HƏDƏFDƏKİ MİLLİ İDEYA QƏRBİ AZƏRBAYCANDIR!

Xalid NİYAZOV,

Əməkdar jurnalist, Siyasi elmlər doktoru

İlham Əliyevin dövlətçilik fəlsəfəsində Qərbi Azərbaycana qayıdış siyasəti milli ideya kimi

Bu dünyada hər kəsin bir həyat hekayəsi vardır. Mətn etibarı ilə meşin üzlüklü bir, iki, yaxud daha çox dəftərçəyə sığsa da, əslində, təhtəlşüurda bitməyən, hər gün təzələnən, yeni süjet xətlərilə, epizodlarla zənginləşib dolğunlaşan bir tarixçədir bu.

...Nankor ermənilərin azğınlıqları barədə ilk dəfə babamdan eşitmişəm. Babam Mürsəl kişi cəmi Zəngəzur mahalının vurub-tutan igidlərindən sayılan Səməd yüzbaşının oğlu idi. Müharibəni Berlində başa vurmuşdu. Abid və müdrik olmaqla yanaşı, həm də canlı ensiklopediya idi. Dünyanın çox gərdişlərindən baş çıxarmayan, bağ yolmağı, çayda çimməyi tarix dinləməkdən əfzəl sayan balaca bir məktəbliyə el-obamızın tarixi, ermənilərin nəslimizin başına gətirdiyi faciələrin təfsilatı barədə səbr və təmkinlə, təkrar-təkrar söhbət açmağının səbəblərini sonralar anladım. Və sonralar hər yay kəndə gedəndə xeyir-şər məclislərində köhnə kişilərin xatirələrini dinlədikcə, Bakıda xan kefində gəzən ermənilərin babalarının əzazilliyinə, qəddarlığına heyrətlənərdim. Və şəhərə qayıdan kimi içimdə yığılıb qalmış o qəzəb və nifrət alovunu ovundurmaq üşün mütləq bir bəhanə tapıb məhəllədəki erməni dığalarından bir-ikisinin “dərs”ini verərdim.

Bu, mənim dərsim idi. Məktəbyaşlı bir azərbaycanlının babasının xatirələrində dil açmış tarixi gerçəkdən əxz etdiyi dərs. Ancaq əfsuslar olsun ki, əsil tarix dərslikləri uzun illər bir millətin əzabkeş və faciəli taleyinə bais olmuş həmin həqiqətləri beynəlmiləl dostluq siyasəti ilə qaralamağa çalışmışdı. Soyqırımdan, deportasiyadan danışanlar "partbüro"nun soyqırımına məruz qalırdılar. Deportasiya bolşevik milli siyasətinin mücərrəd ideoloji kanonları ilə izah edilirdi. Xalqların milli birliyini təmin edən, dövlətləri tərəqqiyə, davamlı inkişafa aparan və beynəlxalq arenada söz sahibinə çevirən milli ideyaların praktikada reallaşdırılması bir qayda olaraq tarixin hansısa taleyüklü mərhələsində liderlik missiyasını üzərinə götürmüş şəxsiyyətlərin əzmkar fəaliyyəti ilə bağlı olur. Belə xarizmatik liderlər mütərəqqi ideyalarının həyatiliyi, taktiki-strateji hədəfləri dəqiq müəyyənləşdirə bilmə məharətləri sayəsində cəmiyyətdə dərin inam, etimad qazanır, dövlətin uzunmüddətli inkişaf strategiyasını müəyyən edirlər.

İrs-varis əmanəti

Ümummilli liderlik zirvəsinə yüksəlmiş belə şəxsiyyətlər üçün ən xarakterik cəhət isə dövlətə rəhbərliyi həyata keçirərkən hər bir mərhələ üçün qarşıda duran məqsəd və vəzifələri, strateji kontekstdə milli ideyaları zərgər dəqiqliyi ilə müəyyənləşdirmələri, ölkənin mövcud resurslarını həmin ideyaların reallaşdırılması naminə səfərbər etmələridir. Cəmiyyətin həlledici kəsiminin uzun illər ərzində yetkinləşmiş arzu və istəklərini, qarşıya qoyduğu məqsədlərini dərin zəkası, dövlətçilik təfəkkürü sayəsində milli ideya səviyyəsinə yüksəldən belə liderlər rəhbərlik etdikləri dövlətlərin gələcək uğurlarına möhkəm körpü salırlar.

Bu il anadan olmasının 100-cü ildönümü respublikamızda və digər ölkələrdə ehtiramla qeyd edilən ümummilli lider Heydər Əliyev təkcə milli xilaskar və Azərbaycan dövlətinin qurucusu kimi deyil, eyni zamanda, ötən əsrin 90-cı illərində milli hədəfləri düzgün nüəyyənləşdirən böyük strateq kimi anılır. Ümumi şəkildə ifadə etsək, həmin dövrdə milli müstəqilliyimizə qarşı yönəlmiş xarici və daxili təhdidlərin zərərsizləşdirilməsi, ictimai-siyasi sabitliyin təmini, vətəndaş qarşıdurmasının qarşısının alınması, ictimai-iqtisadi formasiya tranzitinin zərurətə çevirdiyi sosial-iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi, inteqrasiya və modernləşmə istiqamətində atılan addımlar məhz Ulu öndər Heydər Əliyevin əzmkar fəaliyyəti ilə sıx şəkildə bağlıdır.

