SƏHRANIN DƏNİZLƏ QOVUŞDUĞU ÖLKƏ: MƏRAKEŞ – Ərəb nağıllarındakı sirli-sehirli Məğrib ölkəsindən reportaj (FOTOLAR+II HİSSƏ)

22 il əvvəl Azərbaycan tamaşaçısı Braziliya istehsalı olan “Klon” teleserialı ilə Şərqlə-Qərbin qovuşduğu, həm də ayrıldığı, füsunkar şəhər və okean mənzərləri, zəngin mədəniyyəti ilə heyrətləndirən Mərakeş seyrinə baş vurdu. Rabat, Fəs, Kasablanka, Tanjir, saraylar, səyahət, macəra həvəskarları üçün ən böyük arzulardan biridir. Əgər təbiət, okean, səhra, memarlıq, tarixin izlərindən zövq almaq istəyirəsnsə, mütləq və mütləq heç olmasa bir dəfə Məğrib məmləkətinə, yəni Mərakeşə ayaq basmalısan...

Bu repotaj sizə nağıllar ölkəsinin sirlərinə, hikmət xəzinəsinə yol açmaqda kömək edəcək.

I hissə

(İkinci hissə yazının aşağısına əlavə olunub)

Əslində bu günə kimi də mərakeşlilər “Klon”da təqdim olunan müsəlman adətlərinin onlara aid olmadığını, ərəblərin həyat tərzində təhriflərə yol verildiyini düşünərək teleserialı qəbul etmir. Çünki Mərakeş hər zaman multikultural, tolerant ölkə kimi tanınıb.

Ölkəni daha da yaxından tanımaq üçün kiçik heyətlə Afrikanın şimal-qərbində yerləşən Mərakeş Krallığına yola düşdük. Ölkələrimiz arasında birbaşa hava əlaqəsi olmadığı üçün İstanbul-Kasablanka marşrutu ilə uçmalı olduq. Qeyd edim ki, 2 gün əvvəl Azərbaycan və Mərakeş arasında ümumvətəndaş pasportlarının sahibləri viza tələbindən azad edilib. Pasportuna sonuncu Mərakeş vizası vurulan bəndəniz oldu...

Təmiz və yaşıl Rabat

Afrika qitəsi ilə Avropa arasında mühüm strateji mövqeyə malik Mərakeş Krallığı şimaldan Cəbəllütariq boğazı və Aralıq dənizi, cənubdan Mavritaniya, şərqdən Əlcəzair və qərbdən Atlantik okeanı ilə həmsərhəddir.

Mərakeşdə olanda kralın anası rəhmətə getmişdi. Bu, səfərimizə, gəzməyə, görüşlərə heç də maneə yaratmadı. Çünki ölkədə matəm elan olunmadı və həyat digər günlər kimi öz axarında davam etdi.

İlk tanışlıq zəngin tarixə malik mədəniyyət şəhəri olan, Atlantik okeanının sahilində yerləşən paytaxt Rabatdan başladı. Onun küçələri və meydanları sənət əsərlərilə doludur. Rabat həm də müasir, təmiz, səliqəli, ekoloji cəhətdən məsuliyyətli paytaxtdır və yaşıl məkanları ilə fəxr edir. Ağaçlar təmizlənmiş, ikinci dəfə emal olunmuş sularla sulanır. Bütün park və bağlarda insanların idmanla məşğul olması, istirahət etməsi üçün hər çür şərait yaradılıb. Rabatda hündür mərtəbə binalar, göydələnlər yoxdur, şəhərin gözəlliyini pozmamaq üçün belə binaların tikilməsinə icazə verilmir. Bütün şəhərdaxili və magistral yollar alsfalt döşəməlidir, yolların tikintisini yerli şirkətlər həyata keçirir. Kasablankadan fərqli olaraq Rabat və digər şəhərlərdə tıxac yoxdur, məsuliyyəti dərk edən sürücülər şəhərdə az sayda olan işıqforun qırmızı işığında keçmir, həm də kimliyindən aslı olmayaraq cərimə ödənilməsi mütləqdir. “Az sayda işıqfor” sözünü ona görə dedim ki, doğrudan da bu və digər şəhərlərdə işıqforlar olduqca azdır. Essaura şəhərində isə işıqfor ümumiyyətlə yoxdur.

İnsanları mehriban, gülərüz, qonaqpərvərdi. Mərakeşdə çay ənənəsi mövcuddur. Nanə yarpaqları, yaşıl çay və şəkərlə hazırlanan bu çay Mərakeşdə qonaqpərvərliyin, dostluğun və ənənənin əlamətidir. Bu içki çox məşhur olduğu üçün bütün gün, hər yeməkdən və hər söhbətdən sonra verilir. Mərakeşlilər bundan böyük zövq alır.

Restoranlarda yemək sifariş verməmişdən əvvəl masaya kərə yağı və çörək gətirilir. Bu ölkəyə getsəniz mütləq milli yeməkləri olan harira supu, pastilla, kuskus, ət və qoyuqla hazırlanan tajinin dadına baxın. Burda onu xüsusi zövqlə və dadlı bişirirlər.

Şəhərlərdə daha bir diqqətçəkən məqam odur ki, müasir geyimlərlə yanaşı insanlar ənənəvi Mərakeş geyimlərində - kaftan, cellabada (başlıqlı və geniş qolları olan uzun, rahat paltar) gəzir.

10 ilə tikilən məqbərə

Rabatın gəzməli yerləri çoxdur, turistlər və qonaqlar ilk olaraq tanışlığa keçmiş kral V Məhəmmədin məqbərəsindən başlayır.

