AZƏRBAYCANIN İLK PREZİDENTİ 30 İLİN SİRR SANDIĞINI AÇIR - “Həsən Həsənov özünü atdı Qorbaçovun qabağına…” - VİDEO

ayaz01

Eks-prezident Ayaz Mütəllibov jurnalist Əvəz Zeynallının "Qaynar Qazan" layihəsinin qonağı olub. O, 3 saatdan artıq davam edən söhbət zamanı çoxsaylı sualları cavablandırıb, bəzi məsələlər haqda ilk dəfə və çox maraqlı açıqlamalar verib. "AzPolitika" "Strateq.az" saytına istinadla eks-prezidentlə maraqlı söhbətin ilk hissəsini təqdim edir:

***

Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da müsahibə götürmək ilk günlərdən planımızda vardı. Bunun üçün siyahımızda olan digər siyasi xadimlər kimi, onunla da zaman-zaman əlaqə yaratmağa təşəbbüs etmişdik. Onun köməkçisi ilə (indi o, köməkçisi deyil) təxminən, ilyarım danışıqlar apardıq. Nə etdik, nə dediksə, təsiri olmadı, Ayaz Mütəllibovla xəttə çıxa bilmədik. Nəhayət, əlimizi müsahibə istəyindən üzdük.

Ta… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbətləşdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.

Ayaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin, demək olar ki, bütün atributlarını onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.

Ayaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir, bəlkə, həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb. Ancaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir – biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.

Təbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.

Daşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar… Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə, etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.

Biz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyircəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…

Ayaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi, kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi, 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.

Beləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun… (Əvəz ZEYNALLI)

I HİSSƏ

"Mən artıq siyasətlə məşğul deyiləm"

– Bu gün “Qaynar Qazan” proqramının tarixində çox əhəmiyyətli bir gündür. “Qaynar Qazan”da Azərbaycan Respublikasının birinci prezidenti Ayaz Mütəllibov cənablarıdır. Ayaz müəllim, Türkiyədə maraqlı bir qayda var, orada keçmiş prezidentə hər zaman “prezident”, keçmiş deputata “deputat” və keçmiş nazirə “nazir” deyirlər. Mən də müsahibəmizin gedişində Sizə bəzən “prezident” deyə bilərəm, Sizə prezident deyəndə qəribə hisslər keçirmirsiniz?

– Həyəcanlanıram. Dərhal yadıma çətinliklərim düşür. Ancaq hörmət naminə qəbul olunan adətdir. Mən 1990-cı ilin yanvar ayında böyük bir nümayəndə heyəti ilə Türkiyədə olmuşam…

– Bəli, onunla bağlı da sual var. Sırası gələndə verəcəm. Həddindən çox suallarımız var. Mən əvvəlcə Sizə “Qaynar Qazan”a müsahibə verməyə razı olduğunuz üçün təşəkkür edirəm. Biz çox uzun zamandır ki, Sizinlə müəyyən məsələlərdən danışmaq istəyirdik. Səmimi və bir az qeyri-siyasi. Hərçənd Sizinlə qeyri-siyasi danışmaq elə də mümkün deyil, çünki Sizin bütün həyatınız…

– Yox, mən sizə kömək edərəm, mümkündür…

– Eləmi? Lap yaxşı. Jurnalist dostumuz Arzu Zeynallının sualı ilə başlamaq istəyirəm: “Mətbuata niyə çıxmır?”

– Mən?

– Bəli.

– Məni mətbuata çıxarmaq istəyirlər, mən çıxmıram. Zəng edirlər, bəzən inciyirlər ki, Sizə zəng etmək mümkün deyil.

– Küsübsünüz yoxsa mətbuatdan?

– Küsməmişəm, yox. Mətbuatdan küsmək mümkün deyil. Mən artıq siyasətlə məşğul deyiləm. Buna bəziləri inanmırlar, ancaq bu, həqiqətdir.

– Amma siyasət sizinlə məşğul olur?

– Hə, elədir, elə sözlər var. Sadəcə olaraq boş-boşuna danışmaqdan xoşum gəlmir və cılız fikirlərdən də kənardayam. Müsahibə xatirinə müsahibə vermək düzgün deyil – bu bir, ikincisi də mən imkan vermək istəmirəm ki, kimsə, haçansa – olur da nə vaxtsa – mənim faktorumdan istifadə eləsin.