Gənc və müstəqil dövlətin ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin təmini istiqamətində qətiyyətli siyasət yürüdən böyük strateq Ermənistanın işğalçılıq siyasəti və misli görünməmiş müharibə cinayətlərinin dünyada ifşası, gerçək həqiqətlərin beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçirib. Ulu öndərin 1997-ci il 18 dekabrl tarixli “1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyası haqqında” fərmanı əsasında 250 minə yaxın azərbaycanlının yaşadıqları Ermənistan ərazisindəki tarixi yurdlarından zorla deportasiya edilməsi faktı ilk dəfə dolğun siyasi-hüquqi qiymətini alıb, beynəlxalq humanitar hüququn kobud şəkildə pozuntusu olan bu müharibə cinayətinin araşdırılması üçün dövlət komissiyası yaradılıb.

Fərmanda qeyd olunurdu ki, soydaşlarımızın Qərbi Azərbaycandan deportasiyası ötən əsrdə kütləvi xarakter daşıyaraq özünün pik nöqtəsinə çatıb, azərbaycanlılar milli-etnik zəmində 1905-1906-cı, 1918-1920-ci, 1930-cu, 1948-1953-cü, 1988-1989-cü illərdə doğma torpaqlarından qovulublar. Ermənistanda yaşayan azərbaycanlı əhalinin hüquqları kobudcasına pozulub, ana dilində təhsil almalarına əngəllər törədilib, yaşadıqları kənd və qəsəbələrin adlarının dəyişdirilməsi, onlara məxsus tarixi-mədəni abidələrin dağıdılması Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzə hazırlıq planının tərkib hissəsi olub.

Ümummilli lider Heydər Əliyev 1998-ci il yanvarın 14-də Konstitusiya Komissiyasının iclasındakı yekun nitqində keçmiş ittifaq dövründə Azərbaycanın tarixi torpaqlarının bir hissəsinin Ermənistana verilməsini, soydaşlarımızın buradan zorla köçürülmələrini tarixi ədalətsizlik kimi dəyərləndirərək deyirdi: “Ermənistanın Azərbaycana qarşı bu siyasəti XX əsrdə həmişə davam edibdir. Mən bu torpaqlarla əlaqədar məsələni dedim. 50 il bundan əvvəl, 1948-1953-cü illərdə azərbaycanlılar Ermənistandan deportasiya olunublar. O, Azərbaycan torpaqları idi də. Həmin torpaqlardan, hansılar ki, o vaxtlar - 1918, 1919, 1920-ci illərdə mübahisə nəticəsində Ermənistanın əlinə keçdi, ondan sonra – 40-50 il yaşayandan sonra – 1948-ci ildə hesab elədilər ki, azərbaycanlıları oradan tamamilə çıxarmaq lazımdır, sonra heç kim deməsin ki, bunlar Azərbaycan torpağı olubdur”.

1988-ci ildə erməni separatçılarının, onların partiya sovet rəhbərliyindəki himayədarlarının və beynəlxalq erməni hərəkatının dəstəyi ilə azərbaycanlıların müasir Ermənistan ərazisindəki tarixi torpaqlarından deportasiyasının növbəti dalğası baş verdi. Ümumilikdə, 1993-2003-cü illərdə Ulu öndər Heydər Əliyevin milli maraqları önə çəkən xarici siyasəti, gələcəyə hesablanmış yeni neft strategiyası, milli tərəqqini təmin edən iqtisadi siyasəti, modern ordu quruculuğu konsepsiyası mahiyyətcə bir ali məqsədə – Azərbaycanın Ermənistan üzərində hərtərəfli üstünlüyünün təmini məqsədinə xidmət edirdi. Həmin illərdə, nəhayət, müdafiədən hücum mövqeyinə keçməyə nail olan rəsmi Bakı ATƏT-in 1994-cü ildə Budapeşt, 1996-cı ildə Lissabon şəhərlərində keçirilmiş sammitlərində mühüm nailiyyətlərə imza atıb, Ermənistana diplomatik, siyasi və hüquqi müstəvilərdə sarsıdıcı zərbələr vurub.

Hər şey ondan başladı ki...

Azərbaycan bu gün tolerantlığı, etnik və dini polifoniyanı özünün bəşəri dəyərlər sistemi kimi təqdim edə bilməsi ilə güclü və fərqlidir. Müxtəlif millətlər, dillər və dinlər bu ölkənin özgün koloritinə çevrilmiş, əqidə və milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər bir şəxs Azərbaycan vətəndaşı kimi vətəninin milli-dövlət maraqlarının təbliğatçısı və əsgəri olmuşdur.

Amma nə zillətdirsə, tarix boyu əl-ayağımızı dalayanlar, böyür-başımızda yalmananlar, girəvə tapan kimi gizlətdikləri namərd xəncərini köksümüzə saplamaq istəyənlər sarıdan da Tanrı bizi “binəsib etməyib”. Və bugünün gerçəkliyindən üzü aşağı – tarixi taleyimizin keçdiyi o qarğaşalı yollara nəzər salarkən, indimizə, əlimizdəkilərə və itirmədiklərimizə baxıb şükür eləyirik. Bu qədər nəfsin, iddianın, məkrin, riyanın dövrəsində salamat baş saxlamağın və üçüncü minilliyin əvvəlində böyük bir coğrafiyanın – Cənubi Qafqazın aparıcı, öncül ölkəsinə çevrilməyin özü xırda iş deyil, axı.

Çar Ru­si­ya­sı və kom­mu­nist re­ji­mi­nin bü­tün mən­bə­lə­ri ötən iki əsri əhatə edən zaman dilimində Er­mə­nis­ta­nın et­nik mən­zə­rə­si­nin ne­cə də­yiş­di­yi­nin xro­no­lo­gi­ya­sı­nı gös­tə­rir: 1850-ci il – 76% azər­bay­can­lı, 24% er­mə­ni; 1910-cu il – 64% azər­bay­can­lı, 33% er­mə­ni; 1948-ci il – 52% azər­bay­can­lı, 48% er­mə­ni; 1990-cı il – 98% er­mə­ni, 2% di­gər mil­lət­lər.