Şəhərin Həsən Qülləsinin qarşısında V Məhəmmədin məqbərəsi yerləşir, burada Mərakeş kralı V Məhəmməd və onun iki oğlu, mərhum Kral II Həsən və Şahzadə Abdullahın məzarları var.

Əvvəllər kral ailəsinin üzvü olan qadınlar rəhmətə getdikdən sonra Krallıq Qəbiristanlığında kişilərlə birgə dəfn edilirdi. II Həsən məqbərəni tikdirdikdən sonra qadınlar onlar üçün ayrılmış qəbiristanlıqda dəfn olunur.

Məqbərəni ziyarət biletsizdir, səhər saat 08:00-dən gün batana kimi hamı üçün açıqdır. Kral, ailəsi, hökumət rəhbərləri və ölkəyə gələn rəsmi qonaqlardan başqa məqbərəninin içinə daxil olmaq, qəbrlərə yaxınlaşmağa icazə verilmir. Kral və kral ailəsindən ziyarətə kim gəlirsə, imamdan başqa bütün işçilər məqbərəni tərk edir. Əgər kral yaxınlarının məzarı başında tək qalmaq istəyirsə, imam da çölə çıxır. Buna baxmayaraq, yüksək məbləğdə maaş alan imam hər gün öz yerində - şahzadə Abdullahın məzarı yaxınlığında ona ayrılan yerində oturaraq Qurani Kərimdən ayələr oxuyur.

Məqbərəyə cavabdeh şəxslərdən olan polkovnik Omar Skalli bizi qarşıladı və onun müşayiəti ilə məqbərənin içərisinə daxil olduq. Kral II Həsən ölkəyə simvolik hədiyyə etmək üçün məqbərənin tikilməsinə göstəriş verib. Kral V Məhəmmədin qəbri başqa şəhərdən bura köçürülüb. Qəbrlərin ətrafını əhatə edən bayraqlar Mərakeşin regionlarını təmsil edir, hansı ki Saharanın azad olunmasında - Yaşıl Yürüşdə iştirak edib. Məqbərənin həyətindəki sütunlar Mərakeşin keçmiş, köhnə məscidindən gətirilib. Həmin məscid X əsrdə - 1017-ci ildə tikilib. Dünyada müsəlman ölkələrinin ən böyük məscidi hesab olunurdu. XVIII əsrdə baş verən zəlzələ bu məscidin tavanını tamamilə dağıdıb.

Bu yerin seçilməsi təsadüfi deyil. V Məhəmməd Madaqasqardan sürgündən qayıdanda xalq onu burada gözləyirdi və o, ilk çıxışını burada edib. Məqbərənin tikintisi 10 ilə başa gəlib. Vyetnamlı memar Conq Vo Toan tərəfindən müasir materiallarla ənənəvi formalardan istifadə edilməklə dizayn olunub. Bütün tavan əl işidir, materiallar müxtəlif ölkələrdən gətirilib. Məqbərəni kral əsgərləri qoruyur, onlar hər 90 dəqiqədən bir yenilərilə əvəzlənirlər.

21 müsəlman ərəb ölkəsi içində Mərakeş yeganə ölkədir ki, məscidlərin minarələri yumru, oval şəklində deyil, dörd küncdür, bayrağında aypara şəkli yoxdur. Səbəb kimi Osmanlı İmperiyasının təsirinin olmaması göstərilir. Bildirilir ki, o zaman osmanlıların Mərakeşə girməsinə səudiyyəlilər imkan verməyib. Əlcəzair və Tunisdəki məscidlərin minarələri əvvəllər dörd künc olsa da, indi onlarda da minarələr yumrudur və bayraqlarında aypara şəkli təsvir edilib.

Təhlükəli olduğundan Həsən Qülləsinin - tamamlanmamış məscidin minarəsinin başına qalxmaq 25 ildir qadağan olunub. Ordan intihar edənlər, başgicəllənmədən yıxılanlar olduğu üçün minarənin qapılarının bağlanmasına qərar verilib.

Rabatın mərkəzi küçələrində parlament binası, İncəsənət Muzeyi, Böyük Məscid, Kilsə yerləşir. Şəhərdə 3 katolik, 1 provaslav kilsə var.

Mərakeş vətəndaşlığını almaq istəyən mütləq sünni müsəlman və yaxud da yəhudi olmalıdır. Xristianlar üçün yalnız yaşamaq icazəsi verilir. Şiələrə bunların heç biri şamil edilmir və Mərakeşdə şiələr yaşamır.

Kral Sarayı

Mərakeş Kralının Rabatdakı əsas və rəsmi iqamətgahı kiçik Vatikana bənzəyir. Bu saraya daxil olmaq istəyənlər əvvəldən icazə almalıdır, turistlər pasportlarını təqdim və gəlişinin səbəbini ziah etməlidir. Gül-çiçəkli, iri yaşıl ağacları olan böyük bağçalı saray kompleksində hipotrom, xəstəxana, məscid, aptek, məktəb və s. yerləşir. Burada yerləşən yeganə nazirlik Vəqflər və İslam İşləri Nazirliyidir. Mərakeşin pentaqonu da burdadır, ölkədə müdafiə nazirliyi yoxdur, ordu rəhbəri elə kralın özüdür. Sarayda yerləşən Kral Kolleci həm də elit təbəqənin uşaqları üçün nəzərdə tutulub. Sarayın təhlükəsizliyi yüksək səviyyədədir, sarayda işləyənlər, krala xidmət edənlər burada yaşayır. Gün batdıqdan sonra orda yaşayanların saraydan çıxması və ya saraya daxil olması qadağandır. Əvvəllər qara dərililər aşağı təbəqəyə aid idisə, indi onların üstünlükləri çoxdur: vergidən azaddır, kral ailəsinə qulluq edənlər kimi üstün tutulurlar.