– Sizdən çox istifadə eləyiblər, eləmi, Ayaz müəllim?

– Ediblər. Burada da, Moskvanın özündə də təngə gəlmişdim… Sonra xeyli özümdən uzaqlaşdırdım və bir balaca özümə gəldim, sakitləşdim. Mətbuatla danışmaq da olar, əməkdaşlıq eləmək də olar – bu lazımdır – ancaq bu da ikitərəfli olmalıdır. “Sarı pressa” deyirlər – «Желтая пресса» – onlardan mənim zəhləm gedir. Mən onlara “killer” deyirəm. Bir sözlə, insanı yerində öldürmək olar. Deyirlər, mətbuat 4-cü gücdür…

– Ümumiyyətlə, gündəlik mətbuatla tanış olursunuzmu, oxuyursunuzmu, yoxsa, mətbuatın xülasəsini sizə məruzə edirlər?

– Qulu kimi (köməkçisini nəzərdə tutur) gözəl, istedadlı dostumuz var, o deyir. Deyir ki, “Ayaz müəllim, bunu oxumusunuz?” Deyirəm ki, “yox, oxumamışam, nə yazıblar?” Deyir, filan şey yazıblar. “Yaxşı, oldu!”

– Bəs, prezident olanda necə, mətbuatı oxuyurdunuzmu, yoxsa o zaman da münasibətiniz indiki kimi idi?

– Mən xatirələrimi yazırdım və vaxtımı da bu işə sərf eləyirdim.

– Moskvada olanda?

– Moskvada olanda.

– Mən iki kitabınızı oxumuşam.

– Hə. Bu belə tezliklə ələ gələn bir şey idi. Amma yazmışam, “7 ilin 70 anı ”…

– Hə. Oxumuşam.

– Qarabağla bağlı…

– O kitabda yazdığınız məqamlarla indi də razılaşırsınız?

– Yox…

– Elə məqamlar varmı ki, onunla razılaşmayasınız?

– Var, əlbəttə. Kitab 1994-cü ilə təsadüf edir və o zaman çox əsəbi günlər keçirirdim. Və ürəyimdə olan sözləri bir balaca qarışdırmaq üçün yazdım…

– Özünüzü rahatlatmaq üçün?

– Hə, rahatlatmaq üçün… Vaxtımı ona sərf etdim. Həm də fikirləşirdim ki, görəsən, alınacaq, yoxsa alınmayacaq? Mən bir az rusdilli azərbaycanlıyam. Dil baxımından elə fikirləşirdim… İndi birini qoyum, digərindən danışım. Mən rusdilli olduğum halda, rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə ilə…

– Allah rəhmət eləsin….

– …Allah rəhmət eləsin, biz dostluq eləyirdik. Bir gün Ali Sovetdə iqtisadi məsələlərlə bağlı saat yarımlıq bir məruzə etdim – o da çətin bir şeydir…

"Günahkar deyiləm"

– Tələbəlik dövründən danışırsınız?

– Yox, yox. “Qosplan”da (Red: Dövlət Planlaşdırma Komitəsi) işlədiyim zamanlar idi. Rəhmətlik Bəxtiyar Vahabzadə dəhlizdə bir şairlə söhbət edirdi, məni ona təriflədi. Soruşdu ki, “səncə, Ayaz məktəbi hansı dildə – rus, ya Azərbaycan dilində qurtarıb?” Dostu dedi ki, Azərbaycan dilində. Dedi, “Yox, rus dilində təhsil alıb.” (Gülür…) Azərbaycan dilinin xüsusi incəlikləri var, onu mütləq tutmalısan. Mən də qarşıma məqsəd qoymuşdum ki, danışığımda rus intonasiyası olmamalıdır.

– Bəxtiyar Vahabzadə ilə dost olduğunuzu dediniz…

– Bəli.

– Dostluğunuz axıra qədər davam etdimi?

– Yaxın dost deyəndə ki, raykomda işlədiyim zamanlarda yanıma tez-tez gəlirdi – müxtəlif xahişlərlə, kömək lazım olanda. Orada görüşürdük, tədbirlərdə görüşürdük. Amma belə xüsusi görüşlərimiz olmurdu.