Özü­nü dün­ya­nın məz­lum xal­qı ki­mi qə­lə­mə ve­rib gün­də bir öl­kə­nin “ya­xa­sı­na hön­kü­rən”, et­nik və coğ­ra­fi tə­ca­vü­zü mil­li ideo­lo­gi­ya, döv­lət si­ya­sə­ti sə­viy­yə­si­nə qaldıran rəs­mi İrə­va­nın “bey­nəl­mi­ləl­çi ob­ra­zı­nın” ba­riz tə­cəs­sü­mü de­yil­mi bu rəqəmlər?!

Ru­si­ya və İran ara­sın­da­kı hər iki mü­ha­ri­bə­nin (1804-1813, 1826-1828-ci il­lər) nəticə­si ola­raq or­ta­ya çı­xan Gü­lüs­tan və Türk­mən­çay mü­qa­vi­lə­lə­ri (12.10.1813 və 10.02. 1828) Azər­bay­ca­nı bir coğ­ra­fi­ya ola­raq par­ça­la­maq­la qal­ma­yıb xal­qı­mı­zın ta­ri­xi ta­le­yi­nin də fa­ciə və is­tib­dad pro­lo­qu­nu yaz­dı.

1918-ci il­də İrə­van Er­mə­nis­ta­na peşkəş edildi.

1920-ci il av­qus­tun 10-da Ru­si­ya K(b)P-nin Qaf­qaz Bü­ro­su Azər­bay­ca­nın bolşevik rəh­bər­li­yi­nin ra­zı­lı­ğı ol­ma­dan Nax­çı­va­nın Şə­rur-Də­rə­lə­yəz böl­gə­si­ni Ermənista­na ver­mək bə­rə­də qə­rar çı­xar­dı, Qa­ra­bağ və Zən­gə­zur isə Azər­bay­can­la Ermə­nis­tan ara­sın­da “mü­ba­hi­sə­li əra­zi­lər” elan olun­du.

Azərbaycan K/b/P MK Si­ya­si və Təş­ki­lat bü­ro­la­rı­nın 1921-ci il 12 yan­var ta­rix­li ic­la­sın­da çıxarılmış “Zən­gə­zu­run mü­səl­man his­sə­si­nin in­zi­ba­ti cə­hət­dən təş­ki­li“ haq­qın­da qə­rara əsasən isə Zən­gə­zur qə­za­sı­nın 6.742 kvad­rat verst­lik əra­zi­sin­dən 3.637 kv.verst­lik his­sə­si Er­mə­nis­ta­na ve­ril­­di (həmin ərazidə Qa­fan, Go­rus, Qa­ra­kil­sə (Si­si­an) və Meh­ri ra­yon­la­rı ya­ra­dıl­dı).

1948-1953-cü il­lər­də azər­bay­can­lı­la­rın Er­mə­nis­tan­dan kütləvi şəkildə deportasiyası­nı körükləyən ermənilər, həyata keçirən isə müharibəni Azərbaycan nefti sayəsində udan Stalin və dəstəsi oldu.

Fürsəti zəfərə çevirən Lider

2003-cü ildən bəri Ulu öndər Heydər Əliyevin milli maraqları önə çəkən xarici və daxili siyasətini yeni dövrün tələblərinə adekvat şəkildə davam etdirən Prezident İlham Əliyevin ilk gündən reallaşdırdığı islahatlar kursu mahiyyətcə ərazilərimizin işğaldan azad edilməsi və suverenliymizin bərpası məsəslələrini milli ideya səviyyəli məqsədə çevirib. Ölkənin mövcud resurslarını bu strateji məqsədin reallaşdırılması istiqamətində səfərbər edən dövlət başçısı hələ 2003-cü il oktyabrın 31-də keçirilmiş andiçmə mərasimində Azərbaycanın işğal faktı ilə barışmayacağını qətiyyətlə bəyan etmişdi: “Hamı bilməlidir ki, sülh tərəfdarı olmağımıza baxmayaraq, müharibənin yenidən başlanmamasını və bu məsələnin sülh yolu ilə həllini istəməyimizə baxmayaraq, bizim səbrimiz də tükənməz deyildir. Azərbaycan öz doğma torpaqlarını, nəyin bahasına olursa-olsun, azad edəcəkdir”.

Həmin ilin prezident seçkiləri ərəfəsində xalq qarşısında verdiyi bütün vədləri mərhələli şəkildə reallaşdıran Prezident İlham Əliyev üzləşdiyimiz işğal faktının aradan qaldırılması üçün, ilk növbədə, ölkənin iqtisadi cəhətdən güclənməsini, müstəqil xarici siyasət yürütməsini, qüdrətli və müasir orduya malik olmasını perspektivdə duran vacib hədəflər kimi müəyyənləşdirmişdi. Həmin hədəflərin uğurla reallaşdırılması, paralel olaraq informasiya müharibəsində siyasi-psixoloji üstünlüyün təmini rəsmi Bakıya milli ideya səviyyəli bu strateji məqsədini reallaşdırmaq imkanı yaratdı.

ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədri olan dövlətlərin uğursuz vasitəçilik missiyasına rəğmən, rəsmi Bakı danışıqlar prosesini səbrlə, təmkinlə davam etdirərək ərazilərini sülh yolu ilə azad etməkdə maraqlı olduğunu, eyni zamanda, Ermənistanın işğalçılıq siyasətindən əl çəkmədiyini, beynəlxalq hüququn ümumtanınmış norma və prinsiplərinə məhəl qoymadığını sübuta yetirmək, güc tətbiqinin nə zamansa qaçılmaz olacağını əsaslandırmaq imkanı qazandı. Rəsmi İrəvanın 30 ilə yaxın müddətdə danışıqlar prosesində beynəlxalq ictimaiyyəti aldatmaq yolu tutaraq işğal etdiyi torpaqlarımızı əlində saxlamaq, “status-kvo”nu qoruyub saxlamaq cəhdləri 2020-ci ildə tam fiasko ilə nəticələndi.

Uzun illər ərzində yürütdüyü çevik hücum diplomatiyası, münaqişənin həllində yalnız beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanması, İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə isə BMT-nin 51-ci maddəsinə istinad etməsi 44 günlük müharibə zamanı bir çox ölkə və beynəlxalq təşkilatın ölkəmizə dəstəyini, yaxud loyal münasibətini təmin etdi. Rəsmi Bakı müharibənin başlanmasına qədər danışıqlar prosesinin məhz rəsmi İrəvanın qeyri-konstruktiv davranışları, işğalçılıq siyasəti üzündən nəticə vermədiyini, prosesin dalana dirəndiyini, Ermənistan silahlı qüvvələrinin davamlı hərbi təxribatlarının əks-həmlə əməliyyatlarını qaçılmaz etdiyini beynəlxalq səviyyədə əsaslandırmağa nail oldu.

2018-ci ilin may ayında inqilab yolu ilə hakimiyyətə yiyələnmiş baş nazir Nikol Paşinyanın rəsmi Bakıya bir sıra qəbulolunmaz, absurd təkliflər irəli sürməsi, danışıqlar prosesinin uzun illər ərzində formalaşmış formatını dəyişməyə, “status-kvo”nu süni şəkildə qoyurub saxlamağa, Qarabağdakı qeyri-qanuni rejimi “tərəf” kimi qəbul etdirməyə çalışması, hüquqi və siyasi əsası olmayan “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə” kimi qeyri-ciddi bəyanatı, nəhayət, Ermənistan ordusunun 2020-ci ilin iyul-sentyabr aylarındakı hərbi təxribatları İkinci Qarabağ müharibəsinin başlanmasını qaçılmaz prosesə çevirdi.

Azərbaycan son zərurət tədbiri kimi təxribatların qarşısını almaq, işğala son qoymaq, ərazi bötövlüyünün bərpasına nail olmaq məqsədilə genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlara başlayaraq cəmi 44 gün ərzində düşməni diz çökdürdü. Şuşa şəhərinin azad edilməsindən sonra Ermənistan hərbi-siyasi məğlubiyyəti ilə barışaraq 10 noyabr 2020-ci il tarixdə məlum Üçtərəfli Bəyanatı imzalamağa məcbur oldu. Beləliklə, dövlətimizin başçısı, müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev Ermənistanın destruktiv mövqeyi üzündən həlli müşkülə çevrilmiş münaqişənin qısa müddətdə hərbi-siyasi həllinə nail olaraq beynəlxalq hüquq normalarının və bəşəri ədalətin bərpasını təmin etdi. Azərbaycan istər döyüş, istərsə də diplomatiya meydanında parlaq qələbə qazanaraq, BMT Təhlükəsizlik Şurasının kağız üzərində qalmış dörd qətnaməsinin icrasına nail oldu. Yürütdüyü işğalçılıq siyasəti süquta uğrayan, barəsində “yenilməzlik” mifi formalaşdırdığı ordusunun real potensialının 70-80 faizi məhv edilən, beş milyard dollar civarında maddi zərər görən Ermənistanın apardığı saxta ideologiya və təbliğat puça çıxdı.

Azərbaycanın bu ilin 19-20 sentyabrında lokal antiterror tədbirləri keçirmək və separatçı xunta rejiminin mövcudluğuna güc yolu ilə son qoymaq məcburiyyətində qalması isə Ermənistanın postmüharibə dövründə rəsmi Bakının konstruktiv sülh təkliflərini adekvat dəyərləndirə bilməməsinin, revanşist ovqatının, davamlı hərbi-siyasi təxribatlarının nəticəsinə çevrildi.

Azərbaycan Prezident İlham Əliyev dekabrın 6-da ADA Universitetində keçirilən “Qarabağ: 30 ildən sonra evə dönüş. Nailiyyətlər və çətinliklər” mövzusunda Forumda çıxışı zamanı bununla bağlı haqlı olaraq deyib: “...İki hadisə baş verdi ki, bu, bizim üçün sonuncu, qırmızı xəttin keçilməsi demək idi. Birincisi, Ermənistanın baş nazirinin dırnaqarası dağlıq qarabağ respublikasının dırnaqarası müstəqilliyi münasibətilə təbriki idi ki, bu, Ermənistanın baş nazirinin dedikləri və imzaladığı ilə tam ziddiyyət təşkil edirdi...

İkinci və sonuncu qırmızı xətt isə həmin hadisədən bir həftə sonra dırnaqarası dağlıq qarabağ respublikasının dırnaqarası prezidentinin seçkiləri idi ki, bu da İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra əldə olunmuş şifahi razılıqların tamamilə pozulması oldu. Razılıq ondan ibarət idi ki, həmin ərazidə hər hansı dəyişikliklər baş verməyəcək”.