Saray kral ailəsinin həyatında bir sıra mühüm hadisələrlə bağlıdır: 1929-cu ildə II Həsən burda anadan olub, 2002-ci ildə VI Məhəmməd və Salma Bennaninin nikah mərasimi burada keçirilib.

Kral sarayında bayraqlar asılıbsa, su fantanları işlək vəziyyətdədirsə, bu, kralın sarayda olduğuna işarə edir. Burda kralın rəsmi görüşləri, tədbirlər keçirilir. Kral və ailəsi bu sarayda yaşamır. O, çayın o biri tərəfində - Sale şəhərindəki şəxsi iqamətgahında yaşayır.

Udayaların Kasbahı və ya Oudayas Kasbah

Bizim İçəri Şəhəri xatırladır, YUNESKO-nun Dünya İrsi siyahısına daxil olub. Rabatın ən maraqlı, gəzməli, görməli yerlərindəndir. Qala XII əsrə aiddir. Sale şəhəri ilə üzbəüz olan Kasbah, mədinəyə (orta əsr məhəlləsi) bitişikdir. Təpədə - dənizdən 33 metr hündürlükdə yerləşən Kasbahın içərisindən Atlantik okeanına gözəl mənzərə açılır. Avropadan 214 km məsafədə yerləşir.

Kasbah qorunma məqsədilə yaradılıb, tarixdə bir çox hadisərlərlə yadda qalıb. Mərakeşlilər öz dinini təqdim və müsəlman olduqlarını sübut etmək üçün bura toplaşırdı. XVII əsrdə burda miqrant piratlar yerləşmişdi. Həmin əsrdə piratlar İspaniyanın müsəlmanları sayıldığı üçün bura göndərilmişdi. O zaman aşağı təbəqə qaradərililər deyil, ağdərililər sayılırdı.

Qalanın kiçik qapısından sona kimi kral sarayı sayılır. Kasbahın daxili iki fərqli tərzdədir. Aşağı hissə kral sarayı hesab olunur, yuxarı hissə isə daha fərqlidir. Suvenir dükanları və gözəl bağçası var. Hazırda ərazi Rabatın ən bahalı yeri sayılır. Kasbahda 65 ailə yaşayır, əksəriyyəti də fransızlardı.

XVII əsrə aid edilən, elə də dar küçələri olmayan Mədinə məhəlləsinin bir hissəsi “Yəhudilər kvartalı”dır. Burada qədim dövrlərdən müsəlmanlarla yəhudilər bir yerdə yaşayıb, bir-birinin adət-ənənələrinə hörmətlə yanaşıb. Burada müxtəlif cür ədviyyat, Mərakeş üslübunda hazırlanmış çay fincanları və suvenirlər, şirniyyat, zinət əşyaları, mərakeş milli geyimləri satılır. Ümumiyyətlə, ölkənin bütün şəhərlərindəki Mədinə məhəllələri bir-birindən fərqlənmir. Kiçik bazarlarında təmiz zeytun və arqan yağları satılır. Qiymətlər bizim ölkəyə nisbətən ucuzdur, amma alış-veriş zamanı qiymət endirmək alıcının məharətindən aslıdır. Mərakeşdə pul vahidi Mərakeş dirhəmidir – MAD: 100 ABŞ dolları 970 - 976 MAD-dır.

Mərakeş öz zeytun yağının keyfiyyətinə görə heç də digər zeytun istehsalçısı olan ölkələrdən geri qalmır. Müxtəlif çeşiddə zeytun turşu və yağlarını burda asanlıqla tapmaq mümkündür. Arqan yağının isə ümumiyyətlə vətəni Mərakeş sayılır. Arqan yağı kosmetika yağlarının içərisində qidalandırma baxımından ən dəyərli və ən zəngin yağdır. Bu yağ saçda, dəridə, əldə və bədənin hər yerində istifadə edilə bilinənən möcüzəvi bir yağdır. 2009-cu ildən Mərakeşin tələbi ilə arqan yağı Avropa İttifaqı tərəfindən coğrafi göstərici ilə qorunan kənd təsərrüfatı məhsulu kimi qeydiyyata alınıb, YUNESKO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrsinə salınıb. Mərakeşin Mədinə bazarlarında qiymətləri dəyişir. 1 litr arqan yağının qiyməti 700 MAD (121 AZN), 100 ml qiyməti isə 150 MAD-dır (26 AZN).

Mərakeşdə hər şəhərin öz rəngində taksisi var. Rabatda göy, Tanjirdə üfüqi sarı xətli açıq mavi, Kasablankada qırmızı və ağ, Mərakeşdə sarı və s. Bir şəhərin taksisi digər şəhərə buraxılmır. Digər şəhərə getmək üçün bir az böyük taksi ximətindən istifadə etmək tövsiyə edilir.

Afrikanın ən hündür qülləsi

Rabatın əhalisi 1 milyon, ona yaxın Sale şəhərinin əhalisi isə 1 milyon beş yüz min nəfərdir.

Kralın yaşayış yeri olan Sale, Bou Regreq çayının sağ sahilində, Rabatla üzbəüz yerləşir. Rəvayətə görə, şəhərin adı Nuhun oğlu Ham oğlu Salahın adından götürülüb.

Saledə hündürlüyü ilə Rabatın hər yerindən görünən 55 mərtəbəli, 250 metrlik VI Məhəmməd Qülləsi (Mohammed VI Tower) Afrikanın ikinci ən hündür binası sayılır. Layihəsi mərakeşli iş adamı Othman Benjelloun tərəfindən hazırlanan binanın büdcəsi 3,5 milyard MAD –dır. Lüks otel, ofislər, yüksək səviyyəli mənzillər, rəsədxananın da daxil olduğu VI Məhəmməd Qülləsində hər mənzilin 1 kv metri 14 min avro təşkil edir. Binada hər kəs mənzil sahibi ola bilməz, siyahıyla satılır...

