan orqanlarda qalırdı. İndi o, ləğv olunduğuna görə o hissə də büdcəyə köçürüləcək"

“Dövlət rüsumu haqqında” qanun layihəsinin parlament müzakirəsinə çıxarılması kifayət qədər səs-küy doğurub. Məsələ ilə bağlı mediada, həmçinin sosial şəbəkələrin Azərbaycan seqmentində geniş müzakirələr aparılmaqdadır. İctimai marağı nəzərə alaraq bu mövzuda Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin sədri Tahir Mirkişilinin musavat.com-a müsahibəsini təqdim edirik:

- Tahir bəy, 200-dən çox rüsumun dəyişdirilməsi müzakirəyə çıxarılan qanun layihəsində əksini tapıb. Kifayət qədər rezonansa səbəb, ajiotaj yaradan dəyişikliklərə gedilməsi hansı zərurətdən irəli gəldi?

- Bu qanun layihəsi yalnız rüsumların dəyişdirilməsi ilə bağlı deyil. Kifayət qədər böyük bir qanun layihəsidir və dörd istiqaməti özündə əks etdirir. Birinci istiqamət üzrə bildiyiniz kimi, dövlət rüsumunun bir hissəsi, bəzi orqanlarda 18 faiz, bəzilərində 43 faiz, bəzilərində 50 faiz rüsum toplayan orqanların hesabına köçürülürdü. Bu məbləğ isə əsasən həmin orqanlarda çalışan əməkdaşların əmək haqqının artırılmasına və sosial dəstək proqramına sərf olunurdu. Bu qanun layihəsinə görə, artıq bu sistem ləğv olunur, yığılan bütün rüsumlar tam həcmdə dövlət büdcəsinə köçürüləcək. Bu məsələ barədə Milli Məclisin plenar iclaslarında deputat həmkarlarım dəfələrlə oxşar təkliflə çıxış ediblər ki, bu sistem ləğv olunsun, yəni ayrı-ayrı orqanların yığdığı dövlət rüsumu tam büdcəyə köçürülsün. Çünki əks halda, bu orqanlarda çalışan əməkdaşların əmək haqqı ilə rüsum yığmayan orqanlarda çalışan əməkdaşların əmək haqqı arasında ciddi bir disbalans yaranmışdı.

İkinci mühüm dəyişiklik, bildiyiniz kimi, bəzi rüsumlar tutaq ki, minik avtomobillərinin, mobil telefon cihazlarının dövlət qeydiyyatına alınması ilə bağlı dövlət rüsumları Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə müəyyən olunurdu. Amma indiki halda isə - rüsumlar dəyişilmədən, olduğu kimi qalaraq - artıq qanunda öz əksini tapacaq, bu da özlüyündə rüsum sisteminin mərkəzləşdirilməsi və ona nəzarət edilməsi baxımından da ciddi məsələdir.

Üçüncü dəyişiklik: bir çox istiqamətlər üzrə yeni dövlət xidmətləri var ki, indiyədək onlar üçün dövlət rüsumu müəyyən olunmayıb. Məsələn, su obyektlərinin icazəsi ilə bağlı, yaxud heyvandarlıq məhsullarında bəzi qida təhlükəsizlik sertifikatları, şəhadətnamələri, icazələrin verilməsi ilə əlaqədar və s. Ona görə də bu qanun həm də eyni zamanda bu istiqamətlər üzrə yeni rüsumların müəyyən olunmasını özündə ehtiva edir. 