Cəmi 23 saat davam edən lokal antiterror tədbirləri nəticəsində Qarabağdakı qondarma rejimin süqutu və ağ bayraq qaldırması Ermənistanın və ermənipərəst dairələrin 35 illik məkrli niyyətlərini, habelə bir sıra istiqamətlərdə apardıqları iftira kampaniyalarını puça çıxardı. Dövlət başçısı, Müzəffər Ali Baş komandan İlham Əliyevin qətiyyətinin və siyasi iradəsinin nəticəsi kimi reallaşdırılan lokal antiterror tədbirləri nəticəsində “Qarabağ münaqiqəşi” mövzusu tamamilə qapandı, bölgədə separatçılığa, ikinci erməni dövlət yaratmaq kimi məkrli niyyətlərə birdəfəlik son qoyuldu.

2020-ci ildə ərazi bütövlüyünü təmin edən Azərbaycanın bu ilin sentyabr ayında dövlət suverenliyini bərpa edərək üçrəngli Dövlət Bayrağımızı oktyabrın 15-də ilk dəfə olaraq Xankəndi, Xocalı, Xocavənd və digər şəhərlərdə (rayonlarda) ucaltması xalqımızın 30 ildən bəri susamış milli qürur və iftixarına təşnə oldu. Qarabağdakı qanunsuz xunta rejiminin mövcudluğunun qorunub saxlanılmasına xidmət edən genimiqyaslı hərbi-siyasi, diplomatik, iqtisadi təşəbbüslərin qarşısını birdəfəlik alan rəsmi Bakı erməni millətçiliyinə, xaricdəki diaspor və lobbisinə öldürücü zərbə vurdu. Beləliklə, Azərbaycanın işğaldan azad etdiyi ərazilərdə suverenliyini tam təmin etməsi ilə rəsmi İrəvanın istinad etdiyi qondarma “mübahisə predmeti” aradan qalxdı.

Milli ideya: növbəti hədəf – Qərbi Azərbaycan

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Qərbi Azərbaycandan zorla köçürülmüş azərbaycanlıların hüquqlarının bərpası məsələsini yeni geosiyasi reallıqda cəmiyyətin əsas milli ideyasına çevirməyi, bu məqsədlə sistemli və ardıcıl tədbirlər həyata keçirməyi zəruri hesab edir. 1989-cu ildə “Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyəti” kimi təsis edilmiş qurumun 2022-ci ilin avqustunda “Qərbi Azərbaycan İcması” adı ilə yenidən formalaşması, təşkilatlanaraq fəaliyyətə başlaması tarixi torpaqlarından qovulmuş azərbaycanlıların hüquqlarının müdafiəsi baxımından yeni imkanlar açdı. İcma hazırda Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində, Mülki və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Paktda, Qaçqınların Statusuna dair Konvensiyada və digər mühüm beynəlxalq aktlarda təsbit olunmuş geriqayıtma hüququna əsaslanaraq, indiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların öz evlərinə təhlükəsiz, ləyaqətli şəkildə qayıtmasını, sonrakı mərhələdə onların fərdi və kollektiv hüquqlarının təmin olunmasını əsas məqsədləri kimi müəyyənləşdirmişdir.

Prezident İlham Əliyevin 2022-ci il dekabrın 24-də Qərbi Azərbaycan İcmasının inzibati binasında bir qrup ziyalı ilə görüşü zamanı Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasının əsas hədəflərini açıqlaması, qarşıda duran vəzifələri dəqiqliklə ifadə etməsi təşkilatın fəaliyyətinin səmərəliliyinin təmini baxımından son dərəcə əhəmiyyətli olmuşdur. Proqram xarakterli həmin çıxışla ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında yeni bir mərhələyə – Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasının həyata keçirilməsi, Ermənistan ərazisindəki maddi-mənəvi, dini irsimizin, folklorumuzun qorunması və bərpası uğrunda genişmiqyaslı fəaliyyətə start verilmişdir.

Ermənistandan zorla köçürülmüş soydaşlarımızın tarixi məskənlərinə qayıtmaq və bərabər hüquqlar əsasında yaşamaq hüququnun dünya dövlətləri, xüsusilə də rəsmi İrəvan tərəfindən tanınması qarşımızda duran başlıca hədəflərdən biridir. Eyni zamanda, hazırda müasir Ermənistan dövlətinin tarixi Azərbaycan ərazilərində yaradılması ilə bağlı faktların beynəlxalq ictimaiyyətinə diqqətinə çatdırılması da effektiv əks-hücumun təşkili baxımından xüsusi aktuallıq kəsb edir. Prezident İlham Əliyev Qərbi Azərbaycan İcmasının inzibati binasında ziyalılarla görüşü zamanı deyib: “Qərbi Azərbaycan bizim tarixi torpağımızdır, bunu bir çox tarixi sənədlər təsdiqləyir, tarixi xəritələr təsdiqləyir, bizim tariximiz təsdiqləyir... Biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin. Artıq bu istiqamətdə işlər başlamışdır. Ancaq, əminəm ki, İcma bu işləri daha məqsədyönlü şəkildə və nəticəyə hesablanmış tərzdə aparacaqdır”.

Zorla köçürülmüş azərbaycanlı əhalinin pozulmuş hüquqlarının bərpası – problemin beynəlxalq platformalarda müzakirəyə çıxarılması və obyekriv hüquqi-siyasi qiymətini alması, ilk növbədə, Ermənistanın müharibə cinayətlərinin ifşası baxımından vacibdir. Azərbaycanı əsassız olaraq “etnik təmizləmədə” ittiham etməyə çalışan Ermənistanın ötən əsrin 80-cı illərinin sonunda deportasiya, soyqırımı, etnik təmizləmə və digər ağır müharibə cinayətlərinə yol verdiyini təsdiqləyən təkzibedilməz faktlar, videogörüntülər mövcuddur.

Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun məlumatına əsasən, 1988-1989-cu illərdə aparılan etnik təmizləmə nəticəsində Ermənistandakı 185 azərbaycanlı kəndindən 250 min nəfərə qədər azərbaycanlı zorakılıqla doğma yurdlarından qovulub. Ermənistanı azərbaycanlılardan təmizləmək aksiyası həyata keçirilərək 216 nəfər azərbaycanlı vəhşicəsinə qətlə yetirilib, minlərlə qadın, uşaq və qoca bədən xəsarəti alıb, on minlərlə ailənin əmlakı qarət olunub. Ermənistan ərazisində azərbaycanlılara məxsus tarixi və mədəni irs, o cümlədən, məscidlər, qəbiristanlıqlar kütləvi şəkildə dağıdılıb, yer adları dəyişdirilib, azərbaycanlılara qarşı sistematik xarakterli irqi ayrı-seçkilik həyata keçirilib.

Ermənistanın azərbaycanlılara xas mədəni-tarixi irsin vəziyyətinin qiymətləndirilməsi məqsədilə YUNESKO missiyasının göndərilməsinə imkan verməməsi də rəsmi İrəvanın ifşa olunacağından əndişələndiyinin bariz göstəricisidir. İrəvan şəhərindəki Təpəbaşı məhəlləsi də daxil olmaqla, Azərbaycan mədəni irsinin nümayişkaranə şəkildə dağıdılması Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin 2021-ci il 7 dekabr tarixli qərarının kobud şəkildə pozulmasıdır. Xatırladaq ki, məhkəmə həmin qərarında Ermənistandan azərbaycanlıların mədəni irs yerlərinin, etnik və mədəni mülkiyyət nümunələrinin dağıdılması, mədəni izlərinin silinməsi siyasətinə son qoymağı tələb edib.

Ermənistanın dövlət səviyyəsində Azərbaycanafob siyasət yürütməsi, nifrət və qisas ideologiyasını təşviq etməsi soydaşlarımızın qayıdışı prosesinə maneə yaratmaq planlarının tərkib hissəsidir. Azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmədə və digər ağır müharibə cinayətlərində iştirak etmiş şəxslərin mükafatlandırılması və “qəhrəmanlaşdırılması” rəsmi İrəvanın beynəlxalq hüquqa zidd davranışlarını nümayiş etdirir. Bütün bunlar, eyni zamanda, Ermənistanda digər xalqların nümayəndələrinə qarşı dözümsüz münasibətin, ksenofob yanaşmasının təzahürləridir. Qeyd edilən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, təcavüzkara qarşı siyasi-hüquqi müstəvidə yeni cəbhənin açılması ölkəmizin xarici siyasətində mühüm istiqamətlərdən birinə çevrilmişdir.

Prezident İlham Əliyev 2023-cü il noyabrın 13-də ATƏT Parlament Assambleyasının prezidenti Pia Kaumanı qəbul edərkən bildirib ki, Azərbaycan hazırda birgəyaşayış, habelə geriqayıtma hüququ ilə əlaqədar rəsmi İrəvana aydın və şəffaf proqramı təqdim edib. Lakin Ermənistan azərbaycanlıların bu ölkəyə geriqayıtma hüququnu inkar edir və bununla əlaqədar hər hansı bir baxış ortaya qoymayıb.

Uzun müddətdən sonra məsələyə dair mövqeyini açıqlayan Ermənistanın Baş nazir Nikol Paşinyanın Qərbi Azərbaycan İcmasının fəaliyyəti ilə bağlı qərəzli və əsassız fikirlər səsləndirməsi göstərir ki, rəsmi İrəvan azərbaycanlıların qayıdış hüququnu tanımaq niyyətindən uzaqdır və bu prosesə mane olmaq üçün ənənəvi qarayaxma kampaniyasını işə salmağa, real vəziyyəti təhrif etməyə çalışır. N.Paşinyanın noyabrın 24-də erməni ictimaiyyəti ilə görüşü zamanı rəsmi Bakının azərbaycanlıların Ermənistana qayıdışı və hüquqlarınını bərpası ilə bağlı tələblərini ölkəsinə qarşı “təhdid”, “yeni müharibəyə hazırlıq” kimi dəyərləndirməsi rəsmi İrəvanın ciddi təlaş və panika ovqatında olduğunu göstərir.

Dövlət başçısı İlham Əliyev lokal antiterror tədbirlərindən sonra suverenliyimizin tam bərpa olunduğunu, Azərbaycanın hansısa ölkəyə qarşı ərazi iddialarının olmadığını bəyan edib. Bu il oktyabr ayının 17-də Füzuli rayon sakinləri ilə görüşü zamanı Prezident İlham Əliyevin söylədiyi fikirlər Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizini guya hərbi yolla açmağa çalışması, Ermənistana qarşı yeni müharibəyə başlayacağı barədə iddiaların əsassızlığını bir daha sübuta yetirib: “Zəngəzura da, əlbəttə ki, qayıdacağıq, amma sülh yolu ilə. Mən demişəm, məni bəziləri ittiham etməyə çalışırlar, mən dedim ki, biz oraya tanklarla yox, minik maşınları ilə qayıdacağıq”.