– Jurnalist İltifat Hacıxanoğlu Sultanovun sizə ünvanlanan belə bir sualı var: “Peşmandırmı, peşmandırsa nəyə görə?” Pünhani Əsgərlinin də oxşar sualı var: “Prezidentliyi dövründə özünü ən çox nədə günahlandırır?”

– Sual qəliz sualdır. Mən nə deməliyəm ki? Günahkaram? Günahkar deyiləm. Günahkar deyiləm. Mən əlimdən nə gəlirdisə, xalqıma o cür də, sidq ürəklə xidmət eləmişəm.

– Yəni demək istəyirsiniz ki, baş verən hadisələr tarixi proseslərin gətirdiyi hadisələr idi və mənlik heç bir şey yox idi?

– Əlbəttə. Tarixi proseslər bəzən elə qəliz hadisələri yaradır ki, o zaman ya ölüm, ya da olum məsələsinə qədər çatır. Ancaq prinsip etibarilə mən həmişə səbr edə-edə işimi görmüşəm. Yəni Azərbaycan xalqına, dövlətə xidmət edirdim… Mənim bu xidmətlərimi başa düşənlər də az idi. Niyə bunu belə elədin? Niyə onu elə elədin? Bizimkilərdə uzaqgörənlik bir balaca yoxdur. Belə bir xüsusiyyətləri var. Amma bu, çox lazımdır.

– Siz həm müxalifəti, həm də yanınızda olan komandanızı nəzərdə tutursunuz?

– Bəli, bəli, bəli.

– Yəni hər iki düşərgədə, hətta öz yanınızda olanlar belə sizi düzgün başa düşmürdülər? Belə anladım.

– Elədir, elədir. Mən də onu demək istəyirəm.

– Fəxrəddin Dolq soruşur ki, Azərbaycanın bu gün olan vəziyyətinə görə özünü günahkar hesab edirmi?

– Yox, yox.

"Mən yaxşı bilirdim, diktatura, avtoritarizm nədir"

– İman İmanov soruşur ki, sizcə hakimiyyətiniz dövründə ən kobud səhviniz hansı olub? Həmin səhvə görə, bu gün də Azərbaycanda həlli vacib olan problemlər həll edilməmiş qalıb. Oxşar sualdır.

– Əvvəla, onu deyim ki, mənim prezident olduğum zaman kəsiyində məhdudluq var. Mən 1991-ci ilin…

– Sentyabrın 8-də…

– Bəli, o zaman prezident seçildim. Özü də könüllü olaraq, öz istəyimlə.

– Yəni heç bir kənar qüvvənin təsiri olmadan?

– Yəni mən prezident seçilməyə də bilərdim. Hələ 5 il vaxtım var idi. Ancaq bəzi adamlar var idi ki, məni legitim hesab etmirdilər və deyirdilər ki, Ayaz Mütəllibov legitim prezident deyil. Mən bununla heç cür razılaşa bilmirdim. Niyə? Çünki bütün çalışdığım ondan ibarət idi ki, Azərbaycan demokratik islahatlar yoluna qədəm qoyduğu anda mən bu savab işə xələl gətirməməliyəm. Mən uşaqlıqdan, fəhləlik dövrümdən avtoritar rejimin nə olduğunu yaxşı bilirdim.

– Uşaq vaxtından görübsünüz…

– Ona görə də mən bilirəm avtoritar diktatura nə deməkdir, avtoritarizm nədir. Və heç bir zaman özümə rəva bilməzdim ki, kiməsə yaxşılıq naminə və ya başqa nemətlərə görə bu yoldan çıxım.

– Yəni 1995-ci ilə qədər siz çox rahatlıqla prezidentlik fəaliyyətinizi yerinə yetirə bilərdiniz?