Nəhayət, dördüncü dəyişiklik: bir sıra rüsumlar üzrə rüsum dərəcələrinin dəyişdirilməsi, inflyasiya nəzərə alınaraq, onların indeksasiya edilərək artırılması. Bununla bağlı maliyyə nazirinin müavini də komitədə kifayət qədər geniş açıqlama verdi. Bir çox rüsumlar var ki, onlar 15-20 il bundan əvvəl müəyyən olunub və keçən illər ərzində həm o xidmətin göstərilməsinin dəyəri qalxıb, həm də bir çox hallarda istifadə olunan materiallar dəyişib. Məsələn, indiyə qədər xarici pasportlar üçün tələb olunan rüsumlar təqribən 15 il əvvəl müəyyən olunub. O zaman verilən pasportlar materialına və eyni zamanda verilmə formasına görə indiki pasportlardan daha ucuz idi. Keçən dövr ərzində smart ciplərlə, yeni texnologiyalarla təchiz olunmuş pasportların verilməsinə keçilib, amma rüsum əvvəlki kimi saxlanmışdı. Və yaxud dövlət orqanlarında işləyən əməkdaşların keçən 15 il ərzində əmək haqları xeyli artıb, yəni xidmətin dəyəri də dolayısı yolla artıb. Bunları nəzərə alsaq rüsum dərəcələrinin dəyişdirilməsi qanunda öz əksini tapmışdır.

- Sizin komitə sədri olaraq, əsaslandırmanız birmənalı qarşılanmadı, hətta deputat həmkarlarınızın da etirazları, fərqli yanaşmaları oldu. Xüsusilə də gündəlik tələbat malları, ərzaq məhsulları, dərman preparatları ilə bağlı rüsumların artımının ölkə bazarında qiymətlərə təsiri qaçılmaz olacaq və bu da qiymət artımını tətikləyəcək. Rüsumların artması əhalinin aztəminatlı hissəsinin yükünü, qayğısını artıracaq, bunu nəzərə almısınızmı və narahatlığı bölüşürsünüzmü?

- İstənilən halda rüsumların və yaxud vergi dərəcəsinin artımı dünyanın heç bir ölkəsində birmənalı qarşılanmır. Təbii ki, indiki şəraitdə biz buna getməyi qərara alırıqsa, demək, bu addımın son nəticədə müsbət nəticələrə səbəb olacağına da inanırıq. Digər bir tərəfdən, əhalinin gəlirlərinin artırılması ilə bağlı məsələlərə də daha geniş toxunmalıyıq. Çünki paralel olaraq dövlət başçısının göstərişi ilə əhalinin gəlirlərinin artırılması istiqamətində də ciddi işlər aparılır. Qeyd edim ki, Milli Məclisə belə bir paket də daxil olub. Təkcə gələn ilin dövlət büdcəsində əmək haqlarının 20-40 faiz artırılması ilə bağlı təxminən 1 milyard manatdan çox vəsait nəzərdə tutulub ki, bu, kifayət qədər böyük bir məbləğdir. Yəni məsələnin iki tərəfi var. Digər tərəfdən, bu, komitə iclasında birinci oxunuş idi, biz bu qanun layihəsini ikinci, üçüncü oxunuşda yenidən müzakirə edəcəyik, plenar iclaslarda müzakirəyə çıxaracağıq. Çünki birinci oxunuş zamanı layihə adətən konseptual müzakirə olunur, ikinci oxunuşda daha detallı müzakirə edirik. Bəzi rüsumlarla bağlı deputat həmkarlarımın təklifləri var. Biz bu istiqamətdə işləyəcəyik.

- Ən çox ajiotaja səbəb olan minik avtomobilləri və mobil telefon cihazlarının dövlət qeydiyyatı rüsumlarının artırılacağı ilə bağlı məlumat oldu. Amma məlum oldu ki, bununla bağlı rüsum artımı nəzərdə tutulmur. Elə isə bu xəbər haradan yayıldı?

- Mən iclasda da qeyd etdim, qanun layihəsi haqqında müfəssəl və etibarlı mənbə Milli Məclisin və onun komitələri tərəfindən yayılan rəsmi məlumatlardır. Nə komitələrin, nə də Milli Məclisin bununla bağlı rəsmi məlumatı olmadığı halda, belə bir doğru olmayan məlumatın yayılması cəmiyyətdə müəyyən ajiotaj yaratdı. Halbuki nə qanun layihəsində, nə də bizim müzakirə etdiyimiz məsələlərin içərisində bu iki istiqamət üzrə rüsumların dəyişdirilməsi və artırılmasıdan heç bir söhbət getmir. Burada yalnız yeganə fərq ondan ibarətdir ki, bu iki rüsum əvvəllər Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə müəyyən olunurdu, indiki halda isə “Dövlət rüsumu haqqında” Qanunla müəyyən olunacaq. Qanuna bu maddələr salınıb, amma heç bir halda dəyişməyib. Ona görə fürsətdən istifadə edib tələsik, bir çox hallarda isə yoxlanılmadan, etibarlı olmayan mənbəyə istinadən məlumatların yayılması bizim işimizə zərbə vurur.