Kasablanka və Mərakeş şəhərlərindəki müşahidə kameraları nəqliyyat axınını optimallaşdırmaq və ictimai təhlükəsizliyi artırmaq üçün süni intellektdən istifadə edir. “Goverment AI Readiness Index 2023” hesabatına görə, Mərakeş süni intellektə hazırlıq baxımından Afrikada 6-cı, qlobal miqyasda 88-ci yerdədir.

2021-ci ildə açılışı olan və Rabatda yerləşən “Office Cherifien des Phosphates” – OCP tərəfindən təsis edilən Mərakeş Süni İntellekt Mərkəzi ABŞ-dəki Massaçusets Texnologiya İnstitutunu xatırladan müasir qurğuları ilə seçilir. OCP tərəfindən təsis edilən VI Məhəmməd Politexnik Universiteti ( UM6P) isə yerli istedadların hazırlanması və beynəlxalq əməkdaşlığın yaradılmasına həsr olunub. Bu qeyri-kommersiya özəl tədqiqat universiteti Mərkəzi Afrikanın inkişafına yönəlmiş universitet tətbiqi tədqiqat və innovasiyaya yönəlib və regional iqtisadi və insan inkişafı ilə məşğul olur. Texnologiya, biznes menecment, tibb və iqtisadi sahələr üzrə təhsil verən UM6P-da 5700 tələbə təhsil alır. Təhsillə yanaşı tələbələr həm təcrübə keçir, həm də öyrəndiyini canlı olaraq tətbiq edə bilir. Tələbələrin 80 faizi universitetdən təqaüd alır. Universitet şəhərciyində açıq havada teatr, məscid, sinaqoq, kilsə, tələbə yataqxanası, 2 otel var. Universitetin bütün ərazisi pulsuz internetlə təmin olunub.

21 yaşlı vəliəhd şahzadə Mulay Həsən (gələcəkdə III Həsən) UM6P-da dövlət idarəçiliyi və iqtisadi mələlər üzrə təhsil alıb, hazırda magistraturada təhsilini davam etdirir.

MAP Azərbaycana nümayəndə yollayır

Mərakeşdə mətbuat ilk dəfə 1877- ci ildə ingilis dilində çıxan həftəlik “Maghreb Al Aksa” qəzeti olub. Ölkə 1955-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra mətbuat inkişaf etməyə başlayıb. Hazırda ölkədə çoxlu sayda qəzet, xəbər agentlikləri, televiziya, radio fəaliyyət göstərir.

Mərakeş Xəbər Agentliyi, Məqrib Ərəb Agentliyi –MAP (Maghreb Arabic Press) və ərəbdilli gündəlik “Əl-Anbaa” hökumətin rəsmi orqanlarıdır.

MAP gündəlik 5 dildə - fransız, amaziq (bərbər), ərəb, ingilis, ispan dillərində oxuculara məlumat çatdırır. Gün ərzində 200 fransız və ərəbcə rəsmi və qeyri-rəsmi müxtəlif məzmunda xəbərlər təqdim edir. MAP Radio və TV isti-isti xəbərlər paylaşır. Studiyalar ən müasir avadanlıqlarla təmin edilib. 300-dən çox jurnalistin çalışdığı MAP həm ölkə daxilində, həm də xaricdə fəaliyyət göstərir. Yeri gəlmişkən, MAP yaxın günlərdə Azərbaycanda ofisini açacaq, Soumia Al Arkoubi Azərbaycan üzrə müxbir təyin olunub. Bakı ofisi fəaliyyəti dövründə Azərbaycanı mərakeşlilərə yaxından tanıdacaq, müxtəlif məzmunlu xəbərlərə yer verəcək.

Mərakeşin ətraf mühitin mühafizəsində rolu

2016-cı ildə Mərakeş COP22-yə ev sahibliyi etməklə ətraf mühit üzrə liderliyini gücləndirib. Mərakeş bərpa olunan enerji üzrə liderdir. Şimali Afrika üzrə bərpa olunan enerji sahəsində öndə gələn Mərakeş regional liderə çevrilərək davamlı inkişafı təşviq etmək üçün günəş, su və külək enerjisindən istifadə edir. Ölkə 2030-cu ilə qədər enerji kompleksinin 52%-dən çoxunu bərpa olunan enerji mənbələrinə keçirmək məqsədi güdür. Bu səbəbdən tədqiqat, inkişaf və infrastrukturun təkmilləşdirilməsinə investisiyalar qoyulur. 2030-cu ildən sonra ölkə səhra bölgələrində yeni günəş layihələrini, dəniz də daxil olmaqla külək elektrik stansiyalarının genişləndirilməsini və yeni su elektrik obyektlərinin inkişaf etdirilməsini planlaşdırır.

Kral VI Məhəmməd tərəfindən 2001-ci ilin iyun ayında təsis edilən VI Məhəmməd Ətraf Mühitin Mühafizəsi Fondu Mərakeşdə ətraf mühitin qorunması və təşviqinə həsr olunmuş qeyri-kommersiya təşkilatıdır. Şahzadə Lalla Hasnaanın rəhbərlik etdiyi Fondun məqsədi ictimaiyyətin ətraf mühit problemləri ilə bağlı məlumatlılığını artırmaq, davamlı təcrübələri təşviq etmək və ölkənin ekosistemlərini qoruyan təşəbbüsləri dəstəkləməkdir. Yarandığı gündən etibarən Fond çoxsaylı layihələrə imza atıb və əhəmiyyətli nəticələr əldə edib. Fond rəsmiləri böyük ehtimalla noyabrda Bakıda keçiriləcək COP29-da iştirak etmək üçün Azərbaycana gələcək. 