– Bəli. Ancaq burada həm də xaricilər var idi və xaricilər bizi izləyirdilər. Mən həmişə demişəm ki, biz tək deyilik. Mixail Qorbaçov SSRİ-də iqtidara gələndən sonra ona Qərb heç bir zaman inanmazdı, əgər iki mühüm şərtləri ödəməsəydi. Şərtlərdən biri azad sahibkarlıq, fərdi mülkiyyət idi və bir də plüralizm. Onlar olmasa idi, Qərb Qorbaçova inanmayacaqdı ki, o, həqiqi mənada demokratik islahatlar aparmaq niyyətindədir. Mən həmişə götür-qoy edəndə deyirdim: Qərb aləmi bizə nə qiymət verəcək? Haqqımızda nə deyəcək? Bu sözdə acı həqiqət də var. Elə olurdu ki, məni acılayanlara nəsə demək istəyirdim, amma özümü zorla saxlayırdım və öz-özümə deyirdim ki, “bunu sən özün istəyirdin, Sən cavan olandan demokratiya istəyirdin!” Bir gün partiya xətti ilə Azərbaycana Özbəkistandan bir neçə adam gəlmişdi. Birinci katib mənə zəng vurub dedi ki, “Ayaz, əkələr gəliblər, bir bax, özün söhbət elə onlarla…” (Gülür…)

– Onda baş nazir idiniz?

– Yox, Nərimanov rayon partiya Komitəsinin sədri idim.

– Hə, hələ Sovet hakimiyyəti dönəmində…

– Hə, nə isə, qəbul elədim, danışdıq. Bir az Bulvarı gəzdik, dedim ki, sizə bir söz deyəcəm, amma inciməyin. Elə-belə söz gəlişi dedim: “Mən anlaya bilmirəm ki, mən kiminləsə danışanda kimdənsə icazə almalıyam? Yaxud da danışdığım hər hansı mövzuya görə də icazə almalıyam? Mərkəzi Komitəyə, Bakı Komitəsinə və yaxud da kimdənsə nəsə soruşmalıyam. Başa düşmürəm, bu, etibarsızlıqdırmı?” Özbəklərin biri ilə mübahisəmiz oldu, dedi ki, “sən qorxub çəkinmirsən ki, belə sözlər işlədirsən?” Dedim, yox. Burada nə var ki? Demokratiya çoxpartiyalılıqdır. Baxın, görün ABŞ-da necə də bir-birilərini öldürürlər. Bir şey də gizlədə bilmirlər. Ətraflarında nə qədər rəqiblərinin gözləri var. Yəni bu fikirlərim çoxdanın fikirləridir.

– Yəni hələ o vaxtdan, Sovet hakimiyyəti illərində işləyəndə də sizdə bu demokratik cəmiyyətə meyl olub və ABŞ cəmiyyətini də tanımısınız?

– Bəli, bəli.

– Maraqlanmısınız?

– Bəli, bəli. Hər zaman da kim mənə etibar edibsə, ona öz fikirlərimi çatdırmışam. Elə birinci onu deyə bilərəm ki, bütün iclaslarda kağızsız – “şparqalka”sız danışardım. Kağızı döş cibimə qoyardım, deyəcəklərimi də sinədəftər deyərdim. Bəzi yoldaşlar deyərdilər ki, “Başına xəta axtarma, paxıl yoldaşlar çoxdur.” Amma mən də çıxışlarımı kağızdan oxuya bilmirdim, diqqətim yayınırdı. Mən danışanda mənə baxan insanların gözünü görürdüm. Bir dəfə bunun şahidi oldum. Bizim rayonumuzda gedən iclaslardan birində rəhmətlik Heydər Əliyev danışdığı yerdə başını qaldırdı: “Эй, вы, вам не интересно? ” (Tərc: Ey, siz. Sizə maraqlı deyil?) Axırıncı sırada bir qadını gördü, danışırdı.

"Mənim həyatımda Heydər Əliyev mühüm rol oynayıb"

– Ona qulaq asmırdı?

– Yox. Arvadı dərhal iclasdan çıxardılar. Tribunadan axırıncı sırada kimin danışdığını gördü.

– Ayaz müəllim, bu hadisə neçənci ildə olub?

– 1978-ci il olardı.

– Sizi Heydər Əliyevin kadrı hesab eləmək olar?

– Bəli, bəli. Mən Heydər Əliyeviçə həmişə rəğbətlə münasibət bəsləmişəm. Açığı, mənim həyatımda Heydər Əliyev mühüm rol oynayıb. O, mənə etibar eləyib, vəzifələrə təyin edib. Mən isə onun etibarını doğrultmağa çalışmışam. Özü olduqca istedadlı, talant adamdır, işgüzar adamdı. Dərs idi, həmişə bizə açıq dərs verib. Mən Heydər Əliyeviç haqqında başqa söz işlədə bilmərəm.

