“İSMAİLİYYƏ”DƏN FƏXRİ XİYABANA APARAN YOL

prof. Ramazan SİRACOĞLU

Təqdim olunan yazıda Azərbaycanın ictimai fikir tarixinə adı əbədi olaraq Cümhuriyyətimizin qurucuları Məmməd Əmin Rəsulzadə, Nəsib bəy Yusifbəyli, Fətəli xan Xoyski, Əlimərdan bəy Topçubaşovla bir sırada yazılacaq, anadan olmasının 82-ci ili tamam olan Əbülfəz Elçibəyi bir daha rəhmətlə anmaq, elmi fəaliyyətindən, ondan asılı olmayan səbəblərdən yarımçıq qalmış tədqiqatçılığından, elmi araşdırmalarından bəhs etmək, gənc nəslə imkanımız daxilində bilgi vermək, şəxsi düşüncələrimizi dəyərli oxucularla bölüşmək istəyirik.

1993-cü ilin dekabrında Milli Elmlər Akademiyasının, dövlət başçısının da iştirak etdiyi illik hesabat yığıncağında, akademik Ziya Bünyadov öz çıxışında ictimai-siyasi vəziyyət haqqında danışarkən “saqqalının ölçüsündən asılı olmayaraq, özlərini liberal və ya demokratlar adlandıranların liderlərinin əksəriyyəti bilavasitə, yaxud bilavasitə mənim kurasiyamda işləyənlər idi” söyləyəndə, Prezident Heydər Əliyev onun sözünü kəsdi: 

- Ziya müəllim, belə məlum olur ki, sizin əməkdaşlar öz işlərindən başqa qalan bütün işlərlə məşğul olmuşlar.

Ziya müəllim bir anlığa duruxdu, sonra da dövlət başçısına tərəf döndü: 

- Cənab Prezident, как говорится, кесарю кесарево, а божие богу (necə deyərlər, igidi öldür, amma haqqını kəsmə), onların lideri Əbülfəz Elçibəy yaxşı tarixçi idi. Mənim aspirantım olub, mən onu IX-X əsrlərdə Misirdə mövcud olmuş Tulunilər türk dövlətinə dair sanballı monoqrafiyanın, Abbasilər xilafətinin tənəzzülü və parçalanması, IX-X əsrlər ərəb-Misir ədəbiyyatı, hənəfilik və onun əsas qaydaları, Azərbaycanda elmin tarixi haqqında dəyərli əsərlərin müəllifi kimi tanıyıram. Orjinal mətinlərlə işləmək üçün dərin biliyi və yaxşı qabiliyyəti vardı. Əfsus ki, elmdən uzaqlaşdı. Açığı, bizdə birbaşa məxəzlərlə işləyə bilən kadrlar çox azdır.

Akademik Ziya Bünyadovun təsbiti çox doğruydu. Həqiqətən də, Əbülfəz bəy orta əsrlərə aid məxəzləri xüsusi şövq və diqqətlə araşdırırdı. Zarafatla deyirdi ki, latın və kiril əlifbasında yazılanları öncə oxuyursan, sonra başa düşürsən; ərəb əlifbası ilə yazılan mətni isə əvvəl başa düşüb, sonra oxumalısan, əks təqdirdə, “bərməla” (برملا - açıq, aydın) sözünü “bir molla” (برملا ), “qurbət”i (قربت -yaxınlıq)- Qarabet, “kətəbə”ni ( کَتَبَ – yazdı ) – “kutub” ( کُتُبٍ – kitablar ) və ya “kutibə” (کُتِبَ – yazıldı), “mələk” sözünü ( ملَكَ ) – “mulk” (لمُلكا), “məlik” (مَلِك - hökmdar) və ya “milk” (مِلْكٌ - ağ ləkə) şəklində oxuycaqsan. Müxtəlif dövrlərə aid fərqli xətt növlərində (siyaqət, riq’ə, şikəstə, divani, nəsx, nəstəliq, kufi, təliq, sülüs, reyhani, cəli v.s) yazılmış mənbələri oxumaq hövsələ, səriştə, fantaziya və bilik tələb edir. Əbülfəz bəyin belə yazıları oxumaqda qibtəediləcək qabiliyyəti vardı: Əbülfəz bəy, bütün insanlara, xüsusən də gənclərə qarşı çox sayqılı və həssas davranırdı. 