- Məsələyə operativ reaksiya olsaydı, bəlkə də ajiotaj bu qədər uzun davam etməzdir. Sanki bəzi dairələr xəbərin tirajlanmasına maraqlı oldular. Bəlkə avtomobil və telefon bazarını kurasiya edənlərin marağından irəli gəlirdi, ola bilərmi?

- Şəxsən mən operativ qaydada bir neçə media orqanına müsahibə verdim, belə bir qanun layihəsinin olmaması haqqında sosial şəbəkələrdə şərh də yazmışdım. Amma biz cavab verənə qədər artıq dezinformasiya sürətlə yayılmışdı. Məntiqlə qanun layihəsinin komitələrdən ilk oxunuşa çıxmadan mətbuatda yayılması doğru deyil. Çünki bu qanun layihəsi dəyişdirilə də bilər, əlavələr ola bilər, yaxud məsələn bəzi rüsumlara yenidən baxıla bilər. Ona görə də qəbul olunmayan qanun layihəsinin mətbuatda yayılması hər kəs üçün doğru olmayan qənaətə gəlməyə imkan yarada bilər.

- Şübhəsiz ki, bu, mətbuatın yaradıcılığının nümunəsi deyildi, hansısa mənbə ötürmüşdü, elə deyilmi?

- Biz araşdırmağa çalışırıq. Amma mən bir şeyi deyə bilərəm ki, belə informasiya yayan mətbuat orqanının bu informasiyanı yayması ilə bağlı heç bir etibarlı mənbəyi yoxdur, ola da bilməz. Çünki belə bir qanun layihəsi heç mövcud da deyil. Ona görə də bunu nəzərə alaraq deyə bilərik ki, həmin mənbə qanunsuzdur, əgər elə mənbə varsa. Çünki qanunverici layihənin təşəbbüskarı Prezident Administrasiyası, müzakirə olunan məkan Milli Məclis, eyni zamanda İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsidir. Bizim heç bir orqanlardan belə bir informasiya çıxa bilməz, çünki belə bir informasiya yoxdur zatən.

- Dövlət büdcəsinə 100 milyon əlavə vəsaitin daxil olacağı açıqlanıb...

- Maliyyə Nazirliyi ilkin qiymətləndirmədə dövlət büdcəsinə bu layihədən sonra əlavə 100 milyon manata qədər vəsaitin daxil olacağı ilə bağlı açıqlama verib. Qeyd edim ki, bu rəqəm tək rüsumların artırılmasından əldə olunan vəsait deyil. Çünki qanun layihəsi həm də indiyədək bir çox dövlət orqanlarında qalan 18, 43, 50 faizin də dövlət büdcəsinə köçürülməsi deməkdir. Yəni indiyədək dövlət büdcəsinə yığılan rüsumların bir hissəsi yığan orqanlarda qalırdı. İndi o, ləğv olunduğuna görə o hissə də büdcəyə köçürüləcək. Təbii ki, gələn hissə, eyni zamanda artan rüsumlarla birgə büdcəyə ümumi iqtisadi təsiri təxminən 100 milyon manat miqdarında qiymətləndirilir.

- Tahir bəy, dövlət bir sıra hallarda vətəndaşın sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün bir neçə milyardlıq sosial paket təqdim edir. Prezidentin bununla bağlı fərman və sərəncamları az olmayıb. İndiki halda büdcəyə cəmi 100 milyon qazandırmaq üçün çoxsaylı insanları narahat etmək, özü də Zəfər qazanan ölkənin vətəndaşını dəyərdimi?