Tanjir – “Boğazın incisi” və ya “Arzu şəhəri”

Rabatdan Tanjirə getmək üçün 200 MAD ödəməklə ən rahat nəqliyyat vasitəsi “Al Boraq” sürətli qatardı. Afrika qitəsində ilk dəfə Mərakeşdə istifadəyə verilən bu dəmir yolu vasitəsilə 1 saat 20 dəqiqədən sonra beynəlmiləl şəhər Tanjirdəsən.

Aralıq dənizi və Atlantik dənizi sahillərində yerləşən Tanjirin 1 milyon əhalisi var. Böyüklüyünə görə ölkənin 6-cı şəhəridir. Tarixi abidələr olmadığından digər şəhərlərdən çox fərqlənir. 1923-cü ildə müstəmləkəçi güclər tərəfindən idarə olunan beynəlxalq zonaya çevrilib və bir çox Avropa və Amerika diplomatları, casusları, yazıçılar və iş adamları üçün təyinat yeri olub. Avropa ölkələri məhz bu beynəlxalq şəhərdə toplaşaraq Mərakeşi necə bölüşdürməyin yollarını axtarıb. Bu status 1956-1960-cı illərdə Mərakeşin müstəqilliyi ilə sona çatıb.

Dünyanın ən böyük ərəb səyyahı sayılan İbn Bətutə (1304-1377) Tanjirdə dünyaya gəlib, burda da dəfn olunub.

Tanjir dünya kinomatoqrafçılarının tez-tez filmlərində istifadə etdiyi şəhərdir. “Kasablanka”, “Yalnız aşiqlər sağ qaldı”, “Tanjir”, “Dəyişən zamanlar”, “Külək və Aslan”, Leonardo DiKaprionun çəkildiyi “Başlanğıc” (Inception) filmlərinin bəzi epizodik səhnələri bu şəhərdə çəkilib.

Tanjir həm də bir çox sənətkar üçün ilham mənbəyinə çevrilib. Ötən əsrin əvvəllərində yaşamış rəssamlar Ejen Delakrua, Henri Matisse orada məşhur əsərlər yaradıb. Amerikalı yazıçı Pol Boulz Tanjiri “Arzu şəhəri” adlandırıb.

Tanjirdə italyanların, ispanların, fransızların öz küçələri, məscid və sinaqoqlar var.

“9 aprel 1947” Meydanı Tanjirin tarixi məhəlləsinin ən simvolik ərazisidir. Kral V Məhəmməd Madaqaskara sürgün edilməmişdən əvvəl bu meydanda xalq qarşısında çıxış edib. Sonradan meydan təmir olunub, fəvvarə tikilib, ətrafına skamyalar qoyulub və çəmənlik salınıb.

Şəhərin Mədinə ərazisində yerləşən və otaqların bəzilərinin limana baxan “Kontinental” otel şəhərin ən qədim otellərindəndir. 1870-ci ildə bir yəhudi ailəsi tərəfindən tikilib. Dünyanın məşhur insanları bu oteldə qalıb, otel divarlarında fotoları ilə bəzədilib. “Kasablanka” və Bernardo Bertoluççinin “Sığınacaq Göy” filmlərinin bəzi səhnələri “Kontinental”da çəkilib. Oteldə qalmayan turistlər belə ora daxil olub gəzə, şəkil çəkdirə bilər. Oteldə görünən hər şey öz qədimliyini qoruyub saxlayıb.

Şəhərin limanı Avropadan gələn sərnişin gəmilərinin əsas istiqamətidir. Tanjir Avropa və Afrika arasında səyahət edən səyahətçilər üçün keçid yerlərindən biridir.

Şəhərin ən hündür nöqtəsindən Aralıq dənizi və Atlantik okeanın birləşdiyi Cəbəllütariq boğazını (Gibraltar) seyr etmək isə insana xüsusi bir zövq verir. Məhz buna görə Tanjirə gəlməmək mümkün deyil. Cəbəllütariq boğazında yerləşən şəhər İspaniya sahillərindən 14 km məsafədədir.

Avropaya ən yaxın nöqtə - Tanjir MED Limanı

Tanjir MED Limanı kral VI Məhəmmədin göstərişi ilə 2003-cü il fevralında yaradılıb. Tanjirdən 45 km şimal-şərqdə və İspaniyanın Tarifa şəhəri ilə üzbəüz Cəbəllütariq (Gibraltar) boğazında yerləşir. Liman üçün ən əlverişli yer, Mərakeşdən Avropaya ən yaxın nöqtədir. 70 ölkədə 180-dən çox limana qoşulmaqla Asiya, Avropa və Şimali Amerika arasında qlobal Şərq-Qərb dəniz ticarət marşrutu üzərindədir. Ümumi sərmayə 12 milyard dollar əhatə edir, gəliri 16 milyard dollardı. Limanda 115 min insan çalışır. Liman 9 milyon konteyner daşıma qabiliyyətinə malik, 7 milyon sərnişin, 700 min yük maşını və 1 milyon nəqliyyat vasitəsinin ixracını həyata keçirən dünyanın ən böyük sənaye limanlarından biridir, 1100 şirkət üçün sənaye platformasından ibarətdir. Avtomobil, aviasiya, qida emalı, logistika və tekstil kimi müxtəlif sektorlarda fəaliyyət göstərir.

7 il ardıcıl olaraq Afrikada 1-ci, 4 il ardıcıl olaraq Aralıq dənizində 1-ci yerdə, dünya miqyasında konteyner daşıma limanı olaraq 500 yerdən 19-cu yerdə qərarlaşıb. Limanın yerləşmə nöqtəsi ordan keçən gəmilərin vaxtlarına və maliyyəsinə qənaət etməsinə kömək edir, vaxt itkisinə ehtiyac qalmır.