Yaxşı yadımdadır, 1983-cü ilin may ayının ortalarında akademik Məmməd Cəfər müəllimin razılığı, Aydın Məmmədovun təşəbbüsü və Firidun Cəlilovun maddi dəstəyi ilə “Azərbaycan məsələləri” toplusu nəşrə hazırlanırdı. Mən o toplu üçün “Əbu Osman Əmr bin Bəhr əl Cahizin ( 777- 869) “Fəzail’ül ətrak” əsərində türklərə münasibət” adlı məqalə təqdim etmişdim. Redaksiya şurasının şərtinə görə, elmi dərəcəsi olmayan müəlliflərin yazılarının çap edilə bilməsi üçün iki mütəxəssis rəyi tələb olunurdu. Mənim o zaman elmi dərəcəm olmadığı üçün məqaləmi Azərbaycan Dövlət Universitetinin (BDU-nun) Şərqşünaslıq fakültəsinin Ərəb dili kafedrasına və Azərbaycan SSR EA-nın Əlyazmaları şöbəsinə (Əlyazmalar İnstitutuna) rəyə göndərmişdilər.

Məqaləmin aqibətini öyrənmək üçün öncə Universitetin (o vaxt ancaq bir universitet vardı- ADU; qalan ali məktəblər institut adlanırdı) Şərqşünaslıq fakültəsinə, Vasim Məmmədəliyevin yanına getdim. O zaman Vasim müəllim Şərqşünaslıq fakültəsinin dekanı idi. Vasim müəllim məni çox gülərüz qarşıladı və hələ məqaləmi oxumağa vaxt tapmadığını, ancaq beş-on günə mütləq oxuyacağını söylədi. Oradan “İsmailiyyə” binasına, Əlyazmaları şöbəsinə (o zamanlar Əlyazmalar İnstitutu hələ şöbə statusunda idi və orada yerləşirdi ), Əbülfəz bəyin yanına getdim. Əbülfəz bəy orada şöbə müdiri işləyirdi. Məni görən kimi, “məqalənizi oxudum, rəy də yazdım” deyib masasının siyirtməsindən imzalı, möhürlü kağızı göstərdi. Sonra da “gedək bir stəkan çay içək, yazıyla bağlı bəzi şeylər soruşmaq istəyirəm” söylədi. Qeyri-iradi Əbülfəz bəyin mənim məqaləmə yazdığı rəyə baxdım, müsbət olduğunu görüncə rahatladım.

Az sonra bəylə bərabər “Narxoz”un - Xalq Təsərrüfatı İnstitutunun (İqtisad Universitetinin) yeməkxanasında nahar edirdik. Əbülfəz bəy məqaləmə müsbət rəy yazmasına baxmayaraq, yazıda irəli sürdüyüm ümumi konsepsiyasının yanlış olduğunu söylədi:

- Sən məqalədə iddia edirsən ki, Cahiz bir türk heyranıdır, halbuki o, iliklərinə qədər ərəb şovinisti olub. Məsələn, Cahiz “Kitabu’l a’rab və məvali” kitabında ərəblərin bütün xalqlardan üstün olduğunu yazmış, “Kitabu’l buxala” əsərində isə ərəblərdən başqa bütün etnik mənsubiyyətləri aşağılayıcı halda ələ salmışdır. 

Əbülfəz bəyin danışdığı kitabların məzmunundan mənim xəbərim olmadığından onun iradı qarşısında nə deyəcəyimi də bilmirdim. Bu vaxt mənim tanımadığım ortayaşlı bir şəxsin bizim masaya yaxınlaşıb salam verməsi mənim üçün lap göydəndüşmə oldu. Əbülfəz bəy onun salamını alıb hal-əhval tutdu:

- Mirzə, əyləş görüm. Nə var, nə yox? 

Mirzə (bilmədim onun əsl adı Mirzəydi, yoxsa bəymi ona belə müraciət edirdi) deyilən adam da “sağlıq-salamatlıqdır” deyib əlavə etdi: “Azərnəşr”dən gəlirəm, “vostfak”a ( Şərqşünaslıq fakültəsinə) Şəfainin (professor Əhməd Şəfainin) yanına gedəcəyəm

Əbülfəz bəy marağını gizlətmədi:

- Xeyir ola?