- Qanun layihəsinin əsas məqsədi - dövlət rüsumları sisteminin təkmilləşdirilməsi, mərkəzləşdirilməsi, daha yaxşı xidmət göstərmək üçün rüsumların səviyyəsinin inflyasiyaya indeksasiya olmasıdır. Amma digər tərəfdən, bizim əsas çalışdığımız və çalışmalı olduğumuz istiqamətlər bərpa-quruculuq-təhlükəsizlik işləri həyata keçirməklə əhalinin gəlirlərinin artırılması üçün daha çox imkan yaratmaqdır. Bu istiqamətdə dövlət başçısının tapşırığı ilə əhəmiyyətli işlər görülür, sosial paket tətbiq olunur. Baxmayaraq ki, bizim qarşımızda həm də ciddi şəkildə işğaldan azad olunmuş ərazilərdə bərpa işləri, təhlükəsizlik məsələlərinin həlli də dayanır. Digər tərəfdən, bu gün dünyanın bütün ölkələrində ciddi bahalaşma, inflyasiya gedir, ciddi inflyasiya dövrünə qədəm qoyuruq. Belə bir şəraitdə istənilən halda qiymətlərin artımından qaçmaq getdikcə çətinləşir. Məsələn, son bir il ərzində dünya ərzaq bazarında qiymət 32 faizə qədər artıb. Belə bir şəraitdə, sadəcə, demək ki, rüsum və yaxud vergi dərəcəsini aşağı salmaqla qiymət artımından qaçmaq mümkün olacaq, bu, qeyri-mümkündür. Ona görə də biz daha çox iş yerlərinin açılmasına, əhalinin daha çox gəlir əldə etməsinə, sahibkarlığın daha güclü dəstəklənməsinə fikir verəcəyik. Bu, Azərbaycanda dövlətin əsas iqtisadi siyasətidir. Əks halda, sadəcə, rüsum və vergiləri aşağı həddə saxlamaqla əhalinin gəlirlərinin artmasına nail olmaq çox çətindir.

- Əhalinin sosial vəziyyətinə təsiri barədə hesablama aparılıbmı?

- Ümumi bir rəqəm var ki, artımdan sonra Azərbaycanda adambaşına düşən orta rüsum xərci 35 manat olacaq. Bu, bizim vətəndaşlarımızın orta illik gəlirinin 0,5 faizi həcmindədir. Qonşu ölkələrin əksəriyyətində, məsələn, Türkiyədə əhali illik gəlirlərinin 8-9%-ni dövlət rüsumlarına xərcləyir.

- Azərbaycan və Türkiyə əhalisinin orta illik gəliri barədə müqayisə nə deyir?

- Təxminən iki dəfəyə yaxındır, Türkiyədə yüksəkdir. Amma Türkiyə əhalisinin rüsum xərcləri bizim rüsum xərclərimizdən təxminin 20 dəfə çoxdur. Məsələn, bizdə pasportun alınması üçün dövlət rüsumu 60 manat olacaq, Türkiyədə isə təxminən 400 dollardır. Ona görə mən bunları mütləq müqayisəyə demirəm, çünki insanlarımız maaş müqayisəsini əsas gətirirlər. Ona görə də daha çox gəlirə nisbətlə müəyyən edirik ki, insanlar aldığı pulun nə qədər hissəsini hansı istiqamətə xərcləyirlər. Təbii ki, bu, o demək deyil ki, hər şey artmalıdır, həmçinin rüsumlar. Biz belə məntiqlə çıxış etmirik. Amma sadəcə, bəzi hallarda müqayisə apardıqda reallığı görmək mümkündür. Bir şeyə əmin olmaq lazımdır ki, Azərbaycanda dövlət siyasəti sosial dövlət konsepsiyasına əsaslanır. Onsuz yığılan bütün rüsumlar büdcə xərcləri vasitəsilə yenidən vətəndaşların maaşlarının, pensiyaların artırılmasına sərf olunur.