– İndi söhbət ona gəldi. Bəs, hakimiyyətdə olduğunuz illər ərzində, prezidentlik dövrünüzdə münasibətdə oldunuzmu? Onunla heç əlaqə saxladınızmı?

– O, Moskvada işlədiyi dövrdə bütün Sovet respublikaları ölkələrinə baxırdı. Adını çəkməyəcəm, bir dəfə məsul dövlət rəsmilərindən biri soruşdu ki, “sən Heydər Əliyeviçin yanına tez-tezmi gedirsən?” Dedim, “adətən, Moskvada olanda, hansısa tədbirlərdə iştirak edəndə, iclasdan sonra salamımı yetirib, ona baş çəkirəm”. O vaxtlar da demək olar ki, həftədə bir dəfə Moskvaya uçurdum. “Qosplan”ın sədri işləyirdim. Deyirdim, “mən gəlmişəm…” Deyirdi, “gəlmisən, yaxşı eləmisən… Bəs, nə istəyirsən?” O zaman belə adətlər var idi. Baş çəkirdim. Ancaq bayaq da dediyim kimi, Heydər Əliyeviçə minnətdar olmamaq da olmaz. Allah var. Bu mövzuda bir hadisəni də sizə nağıl edim. “Qosplan”ın sədri vəzifəsində işləyərkən, biz Moskvada planlarımızı müzakirə edirdik, diplom işi kimi müdafiə edirdik. Bir gün Baybakovun müavini Pyotr Daniloviçin yanına gəldim, suallarım var idi. Məni görəndə bir balaca qaşqabaq elədi ki, “Слушай, хватит отвлекат Гейдара Алиевича”.

– Onda Moskvada idi?

– Bəli. Dedi, “Вот видищь, ваш коллега обратился Гейдару Алиевичу с просьбой уменьшить план по ходу. А он, видимо не желая обижать Азербайджан, сказал заместителю председателя по сельскому хозяйству Совета министерств СССР Бюкхану Нуриеву…”

– Nuriyev azərbaycanlı idi?

– Yox, tatar idi. “A там дальше политбюро… Ты знаешь на хлопок какая позиция?” (Sonra Siyasi Büronun iclası olacaq, sən bilirsən pambıq sahəsində vəziyyət necədir?) Dedi, “mən sənə söz verə bilmərəm, amma bu söz yayıla bilər. Kişini “подводить” eləməyin.” Dedim, “Я Вас прощу, Петр Данилович, никуда ничего доложить ненадо. Я сейчас приеду и организую так, что он поймет и мы очень красиво обойдем этот вопрос. Не беспокойтесь.” “Ну, хорошо…” Gəldim idarəyə. Rəhmətlik Ənvər Hüseynova dedim, “sən bu gün kişinin yanında olacaqsan?” Əhvalatı ona danışdım. Dedim, “xahiş edirəm, bu səs çıxıb, onun qabağını almaq lazımdır. Yanında olanda istəyirsən öz adından, istəyirsən ikimizin adından denən ki, belə bir hadisə olub. 4-cü gün də Azərbaycanın planı müzakirə olunacaq, qoy bizi tənqid eləsin. Azərbaycanın ünvanına ağzına gələni desin – kartofu, soğanı, balqabağı, məhsulu az götürmüsünüz. Əlində nə varsa desin. Bircə pambıqdan başqa…”

Heydər Əliyeviç birəbir bu tövsiyəni yerinə yetirdi. Mən bu söhbəti nə üçünsə demirəm, sizdə təsəvvür yaransın ki, bizim münasibətlərimiz necə olub, ona görə deyirəm. İşləmək! İşləmək! Bir də işləmək!

– Prezident olmamışdan əvvəl qarşılaşdığınız ən böyük faciə 20 yanvar faciəsi olmuşdu.

– Bəli.

– Ayaz müəllim, bu hadisə necə oldu ki, baş verdi, yaddaşınızda qalan varmı? Məsələn, jurnalist həmkarımız Vüqar Qurdqanlı soruşur: “Ziya Yusifzadə 20 yanvar faciəsinin baş verəcəyini 1 ay əvvəl xəbər verib, vəzifəsindən istefa etmişdi. Niyə önləyici tədbir görülmədi?” Doğrudanmı, Ziya Yusifzadə bu faciədən 1 ay əvvəl xəbərdarlıq etmişdi?