- Bir səhifədə bir neçə yerdə təkrarlanan bir söz var, oxunuşunu və mənasını yazmaq lazımdır.

Əbülfəz bəy Mirzə adlandırdığı şəxsin əlindəki səhifəyə diqqətlə baxdı, sonra da izah etməyə başladı: “ğuluv” - غلو - bədii ifadə vasitəsidir, mübaliğənin daha üstün dərəcəsinə deyilir. Söylədiklərimə şübhən varsa get Şəfai müəllimdən də soruş. 

“Azərnəşr”dən gələn adam etiraz etdi:

- Yox, yox. Dedikləriniz məntiqli gəlir. Daha “vostfak”a getməyə gərək qalmadı.

Mən Əbülfəz bəydən üzrxahlıq edib onun mənim məqaləmə yazdığı rəyi də götürüb Nərimanov prospektinə (Cavid prospektinə) Akademiyaya getdim. Əbülfəz bəy elmi məsələlərdə çox diqqətli idi. Bir dəfə söhbət əsnasında mən Abbasilər dönəminin İmru’lqeysi (500-540) sayılan Əbu Nuvas (762?- 813?) haqqında danışanda onu “Ya əyyuhən-nas uşrubu xəmrən in ləkum minhu’l-ilac- Ey insansanlar, əgər sizə əlacdırsa, şərab için” misrasına görə həbs etdiklərini söyləyəndə Əbülfəz bəy mənə irad tutdu:

- Bəy, biraz ehtiyatlı olun. Qulaqlarım eşidə-eşidə Əbu Nuvası təhrif edirsiniz. Əbu Nuvasın o misrasında “in- əgər” sözü yoxdur. İnanmırsınızsa, elmi rəhbəriniz Aida xanımdan (professor Aida xanım İmanquliyeva) soruşun. 

Qeyd edim ki, Aida xanım və Əbülfəz bəy 1957-1962-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində eyni qrupda oxumuşlar) soruşun. Mən üzrxahlıq edib razılaşsam da, sonralar əlimə düşən elə ilk fürsətdə dəqiqlik üçün elmi rəhbərim, ərəb ədəbiyyatının mahir bilicisi, professor Aida xanımdan o misranı soruşdum. Aida xanım da Əbülfəz bəyin doğru söylədiyini təsdiqlədi:

- Əbu Nuvas, şürbi (alkoqol düşkünü) idi, onu məhz Qurani-kərimin hökmünə — “Maidə” surəsinin 90-cı ayəsinə (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ - Ya əyyuha-l-ləzinə amənu, innəma-l-xəmru və-l-məysiru və-l-ənsabu və-l-əzlamu ricsun, min əməli-ş-şeytani, fəctənibu lə’əlləkum tuflihunə - Ey iman edənlər, gerçəkdən də şərab, qumar, bütlər və bəxtəbəxt oyunlar murdar şeylərdir, şeytan əməllərindəndir; bunlardan uzaq durun ki, bəlkə nicata çatasınız) qarşı çıxdığına görə zindana atmışdılar. Sənin iddia etdiyin kimi - “dərdinizə əlacdırsa, şərab için” yazsaydı, daha onu niyə tuturdular ki? Həmin ayədəki “şərab” mənasında və ya “sərxoşedici” mənasında işlənmiş “xəmr” - خمر – sözünün qədim ərəbcədəki əsl mənası “örtmək, qapamaq”dır; başqa sözlə, “xəmr”- “ağılı, hissiyyatı, duyğu üzvlərini keyləşdirən” anlamındadır. Diqqət edirsənmi, “murdar, pis, iyrənc” mənası verən “rics”- رِجْسٌ – adlandırılanların önündə “xəmr” gəlir. Əbu Nuvas isə tam tərsini - “ Ey insanlar, şərab için, ondan sizə əlac var” yazdığına görə Harun-ər-Rəşidin oğlu xəlifə Əmin tərəfindən cəzalandırılıb. Deməli, Əbülfəz bəyin iradı tamamilə haqlıdır.