Mərakeşdə istehsal olunan Reno (Ranault) avtomobillərin 65 faizi burada düzəldilir. Avtomobil ehtiyat hissələrini Tanjir MED ixrac edir. 

II hissə

Kasablanka - Atlantik okeanından dünyaya baxan şəhər

Mərakeşdə olduğumuz şəhərlərdə daha çox gözə dəyən bayraqlardı. İstər evlərin damları, pəncərələri, istərsə də hökumət binaları olsun, hər yandan asılıb. Amma kral VI Məhəmməd ölkə daxilinə hansı şəhərə gedərsə, bayraqların sayı artırılır. Bu da kralın şəhərdə olduğuna işarə edir. Kral və ailəsi ciddi mühafizə olunur. Kasablankada qaldığımız otelin qonşuluğundakı otel rezidensiyada şahzadənin, digər yaxın küçədə - mədinə məhəlləsinin arxasında isə kral sarayında kralın burda olduğu məlum oldu.

Atlantik okeanı sahilində, ölkənin iqtisadi paytaxtı sayılan Kasablanka əhalisinin sayına görə Məqribin ən böyük şəhəridir. Palma ağacları və hündür ofis binaları ilə bəzədilmiş şəhər Mərakeşin iqtisadi güc mərkəzidir. Bu gün böyük torpaq inkişafı layihələri ilə əlamətdar olan iqtisadi artım dövrünü yaşayan Kasablanka Afrika qitəsinin ən yaxşı beş qlobal şəhərlərindən biridir. Bu dinamik şəhər daim hərəkətdədir. Buna görə də digər şəhərlərdən fərqli olaraq yollar tıxaclıdır. Nə Kasablanka Rabata, nə də Rabat Tanjirə və digərinə bənzəyir, hər şəhərin görünüşü bir-birindən fərqlənir.

Mərakeş Afrikada beynəlxalq investisiyalar üçün inkişaf etməkdə olan strateji mərkəzə çevrilir. Kasablankanı Afrikanın maliyyə mərkəzinə çevirmək məqsədilə 2010-cu ildə “Casablanca Finance City” (CFC) yaradılıb və bu xarici investisiyalar üçün üstünlük verilən ölkə kimi Mərakeşin mövqeyini gücləndirib. Dünya Bankı, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) və BMT kimi üçüncü tərəf təşkilatları tərəfindən təqdim edilən 147 meyar əsasında qlobal maliyyə mərkəzlərinin fəaliyyətini qiymətləndirən 2023 Qlobal Maliyyə Mərkəzləri İndeksi (GFCI) CFC-ni qlobal sıralamada 54-cü, Afrika sıralamasında isə birinci yerə yerləşdirib. CFC Afrikanın 50 ölkəsini əhatə edir, 15 beynəlxalq tərəfdaşı var.

CFC əlverişli fiskal və tənzimləyici mühit təklif etməklə xarici investorları cəlb etməyə, təhsil müəssisələri ilə əməkdaşlıq edərək xüsusi təlimlər təklif etməklə yerli və regional maliyyə və idarəetmə bacarıqlarını gücləndirməyə çalışır. CFC-də qeydiyyatdan keçmiş şirkətlər ilk beş il ərzində mənfəətin vergidən azad edilməsi, bunun ardınca isə azaldılmış nisbət kimi vergi güzəştlərindən faydalanırlar. Strateji mövqeyi sayəsində CFC bütün qitədə biznesi asanlaşdıraraq Afrika bazarlarına imtiyazlı çıxış, yüksək keyfiyyətli ofislər, qabaqcıl telekommunikasiya xidmətləri və möhkəm beynəlxalq əlaqə daxil olmaqla müasir infrastruktur təklif edir. CFC ilk növbədə maliyyə və sığorta, məsləhət və biznes xidmətləri, enerji və infrastruktur, ticarət və paylanma sektorları hədəfləyir. CFC-nin hesablamalarına görə, 2034-cü illərdə Afrikada işləmək yaşına çatan gənclərin sayı Çin və Hindistanda işləmək qabiliyyəti olan gənclərin sayından artıq olacaq. Mərakeş Afrika üçün böyük əhəmiyyət daşıyır: Mərakeşin coğrafik yerləşməsi Afrika, Avropa və ərəb ölkləri üçün çox əlevrilişidir. Mərakeş digər ölkələr arasında olan açıq iqtisadiyyat mübadiləsidir: 2, 5 milyard istifadəci bundan artıq bəhrələnib. 

Renault burda hazırlanır

Mərakeş avtomobil sənayesini sənaye inkişafının mərkəzi sektoru kimi yüksəltmək üçün bir sıra inteqrasiya olunmuş sənaye strategiyaları hazırlayıb. Avtomobil sənayesi hazırda Mərakeşin böyümə strategiyasının mərkəzində dayanır, iqtisadi stimullaşdırma, ixrac gəlirlərinin əldə edilməsi, ticarət kəsirinin azaldılması, yeni tərəfdaşlıqların qurulması və iş yerlərinin yaradılmasında mühüm rol oynayır. Sektor 250-dən çox avtomobil hissələri tədarükçüsünü və iki böyük istehsalçı – Renault (Reno) və Stellantis şirkətlərini əhatə etməklə Mərakeşin regional liderlik mövqeyini möhkəmləndirir.

