"Xam neftə tələbat kəskin azalıb" - Rusiya yuvarlandığı quyudan çıxa bilərmi?

ABŞ hətta ehtiyatlarını fəal şəkildə bazara çıxarmaq hesabına da olsa birjalarda təklifin azalmasına imkan verməyəcək

İqtisadçı ekspert Rövşən Ağayev Facebook səhifəsində neftin qiymətinin uzuzlaşması fonunda Rusiyanın düşdüyü vəziyyətdən yazıb: "Rusiya OPEC ölkələrini gündəlik neft hasilatını 1.5 milyon barrel azaltmağa razı salmaq istəyir. Hələlik təşkilata üzv olan 12 dövlətdən 2-i - İran və Venesuela təşəbbüsü dəstəkləyir. Məlum oduğu kimi hazırda, dünya neft bazarında gündəlik satışın təxminən 30%-i OPEK-in payına düşür.

Cəmi 3 gün sonra OPEC toplantısında Rusiyanı "düşdüyü quyudan" çıxaran qərar qəbul edilə bilərmi? 2014-cü ilin arxada qalan 3 rübünün nəticələri göstərir ki, neftin qiymət artımını stimullaşdıran iqtisadi faktorlar indilikdə prosesə təsirini itirib. Dünyanın ən nəhəng neft istehlakçıları olan Çin və Avropa Birliyində iqtisadi artım templəri zəifləyib, onların xam neftə tələbatı kəskin azalıb. Məsələn, sentyabra nisbətən oktyabrda Çinin xam neft istehlakı 15.2% azalıb. 2013-cü ilin eyni dövrünə nisbətən bu ilin yanvar-sentyabr aylarında Avropanın ən böyük iqtisadiyyatı olan Almaniyada xam neft istehlakı 5%-dək azalıb. Üçüncü ən böyük istehlakçı - ABŞ isə artıq nəinki idxaldan asılılığını minimuma endirib, hətta həm hasilatını artırmaq, həm də ehtiyatlarını bazara çıxarmaqla "bahalı neft"ə maraq göstərmir.

Beynəlxalq Energetika Agentliyinin məlumatına görə, hazırda dünya neft birjalarında gündəlik xam neft təklifi (təxminən 92.7 milyon barrel) tələbi 0.6 milyon barrel üstələyir.

Əksər ekspertlər OPEC-in hasilatı azaltmayacağını proqnozlaşdırır. Ən azından OPEC neftinin üçdə birini verən, ABŞ-ın 1 nömrəli mütəffiqləri sırasında yer alan Səudiyyə Ərəbistanı hasilatı azaltmağa meylli görünmür. Rusiya isi bildirir ki, bu prosesə ən böyük dəstək məhz Səudiyyə Ərəbistanından gələ bilər. Təkcə ona görə yox ki, bazar payı yüksək olduğuna görə təsir rıçaqları daha təsirlidi. Həm də ona görə ki, Səudiyyə Ərəbistanın tətbiq elədiyi neft texnologiyaları hasilatı avtomatik azaldıb artırmağa imkan verir. Amma, məsələn, Rusiya belə texnologiyalara malik deyil, bəzən hasilatı əvvəlki səviyyəyə qaytarmaq üçün aylar tələb edilir.

1973-cü ildən indiyədək dünyada baş verən 4 enerji böhranının təcrübəsi və bu böhranlar zamanı OPEC və ABŞ-ın davranışları da gələcəyi proqnozlaşdırmaq baxımından maraqlıdır. Sadəcə böhranların təsadüf elədiyi siyasi şəraitlər o qədər fərqlidir ki, nəticə çıxarmağı xeyli çətinləşdirir. 1973-cü il oktyabrın 16-da OPEC-in hasilatın azaldılmasına dair qərarı ilə neftin qiyməti 70% artaraq 3 dollardan 5 dollara yüksəldi. Cəmi 1 il sonra isə qiymətlər yenidən 2 dəfədən çox artaraq 12 dolları ötdü. Amma o zamanlar İsrail və Ərəb ölkələri (Suriya və Misir) arasında gedən müharibədə ABŞ İsraili dəstəklədiyi üçün onlar Qərbdən qisas almaq üçün qiymətlərin artımına səbəb addımı atdılar.

1970-80-ci illər 2-ci qlobal enerji böhranı İran İnqilabı səbəbindən baş verdi. Qısa müddətdə neftin qiyməti kəskin artsa da, ABŞ-ın qərarları nəticəsində qiymətlər 6.5 dollar səviyyəsində qərarlaşdı. O zamankı ABŞ prezident Karterin dövlətin neft bazarına müdaxiləsinin məhdudlaşdırmasına qərarı qiymətlərin kəskin artımının qarşısını alan əsas səbəblərdən biri kimi göstərilir. Bunun ardınca isə Səuduyyə Ərəbistanı hasilatın artırılması ilə bağlı qərar qəbul etməklə sonrakı 20 ildə neftin qiymətlərinin artımına son qoydu.

Proqnozlardan biri də budur ki, ABŞ hətta ehtiyatlarını fəal şəkildə bazara çıxarmaq hesabına da olsa birjalarda təklifin azalmasına imkan verməyəcək. Məlumat üçün deyim ki, 1973-74-cü illər böhranında Ərəb ölkələrinin ABŞ və Avropa ölkələrinə neft satşına embarqo qoymasına cavab olaraq ABŞ özününün strateji neft ehtiyatları yaratmaq barədə qərar verib. 2014-cü ilin ortalarına olan məlumata görə anbarlardakı ehtiyatların həcmi 4 milyard barreldən çox olub. Ekspetlərə görə, bu ehtiyatlar ən azı qarşıdakı 4-5 il ərzində ABŞ-a imkan verir ki, neftin dünya bazar qiymətlərini diqtə edə bilsin. Bu müddətdə isə alternativ enerji istehsalı onsuz da xam neftə olan tələbi azaldacaq.

Bir məsələ çox dəqiqdi: indiki şəraitdə neftin qiymətinin Rusiyanın maraqlarrını təmin edəcək həddə yüksəltmək istiqamətində səylərinə mane olmamaq Qərb üçün onun bombalayan "düşmən” təyyarələrinə öz əlinlə yanacaq tökməkdi. O bombalar hələlik Ukraynanın başına yağır, neft bazarı Rusiyanın diqtəsilə çalışsa, çox başlar yanacaq".