Əbülfəz bəy özünün elmi səviyyəsinin yüksəkliyini 1985-ci ildə Lenininqrad (Sankt-Peterburq) şəhərindən gəlmiş iranşünas professor V.A.Livşitslə (1923-2017) diskussiya zamanı bir daha sübuta yetirmişdi. Yeri gəlmişkən, həmin diskussiyada akademiklər Məmməd Cəfər, Ziya Bünyadov və İqrar Əliyev də iştirak edirdilər. V.A.Livşits iddia edirdi ki, Orxon yazılarında “h, c, f, ğ, j” hərflərinin olmaması, Göytürk mətnlərinin ümumilikdə cəmi 843 sözdən törəməsi sübut edir ki, türk dili başqa dillərlə müqayisədə çox gənc dildir, yaranma tarixi miladdan sonrakı dövrlərə düşür. Leninqradlı həmkarına etiraz edən Əbülfəz bəy bildirdi ki, türkdilli ədəbiyyatda “dodaqdəyməz” adlanan şeir növü var. Aşıqlar, şairlər tərkibində “b, p, m” səsləri olmayan sözlərdən ibarət şeir qoşur. Yaxud, misralarında “l və r” səsləri iştirak etməyən, “dildönməz” adlanan şeirlər mövcuddur. O cür şeirlərə istinad etsəniz, o zaman türk dilində “p, b, m, l, r” səsləri də yoxdur deyə iddia edə bilərsiniz. Ərəb şairləri dilə nə dərəcədə hakim olduqlarını isbatlamaq üçün şeir yarışmalarında ancaq nöqtəli və ya nöqtəsiz hərflərin iştirak etdiyi sözlərdən şeir yazma müsabiqələri keçirirdilər. Təsəvvür edirsinizmi, ərəb əlifbasındaki 28 hərfin yarısı nöqtəli, yarısı da nöqtəsizdir. ALLAH eləməsin, sizin əlinizə o şeir numunələrindən düşsə, iddia edərsiniz ki, ərəb dilində cəmi 14 səs var. Hörmətli Vladimir Aronoviç, sizin “Sovetskaya tyurkoloqiya” jurnalının 1978-ci ilə aid 4-cü sayında çap olunmuş “Qədim türk runik əlifbasının mənşəyinə dair” məqalənizdə Göytürk əlifbasını runik əlifba adlandırmanız doğru deyil. Zira, runik yazıların sağdan və ya soldan, yuxarıdan aşağıya, yaxud da aşağıdan yuxarıya oxunuşunun əhəmiyyəti yoxdur, Orxon yazılarında vəziyyət tam başqadır. Göytürk yazılarının bəziləri qrafik baxımından bir-birinin asimmetrik formasıdır. Məsələn, “ı, i, l, p”; “n” və “z”; “t”-“k”-“r”; “l”-“ç” hərfləri yazılışca bir-birinə bənzəyir. Başqa sözlə, o hərflər güzgü effekti ilə, asimmetrik yerdəyişmə prinsipiylə yaranıb. Gətirilən faktlar qarşısında rusiyalı şərqşünas V.A.Livşitsin “учтем - nəzərə alarıq” söyləməkdən başqa çarəsi qalmadı.

Əbülfəz bəy, Şərq fəlsəfəsinin incəliklərinə yaxşı bələd idi. Məsələn, onun orta əsr filosofu Şihabəddin Suhrəverdi (1154?-1191?) mövzusunda öz keçmiş tələbə yoldaşı, professor Zakir Məmmədovla qızğın mübahisəsi xatirimdədir. Yanılmıramsa, Əbülfəz bəy “İnşiraq fəlsəfəsi” əsərindəki “mələklər olmadan Haqq-təalanın göyü yaratması qeyri-mümkündür” cümləsinə istinadən Şihabəddin Sührəverdinin zaman-zaman dualist fikirlər söylədiyini bildirir, Zakir müəllim isə bu fikrə qarşı çıxırdı.

Əbülfəz bəyin incə poetik duyumu vardı. Bir dəfə bir tanışımla filarmoniya bağında “Millət” çayxanasında çay içəndə gözlənilmədən Əbülfəz bəy, tanınmış alim Aydın Məmmədov və məşhur diktor Qara Tağızadə də içəriyə girdilər. Əbülfəz bəy bizi görüb – “Bizimkilər də buradadır ki! Onların yanında oturaq” deyəndə, biz çox sevindik, masamızdakı çaynik təzələndi. Maraqlı söhbət başladı. Söhbət əsnasında Qara Tağızadə dedi ki, radioda çıxış edən bir məşhur filoloq dinləyicilərə S.Ə.Şirvaninin öz oğluna Azərbaycan övladı olduğunu ifadə edən misralar yazdığını söyləyir və fikrini