1959-cu ildə qurulan Somaca, hazırda Fransanın Renault (Reno) şirkətinə məxsus olan Mərakeş avtomobil istehsalçısıdır. Fabrik 90.000 m2 qapalı sahəyə malikdir, 1200 işçisi var. 2009-cu ildən Somaca həmçinin, Sandero istehsal edir, ildə 440 min maşın istehsal olunur. Maşının əsas hissələri Tanjirdə hazırlanır. Burda isrehsal olunan maşınlar satış üçün Avropa bazarlarına çıxarılır. Ölkə 2023-cü ilə qədər avtomobil satışına görə, Şimali Afrika və Afrikada birinci, ərəb ölkələri arasında isə üçüncü yerdədir. Mərakeş 700,000 avtomobil istehsal gücü ilə özünün ixracatçı mövqeyini möhkəmləndirib və 2025-ci ilə qədər ildə bir milyon avtomobil istehsal etməyi hədəfləyir. Krallıq həmçinin, bir çox qlobal avtomobil şirkətlərindən əhəmiyyətli birbaşa xarici investisiyalar cəlb edir. Amerika şirkəti olan Lear Mərakeşdə 11 istehsal müəssisəsini idarə edir, Çinin CITIC Dicastal şirkətlər qrupu zavoda 400 milyon dollar sərmayə qoyub. Sumitomo (Yapon) 2028-ci ilə qədər doqquz əlavə fabrik tikməyi planlaşdırır. Renault (Reno) şirkətinin Mərakeşdə iki zavodu var, bunlardan biri Tanjerdə ildə 287.000 avtomobil istehsal edir və Afrikanın ən böyük zavodu hesab olunur. Hazırda ölkə ildə 40,000 elektrik avtomobili istehsal etmək qabiliyyətinə malikdir və 2025-ci ilə qədər bu rəqəmi 100.000-ə çatdırmağı hədəfləyir. Mərakeşdə elektrik avtomobillərinin satışının 2028-ci ildə 2,674-ə qədər artacağı gözlənilir. 

Dünyanın 7-ci ən böyük məscidi

Kasablankada dünyanın ən böyük məscidlərindən biri, qismən dəniz üzərində tikilmiş, minarəsi 210 m olan memarlıq emblemi sayılan II Həsən məscidi dünyanın 7-ci ən böyük məscididir. Turizm məkanı kimi məşhur olan məscidə giriş yerlilərə 60, əcnəbilər üçün 200 MAD, qonaqlara pulsuzdur. Kral, rəsmilər, digər ziyarətçilər içəri fərqli qapılardan daxil olur. Tam ortadakı 2 kiçik hovuz dini bayramlarda su ilə doldurulur.

Keçmiş kral II Həsən Kasablankada məqbərə tikdirmək istəsə də, sonradan bu fikrindən daşınaraq köhnə paytaxt şəhərdə öz adına məscid tikdirmək qərarını verib. 7 ilə tikilən məscid (1986-1993) xalqın ianələri hesabına - 600 milyon avroya başa gəlib. Bu gün belə məscidin tikintisi 7 milyard avro tələb edir.

Məscid 30 kilometr məsafədə Məkkə istiqamətini göstərən “lazer şüası” ilə təchiz olunub. 9 hektar sahəsi olan məscidin birinci mərtəbəsində 20 min kişi, ikinci mərtəbəsində 5 min qadın, həyətində isə 80 min insan bir anda namaz qıla bilər. Əl işi olan Məscidin daxilindəki tavan Mərakeşin sidr ağacından düzəldilib, rənglənməsində təbii boyalardan istifadə olunub. Qranit sütunlar, mərmər döşəmə yerli materiallardan hazırlanıb. Qapılar Ukrayna titan və latun qarığışı, minbərin yanındakı İtaliya ağ mərməri, 57 ədəd çılçılaq Venesiya şüşəsidir. Çılçılaqlar təmizlənməsi üçün aşağı salınır, sonra yuxarı qaldırılır. Mobil tavan məscidin havalandırılması üçün açılıb-bağlanılır. Döşəmədəki rəsmlər Mərakeş xalçasını özündə əks etdirir. Məsciddə müxtəlif mərmər qırıntılarından hazırlanan bəzək örtüyünün sayı 10 milyondur.

Məscidin aşağı mərtəbəsində 41 fəvvarəli 3 dəstəmaz otağı yerləşir. Hovuz daşların materialı müxtəlif daş və qum qarışığından hazırlanıb, nəmişlik çəkmir. Bunun sayəsində Fəs misi olan çılçılaqlar belə rəngini dəyişməyib, paslanmayıb. Fransız memar Mişel Pensedən başqa hamısı mərakeşli olmaqla 10 min əl işi sənətkarı, 78 arxitektor, 2500 fəhlə 24 saat növbəylə çalışıb.

“Cənub mirvarisi”

Daxla - Mərakeşin cənubunda, Atlantik suları ilə Sahara qumları arasında itmiş bir cənnət şəhərdir. Adına “Cənub mirvarisi” də deyirlər. Daxla səhraya və sub-Sahara Afrikasına açılan qapıdır, lakin hər şeydən əvvəl cənnətə açılan qapıdır. Mavritaniya ilə sərhəddir. Mərakeşin bir neçə şəhərinə və Avropaya birbaşa hava reysi var. Kasablankadan Daxlaya təyyarə ilə 2 saatlıq məsafədir.

Daxla azad olunmuş ərazidir. Mərakeş üçün ən vacib yerlərdəndir. Vaxtilə ordan gedən mərakeşlilərin 90 faizi 1986-cı ildə kral II Həsənin çıxışından sonra geri qayıdıb. Hazırda Dakhla Oued Eddahab Regional Şurasının sədri olan Yanja El Khattat da ailəsi ilə birgə 1992-ci ildə qayıdanlardandır. Dediyinə görə, daxlalıların əksəriyyəti artıq qayıdıb, Daxlada məskunlaşıb, işlə təmin olunublar.