Bu gün Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycana Qayıdış fəlsəfəsinin mahiyyətində bir vacib amil dayanır: Qarabağ ermənilərinə öz vətəndaşları kimi yanaşan, onların bütün konstitusion hüquqlarını və layiqli həyat səviyyəsini təmin etmək əzmi nümayiş etdirən rəsmi Bakı Ermənistandan da deportasiya edilmiş soydaşlarımıza münasibətdə analoji yanaşma tələb edir. Prezident İlham Əliyev ADA Universitetində keçirilən “Qarabağ: 30 ildən sonra evə dönüş. Nailiyyətlər və çətinliklər” Forumunda çıxışı zamanı bununla bağlı deyib: “Ermənistanın bugünkü ərazisində kökləri olan azərbaycanlılar qayıtmağı çox arzu edirlər. Onların bəzilərinə elə gəlir ki, orada kəndlərdə məskunlaşma tam realdır və mən də bu cür düşünürəm. Bəziləri isə ulu babalarının məzarını, sadəcə, gedib ziyarət etmək istəyir. Digərləri, sadəcə, səfər edib qayıtmaq istəyir. Bir sözlə, buna icazə verilməlidir. Ermənistan oradan deportasiya olunmuş yüz minlərlə azərbaycanlının təbii humanitar tələbatlarının qarşısını almalı deyil”.

Soydaşlarımızın geriyəqayıtma hüququnun reallaşdırılmasının Ermənistan qarşısında ciddi tələblər kimi irəli sürülməsi, eləcə də Qərbi Azərbaycan İcmasının təşkilatlanaraq beynəlxalq miqyasda fəal iş aparması rəsmi İrəvanı ciddi şəkildə narahat edir. Rəsmi Bakının qaldırdığı problemin kifayət qədər ciddi, danılmaz fakt və sübutlara söykənməsi ölkəmizin Ermənistan üzərində psixiloji-siyasi üstünlüyünü təmin edir, münaqişəinin əsil səbəbləri ilə bağlı həqiqətləri dünyaya çatdırır. Ermənilərin qondarma “etnik təmizləmə” iddialarını kor-koranə dəstəkləyən bəzi dövlətlərin və təşkilatların 250 minədək azərbaycanlının doğma torpaqlarından deportasiya edilməsi faktının üzərində sükutla keçməsi isə aşkar qərəzin, ikili standartların göstəricisidir.

Qərbi Azərbaycan İcması ötən bir il müddətində bu və digər faktların beynəlxalq platformalarda təbliği, cəmiyyətin mövcud potensialının yeni milli ideya ətrafında səfərbər edilməsi yönümündə sistemli və ardıcıl fəaliyyət göstərir. Təşkilatın BMT-yə göndərdiyi yeddi sənədin təşkilatın rəsmi sənədi kimi yayılması Ermənistanın müharibə cinayətlərinin ifşası, Qərbi azərbaycanlıların pozulmuş hüquqlarının bərpası baxımından son dərəcə əhəmiyyətli sayıla bilər.

İcma rəsmi Bakının yürütdüyü hücum diplomatiyasının uğurla reallaşdırılmasına sanballı töhfələrini verir, regionda cərəyan edən hadisələrə, qlobal müstəvidə ölkəmizin mənafelərinə qarşı yönəlmiş təhdidlərə operativ reaksiya nümayiş etdirir. Milli Məclis rəhbərliyinin təşəbbüsü və İcmanın yaxından iştirakı ilə yaxın bir neçə ayda keçirilmiş beş ictimai dinləmə Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasının siyasi, hüquqi, mədəni-mənəvi, humaitar aspektlərinin müəyyən edilməsi baxımından son dərəcə əhəmiyyətli tədbirlər olub. “Dağları aşarkən: Qərbi Azərbaycana dinc və hüquqi qayıdış”, “Qərbi Azərbaycan: soyqırımına məruz qalan tarixi-mədəni irsimiz. Qərbi Azərbaycanın tarixi və mədəni irsinin dirçəlişi”, “Qərbi Azərbaycana qayıdış: hüquqi aspektlər”, “Keçmişdən gələcəyə çağırış: Qərbi Azərbaycana qayıdış fəlsəfəsinə gənclərin baxışı” mövzusunda ictimai dinləmələr, Azərbaycan Milli Xalça Muzeyində nümayiş etdirilmiş “Qərbi Azərbaycan xalçaları: tarixi naxış yaddaşımız” adlı sərgi, “Ermənistandan didərgin salınmış azərbaycanlıların təhlükəsiz və ləyaqətli şəkildə geri qayıdışını təmin etmək: Qlobal kontekst və ədalətli həll” mövzusunda beynəlxalq tədbir təşkilatın çoxşaxəli, səmərəli və praktik fəaliyyətinin əyani təsbitidir. İcma soydaşlarımızın qayıdış tələbinin beynəlxalq müstəviyə çıxarılması ilə yanaşı, onlara Ermənistanın bütün dövlət strukturlarında tamhüquqlu vətəndaş kimi iştirak etmək imkanının yaradılmasını, sosial problemlərinin həllini, dövlət işlərində təmsil olunmaq haqqının təmin olunmasını zəruri hesab edir.

Ermənistanın beynəlxalq hüquq norma və prinsiplərinə hörmətsiz yanaşan ölkə olması, Azərbaycanın yekun sülh sazişinin imzalanması ilə əlaqədar təkliflərini adekvat cavablandırmaması, “sülhə maraqlı tərəf” görüntüsü yaratsa da, əməldə prosesi yubatması, ərazisini geosiyasi rəqabət meydanına çevirməsi, bir sözlə, qeyri-konstruktivliyi fonunda Qərbi Azərbaycana Qayıdışla bağlı hədəfin yaxın tezlikdə reallaşması, ola bilər ki, kimlərəsə real təsir bağışlamır. Lakin unutmayaq ki, 2020-ci ilədək daxildə və xaricdə müəyyən qüvvələr Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin qısa zamanda təmin ediləcəyinə də skeptik yanaşma nümayiş etdirirdilər. Fəqət, özünün də qeyd etdiyi kimi, nəyi nə zaman və necə edəcəyini yaxşı bilən Azərbaycan Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev xalqımızı həsrətində olduğu Qələbəyə qovuşduraraq ərazi bütövlüyümüzü və suverenliyimizi təmin etdi.