“Sənə bürhan deyil təriqi-pədər,

Gör nə yol getdi zadeyi-Azər”

misraları ilə təsdiqləyirdi. Q.Tağızadənin sözləri Əbülfəz bəyi heyrətləndirdi: 

- Bu qədər dayazlıq olmaz axı! Birincisi, o misrada Azərbaycan övladı məfhumu yoxdur. S.Ə. Şirvani “zadəyi-Azər – Azər oğlu” ifadəsində İbrahim Peyğəmbəri nəzərdə tutmuşdur. İbrahim Peyğəmbərin atasının adı Azər idi. Qurani-kərimin “Ənam” surəsinin 74-cü ayəsində bu barədə məlumat var: قَالَ اِبْرٰه۪يمُ لِاَب۪يهِ اٰزَرَ اَتَتَّخِذُ اَصْنَامًا اٰلِهَةًۚ – Qalə İbrahimu li əbihi Azərə ə’əttəxizu əsnamən alihətən— İbrahim atası Azərə “Bütləri özünə tanrılar olaraqmı götürürsən?” – söylədi.) S.Ə.Şirvani öz oğluna yazır ki, “atanın yolu övlad üçün nümunə və ya dəlil deyil; görürsənmi, Azərin oğlu, yəni Həzrəti-İbrahim necə yol getdi? Burada, İbrahimin öz bütpərəst dədə-babalarının ibadət etdikləri bütün bütləri qırdığı xatırladılır.”

Əbülfəz bəy tamamilə haqlıydı. Bizə isə Qara Tağızadənin haqqında söhbət açdığı o məşhurun S.Ə. Şirvaninin şeirin mənasını dərk etməməsinə ancaq təəssüflənmək qaldı.

Siyasi boşboğaz, intriqan, ermənipərəst və riyakar M.S.Qorbaçovun 11 Mart 1985-ci ildə SSRİ-yə başçılıq etməsiylə bütün Sovet İttifaqı boyu “yenidənqurma” və “aşkarlıq” pərdəsi altında sərhədlərin yenidən müəyyənləşdirilməsi, bəzi “bəlakeş” millətlərin problemlərinin “ədalətlə” həll olunması pərdəsi altında Orta Asiya və Cənubi Qafqazda yaşayan türklərə divan tutulmağa başlandı. Havadarlarına güvənən daşnaklar Ermənistan adlanan yerdə yaşayan aborigenlərə – türklərə qarşı genosid siyasəti yürütməyə başladılar. 1988-ci ilin noyabr ayından olub-bitənlərə biganə qala bilməyən on minlərlə vətəndaşımız ölkədə güclənən milli dirəniş hərəkatına qoşuldu. Fərasətsiz Mişa Raykinin (arvadağız Qorbaçova hörmət əlaməti olaraq verilən ləqəb) bədnam milli siyasəti ucbatından Əbülfəz bəyin də elmi fəaliyyəti natamam qaldı. Təlatümlü dənizi xatırladan cəmiyyətdə daha elmi araşdırmalar aparma, qarmaqarışıq manuskriptləri deşifrə etmə zamanı deyildi.

A.K.Tecerin qələminə məxsus bir şeirdə Əbülfəz bəyin çox sevdiyi belə misralar var:

Orda bir yol var, uzakta 

O yol bizim yolumuzdur. 

Dönmesek de, varmasak da 

O yol bizim yolumuzdur...

Əbülfəz bəy ömrünün yarıdan çoxunu indiki “İstiqlaliyət” küçəsində keçirib. 1957-1962-ci illərdə təhsil aldığı Şərqşünaslıq fakültəsi, 1968-1975-ci illərdə işlədiyi Asiya və Afrika Ölkələri Tarixi Kafedrası “İstiqlaliyyət”də yerləşirdi; Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin əməkdaşları Əbülfəz bəyi 15 yanvar 1975-ci ildə auditoriyadan çıxanda “İstiqlaliyyət” küçəsində həbs etmişdilər; 1976-1992-ci illərdə fəaliyyət göstərdiyi Əlyazmalar İnstitutu, 1992-1993-cü illərdə - Prezident olduğu dövrdə fəaliyyət göstərdiyi Prezident Aparatı da “İstiqlaliyyət” küçəsindədir. Əbülfəz bəyi əbədiyyətə aparan yol da təsadüfmü, zərurətmi, bilmirəm - “İstiqlaliyyət”dən başladı. Əbülfəz bəy tərəddüd etmədən 17 noyabr 1988-ci ildə “İsmailiyyə”nin qapısını açıb qətiyyətli addımlarla “İstiqlaliyyət” (“Kommunist”) küçəsində toplanmış insan selinə qatıldı. İlk dəfə qatıldığı axından yüz qat daha izdihamlı insan seli illər sonra - 23 avqust 2000-ci ildə onu öz çiyinlərində Fəxri Xiyabana apardı...