Bu gün Daxlada ölkələrin 29 konsuluğu fəaliyyət göstərir. Kralın qarşısına qoyduğu ən vacib məqsəd Daxlanı bütün qitələrin kəsişdiyi mərkəzə çevirmək və inkişaf etdirməkdir.

Sahillər ölkənin ən gözəl sahilləri sırasındadır. Daxla bir sıra beynəlxalq su idman yarışlarına ev sahibliyi edib. Peşəkar və həvəskar sörfçülər (uçurtma və külək sörfçüləri), kaytsörfinq, sualtı dalış və s. üçün bura axışır.

200 min əhalisi olan Daxlada 100-dan artıq irili-xırdalı məscid var. Böyük iqtisadi potensiala malik olan bölgə əsasən balıqçılıqla məşğuldur, yemişi ilə tanınır. Bölgə Mərakeşə və dünyaya ixrac edilən çerri pomidorları ilə məşhurdur. Afrikanın bu məhsula həsr olunan ən böyük fermasına sahibdir. Daxlanın kənd təsərrüfatı məhsulları Avropa, Amerika və Rusiya bazarlarında satılır.

Daxla özünün müstəsna günəş işığı ilə tanınır, ildə çoxlu miqdarda günəş işığı qəbul edir, bu da onu günəş enerjisindən istifadə üçün ideal məkana çevirir. Günəş işığından başqa, burda külək elektrik stansiyalarının quraşdırılması üçün əlverişli olan müntəzəm və güclü küləkləri ilə də tanınır.

Yuxarıda qeyd etyiyimiz kimi, bölgə əsasən balıqçılıqla məşğuldur. 2021-ci ildə açılan “Pelagic Pro” Balıq Konserv Zavodunda 400 işçi çalışır, gün ərzində 95 ton sardin və digər balıqdan istifadə olunur, 3 dadda (tomatda, yağda, suda) 300 min ədəd qablaşdırılır, dünyanın 75 ölkəsinə göndərilir. Daxlanın 2035-ci il strategiyası regionu dünya ilə sıx əlaqədə olan Afrika mərkəzi kimi formalaşdırmaq məqsədilə üç əsas istiqamətə bölünüb: hava, dəniz, yol qovşağı.

Bölgədə 39 aktiv layihə həyata keçirilir. Hazırda tikilməkdə olan Daxla Atlantik Limanı Daxla-Oued Eddahab bölgəsini Afrikanın əsas logistika və ticarət mərkəzinə çevirməyə yönəlmiş iddialı bir layihədir. Strateji cəhətdən Atlantik sahilləri boyunca yerləşən bu yeni nəsil liman regionun iqtisadi inkişafını stimullaşdırmaq, beynəlxalq ticarəti asanlaşdırmaq və Mərakeşin qlobal dəniz sahəsində mövqeyini gücləndirmək üçün nəzərdə tutulub. Layihəyə müasir liman infrastrukturu ilə yanaşı, sənaye və logistika zonaları daxildir ki, bu da onu kənd təsərrüfatı, balıqçılıq və digər sənaye məhsullarının ixracı üçün inkişaf stimuluna çevirir. Layihənin büdcəsi liman infrastrukturu və gələcək istismara hazırlıqlar da daxil olmaqla 12 milyard ABŞ dolları təşkil edir. Maliyyələşdirməyə özəl investisiyalar da daxil ediləcək. Liman ümumi inkişaf planının bir hissəsi kimi şimal (Avropa) və cənubla (Afrika) yol əlaqələrini asanlaşdıran milli yola bağlıdır. Daxla Atlantik Limanının illik 35 milyon ton nəqliyyatı idarə edəcəyi və Mərakeşin ən böyük limanları arasında yer alacağı gözlənilir.

... Daxlada ilin 10 ayı küləkli olur, sonradan küləyin sürəti azalır. Günəşin daha çox olması da bunu kompensasiya edir. Buranın həm günəşi, həm küləyi, həm dənizi var. Küləklər bölgəsi olan Daxlada küləyin sürəti bəzən 60-70 km çatır.

Daxlanı gəzdikcə bəzi məhəllərəin qarşısında qurulmuş çadırların yanında onlarca dəvə gözə dəyirdi. Burda toy olanda bəyə dəvə hədiyyə edirlər. Toyda dəvələr kəsilir, qonaqlar üçün yemək hazırlanır. Daxlalılar deyir ki, cümə günündən başqa hər gün dəvə əti yeyirlər. 1 dəvənin qiyməti təxminən 1600-2000 avrodur. Dəvə ətini yeməyə öyrəşməyənlər yedikdən sonra mədəsinə ağrı verə bilər. Buna görə də, bu heyvanın ətini ilk dəfə az miqdarda yemək tövsiyyə olunur.

...“Bu əsrin Afrika əsri olmasının vaxtı çatıb” – kral VI Məhəmməd Daxlada keçirilən Beynəxlaq Foruma ünvanladğı məktubda bildirib. Mərakeşdə olduğum müddətdə və gəzdiyim şəhərlərdə görünən o oldu ki, günü gündən inkişaf edən krallığın Afrika qitəsində lider olmaq iddiası realdır və bu istiqamətdə ciddi irəliləyiş var.

Mərakeş başqa dünyaya açılan qapıdır. Onun sehri hər küncə həkk olunub. Mahnıda deyildiyi kimi: Kasablankaya baxarkən sənə aşiq oldum, zaman keçdikcə səni hər gün daha çox sevirəm Mərakeş. Yenidən səni görmək ümidilə...

Səfərin təşkilinə görə Mərakeş Krallığının Xarici İşlər Nazirliyinə və Krallığın Azərbaycandakı Səfirliyinə təşəkkür edirəm.

Laçın SƏMLA

AzPolitika.info