Qeyd edilənlərin məxrəcində əminliklə söyləmək mümkündür ki, Prezident İlham Əliyevin dövlət idarəetmə fəlsəfəsində Qərbi Azərbaycana Qayıdış artıq milli ideya səviyyəli məsələdir. Buna uzunmüddətli, ardıcıl səy və zəhmət tələb edən, iki ölkə arasında etimad quruculuğu proseslərinin nəticəsi kimi reallaşacaq fəaliyyət kimi yanaşmaq lazımdır. Azərbaycanın uğurlu diplomatiyası, güclü iqtisadiyyatı, sərmayəçi dövlət statusunda çıxış etməsi, qlobal layihələri inamla reallaşdırması fonunda Ermənistanın uzun müddət bu qayıdışa qarşı çıxması, özünütəcrid siyasəti yürüdərək regional əməkdaşlıqdan kənarda qalması inandırıcı görünmür.

35 il davam edən münaqişəyə, ərazilərimizin işğalına qüdrətli və müdrik liderinin rəhbərliyi ilə son qoyan, tarixi ədaləti bərpa edən Azərbaycan xalqı hazırda tarixi seçim ərəfəsindədir. Tarixinin ən güclü Azərbaycanını yaratmış, xalqımızı şanlı zəfərə qovuşdurmuş alternativsiz liderə – cənab İlham Əliyevə cəmiyyətin mütləq çoxluğunun 2024-cü il fevralın 7-də keçiriləcək növbədənkənar prezident seçkilərində etimad göstərəcəyi şübhəsizdir. Məhz bu müdrik seçimin nəticəsi olaraq da Azərbaycanın keyfiyyətcə yeni mərhələdə qarşısında duran yeni hədəflərə uğurla çatacağını, yaxın perspektivdə inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə yüksələcəyini əminliklə demək mümkündür.

İlham Əliyev: “Mən əminəm ki!..”

Ta­rix bo­yun­ca bir ölkənin o bi­rin­dən is­tə­di­yi tor­paq olub.

Ta­rix bo­yu ən müd­hiş, qan­lı mü­ha­ri­bə­lər tor­paq uğ­run­da baş ve­rib.

Ma­ke­do­ni­ya­lı İs­gən­də­rin, Əmir Tey­mu­run, İl­dı­rım Bə­ya­zi­din, Na­po­leo­nun, Hitlerin iş­ğal, is­ti­la, zəbt ya­xud fəth ad­lan­dı­rıl­ma­sın­dan ası­lı ol­ma­ya­raq bə­şə­riy­yə­tə sırıdıq­la­rı bü­tün mü­ha­ri­bə­lə­rin kö­kün­də tor­paq, əra­zi id­dia­sı du­rub.

Ana­lar dün­ya­ya oğul­lar – da­hi alim­lər, bö­yük fi­lo­sof­lar, cə­sur sər­kər­də­lər bəxş edib­lər. On­la­rın hər bi­ri­ni dün­ya­ya gə­tir­mək üçün doq­quz ay ki­fa­yət edib. Am­ma Yer üzün­də elə bir ana gös­tə­rin ki, dün­ya­ya bir­cə ovuc tor­paq gə­tir­miş ol­sun.

Tor­paq ana­dan, ba­la­dan, yar­dan bir boy uca tu­tu­lan, bir qə­dəm irə­li­də ge­dən bə­şə­ri bir ne­mət­dir. Hər şe­yi tap­maq, əl­də et­mək müm­kün­dür... tor­paq­dan sa­va­yı.

Bö­yük Ame­ri­ka ya­zı­çı­sı Mark Tven de­­yir­­di­­ ki, tor­paq alın, çünki onu is­teh­sal et­mir­lər.

Ulu ön­dər Hey­dər Əli­ye­vin də tor­paq­la bağ­lı çox ib­rə­ta­miz bir kə­la­mı var­dı. Ke­çir­di­yi mü­şa­vi­rə­lə­rin bi­rin­də demiş­di: “Döv­lə­tin mə­na­fe­yi tor­paq­dır. Tor­paq­dan qiy­mət­li dün­ya­da heç nə yox­dur. Hər şe­yi al­maq, dü­zəlt­mək, tik­mək olar. Am­ma Azər­bay­can­da ye­ni­dən bir hek­tar tor­paq sa­hə­si ya­rat­maq ol­maz”.

Bu isə milli tariximizin Zəfər memarı cənab İlham Əliyevin ürəyindən süzülüb gələn sözlərdir: “Əminəm ki, gün gələcək və Qərbi Azərbaycandan olan soydaşlarımız, onların yaxınları, uşaqları, nəvələri tarixi diyarımız olan Qərbi Azərbaycana qayıdacaqlar. Mən əminəm ki, bu gün gələcək və əminəm ki, Qərbi azərbaycanlılar böyük coşqu və həvəslə öz doğma torpaqlarına qayıdıb orada yaşayacaqlar”.

Milli-etnik kimliyi, varlığı, düşüncəni təyin və təmin edən əsas vəsilələrdən biri milli ideyadır. Azərbaycan xalqı uzun müddət belə bir milli ideyanın axtarışında oldu. Prezident İlham Əliyev Qarabağı, Şuşanı hər bir azərbaycanlı üçün milli ideya elan etdi və qazandı.

Bu gün hədəfdəki milli ideya dövlət başçısının iki onillikdən bəri az qala hər çıxışında xatırlatdığı Qərbi Azərbaycandır.

Onun da qayıdacağı gün gələcək və biz o torpaqlara qayıdacağıq!

Yenə də öndə müzəffər Ali Baş Komandan olacaq!