635x100

Şərhlər

miri 2020-06-27 15:43:08

Kimin tənqid, kimin tərif deməyindən aslı olmayaraq Elçibəy Azəri türkünün əksəriyyətinin qəlbində bir sevgi məbədi qura bildi. Bu məbədi illərcədir daş qalaq edilir və ediləcəksə. Amma nə daş -qalaq, nə qorxu, nə də yalançı but bu sevgi məbədini yıxa bilməz!

Mehman Süleymanov 2020-06-25 21:13:55

Ramazan müəllim, xahiş edifier mənimlə əlaqə saxlayın [email protected]

Eli 2020-06-24 23:45:44

Bir müddet bundan evvel sabiq nazir Eli Nağıyev Mütellibov haqqında yazısında sehv düz konkret adlar ve faktlar qoydu ortaya Yemi kişi kimi hereket eledi ürek bulandıran ümumi sözler demedi Siz de kişi kimi konkret fakt qoyun ortaya qoya bilmirsiz onda susun

Eli 2020-06-24 23:45:44

Bir müddet bundan evvel sabiq nazir Eli Nağıyev Mütellibov haqqında yazısında sehv düz konkret adlar ve faktlar qoydu ortaya Yeni kişi kimi hereket eledi ürek bulandıran ümumi sözler demedi Siz de kişi kimi konkret fakt qoyun ortaya qoya bilmirsiz onda susun

Eli 2020-06-24 21:39:02

En azından ayıb olsun Bey haqqında menfi fikir deyenlere O özünü isbat etmiş bir Kişi Veten oğludur Heç olmass Türkiyyede ona berilen aiyöetden ve onu layıaınce deyerlendiren türk qardaşlarımızdan nümune götürün netice çıxarın. Bele çıxır ki Milli azdalıq heralatını destekleyen Ziya Bünyatov, Bextiyar, Xudu Memmedov, İsmayıl Şıxlı ve s.hamısı rusun ahenti olub? Bunu deyənlər qanı pozuqlardır.. qəsdəın edirlər ki, bu milletin ruhunu öldürsünlər... Besdirin ayıbdır

Ramazan Siracoğluna 2020-06-24 17:26:33

Məqaləniz bəzi əsas faktorlar da qeyd etsəydiniz daha maraqlı olatdı.Elçibəyin həbsi.həbsdə onunla aparılan iş,onun vaxtından əvvəl azad edilməsi,AXC-nin yaradılmasında Elmlər Akafemiyası ilə əlaqəsi,prezidentlikdən gizlincə Kələkiyə göndərilməsi.H.Əliyevin Azərbaycana dəvətin sirrləri və bu kimihallar.

Soltan 2020-06-24 14:45:20

Müəllifə. Professor? əgər Sizin dediyiniz kimi Bəy yaxşı elm adam idisə gedib elmlə məşğul olaydı. Bacarmadığı işlə niyə məşğul olub xalqı başsız qoyub qaçırdı.Professor, rəhmətlik Əbülfəz bəyi Məmməd Əmin Rəsulzadə ilə bir sırada xalqa sırımaq ədalətsizlikdir,savadsızlıqdır və alınmayacaq. .... Onlar deyirdi ki, açın qapıları qoy xalq görsün ki,hansı vəziyyətdə, hası şərtlər daxilində hakimiyyəti təhvil veririk.

Eli 2020-06-24 13:49:27

Bilirsiz biz millete bele İnsan rehberlik ede bilmir.Biz Stalinleri Mircefer Bağırov kimi qaniçenleri daha çox rehber kimi qebul etmeyi xoşluyuruqVe yaxud da here öz yerlisini rehber görmek isteyir Beyenmediyim gorbagör Lenin bir sözü var:Cemiyyetin gücü kütlelerin şüurlu olmasındadırBiz de bu çatmır

Eli 2020-06-24 13:34:52

Rehmetlik Elçibey qeder düz temiz temennasız Vetenini Xalqını seven insznşat çox azdır Hetta onu sevmeyen qatı düşmenleri de onun haqqındd pis nese demirler.Daha doğrudu deye bilmirler.Kişi adZm olub.Siz ikinci bir adam tanıgırdiz öx xoşu ile hakimiyyeti başqasına versin.O bilirdi hakimiyyeti kime vermek lazımdır Eger Ayaza verseydi bizi rusın qucağıma atacaydı Vezirov da kişiliyi çatmadı xalqı worüına verib gefib oturdu tusun quvağında Allah beye rehmet elesin Böyük İnsan idi

t.ədalətə 2020-06-24 12:51:44

Yazınız həqiqətdir vəbu gün Azərbaycanxalqı bu əməllərin qurbanıdır.Elçibəy hazırlanmış,mələk paltarı geydirilmiş,zəif.həmin vzifəyə uyğun olmayan.yanına Etibar,Pənah və bu kimi ...toplayan şəxs olub.....

Ramiz Ağayev 2020-06-24 12:42:38

Məqaləni diqqətlə oxudum.Ancaq Elçibəyin elmi buraxıb siyasətə məşul olma səbblərini anlamadım.Elçibəy həbs olunmuş,həbsxanadan vaxtından əvvəl buraxlması.onun AXC-si,Prezidentliyi və prezidentliyi çox asanlıqla təslim edib,gecəliklə Kələkiyə bir dəstə ilə göndərilməsi səbəblər açılmır.Bu isə çoxlu maraq doğuran haldır.Bu məsələnin gizli və açıq tərəflərinin açılması daha maraqlı olardı.lçıoə'nidiqq'tl' oxudum/EL,IB'YIN NIY' ELMD'N

müəllim 2020-06-24 12:34:05

Allah Əbülfəz Elçibəyə rəhmət eləsin

Əli 2020-06-24 12:28:57

Əbülfəz bəyə allah rəhmət eləsin!

Əbülə Rəhmət, Rama Sağlıq! 2020-06-24 12:07:27

Yazı bir çoxunun hakimiyyət uğrunda sövdələşmə ehtimalını verir.

Veteran 2020-06-24 11:10:07

Gözel yazı üçün teşekkrler!

Tofiq 2020-06-24 11:02:47

Allah BƏYƏ rəhmət etsin. Azərbaycan xalqı, xüsusil ətrafındakı, özü inandığı bəzi tör-töküntülər onu layiqincə qiymətləndirmədilər zamanında bəzi tör

Firuz 2020-06-24 10:35:25

Əbülfəz Elçibəy Azərbaycanın prezidenti olub və deməli siyasətin tam ortasında dayanmışdı.Ancaq tarix göstərdi ki,Əbülfəz bəy çox bərbad siyasət yürüdüb.Onun videolarına baxanda bu aydın görünür.Nədənsə,bu məsələnin üstündən sükutla keçirlər.Xalqımız Əbülfəz bəyi prezident kürsüsündə görüb.O, bu işi heç bacarmayıb.

t.ədalət 2020-06-24 09:52:19

Əbülfəz Əliyevi Cümhuriyyət liderləri,o cümlədən Şərqdə ilk demokratik Cümhuriyyətinin qurucusu M.Ə.Rəsulzadə ilə bir sırada təsəvvür etmək..... Sovet ittifaqı dağıldıqdan sonra bütün müttəfiq respublikalar öz müstəqilliklərini bərpa etdilər.Azərbaycan da elə.Əbülfəz Əliyevin xidmətləri olub.Bu xidmətlər Heydər Əliyevin yenidən hakimiyyətə gətirilməsidir.Əbülfəz Əliyevin Kələkiyə getməsi,devrilmiş hakimiyyətin iddia müddəti başa çatanadək Kələkidə qalıb gözləməsi də bunu sübut edir......

Səlim Seyid 2020-06-24 08:41:18

Həyat yollarında tanınır İnsan, Zaman arayırda, seçirdə asan. Allah BƏYə rəhmət etsin.

Shushali 2020-06-24 02:30:28

Chox saq olun xeyli genish melumat aqldim Beyin elmi haqqinda.

Son yazılar