– Mənə yox.

– Ziya Yusifzadə o zaman Milli Təhlükəsizlik naziri idi?

– Bəli.

– Deməli, bu haqda məlumatınız yoxdur?

– Yoxdur.

– Ceyhun Bayramlı belə bir sual verir: “Ayaz Mütəllibov nə cür prezident olmasından asılı olmayaraq, ölkə tarixinə istefa mədəniyyətini gətirmiş, sonradan kimlərinsə təhriki ilə o addımı tapdalayıb, yenidən iqtidara gəlmək istəmiş biridir. Çaykəndi əməliyyatını da onun aktivinə yazmaq olar, insaf naminə. Lakin çoxsaylı suallar öz aktuallığını saxlayır və o bu suallara səmimi vətəndaş kimi cavab versə, yaxşı olar. 20 yanvar faciəsindən öncə Moskvaya teleqramm vurub, Bakıya qoşun çağıranlardan birinin də sizin olduğunuz deyilir. Bu doğrudurmu?”

– Heç kimdən xahiş etməmişəm. Vəziyyətimizin gərgin olmasına baxmayaraq, biz qayda-qanunu pozmurduq. İşimizdə məruzə edirdik. Mən Baş nazir vəzifəsində işləyirdim.

– 20 yanvarda?

– Bəli, 20 yanvarda. Mənim yadıma gəlmir ki, şəxsən mən özüm nəyəsə imza atam. Ancaq aparatın özündən məruzə etmək praktikası var idi.

– Yəni deyirsiniz ki, kimsə məruzə etmişdi? Bəzən Artur Rəsizadənin da adını çəkənlər var.

– Mən bir şey deyə bilmərəm, çünki bir şey görməmişəm. Ancaq bizim hamımızı vaxtaşırı dindirirdilər. Biz tədbir görməli idik. Biz hadisələri kənardan izləyə bilməzdik. Hər birimizin vəzifəsi var idi. Bizdən savayı Ziya Yusifzadənin kontrolunda elə adamlar var idilər ki, vaxtaşırı özləri yazıb, məlumat verirdilər.

– Mərkəzə?

– Mərkəzə.

"Nazirlər Kabinetinin odlu silahı qadağan edən fərmanını ləğv etdim"

ayaz04

– Yəni sizsiz belə Mərkəzə yazılıb göndərilirdi?

– Bəli. Belə hallar var idi və ola da bilərdi. Ancaq ümumiyyətlə, Azərbaycanın bu bəlaya düşməsi, onun aciz olması – nə qoşunumuz var idi, nə də əlimizdə bir şey yox idi ki, özümüzü müdafiə eləyək. Bir tərəfdən silahlı erməni quldurları, bir tərəfdən də məndən əvvəl, qabaq olsa da, mənim dövrümdə mən o sənədi rədd elədim. Nazirlər Sovetinin sədri belə bir fərmana imza atmışdı ki, əhalidən bütün odlu silahlar, hətta ov tüfəngləri yığılsın. Bu fərman da icra olunmuşdu. Azərbaycanda bütün silahlar müsadirə olunmuşdu.

– Burada belə bir sual var. Onu da sizin adınıza yazırlar ki, əhalidən silahları siz yığışdırmısınız…

– Yox.

– Sizdən əvvəl o fərman imzalanmışdı?

– Seyidov Həsən Nemət oğlu tərəfindən.

– Bu, çox maraqlı bir məsələdir. Deməli, ov tüfənglərinin əhalidən yığılması qərarını Ayaz Mütəllibov verməyib?

– Yox, mən silahları əhaliyə qaytarmışam.

– Deməli, siz o haqda fərmanı ləğv eləmisiniz?

– Hə, ləğv eləyib həmən tüfəngləri sahiblərinə qaytarmışam. Çünki müraciət mənə gəlib çatırdı ki, bizim əlimizdən ov tüfənglərinə qədər alıblar, bəs biz özümüzü necə müdafiə edək?

– Rəhmətlik Xəlil Rza yazırdı ki, alınmışdır əlindən hətta ov tüfəngi də…

– Hə, həmin məsələ idi. Mən onun bu tərzdə danışdığını bilməmişəm. Kimsə bu sözlərin arxasında var ha – istedadlı adamlar var – ləkə yaxırlar, şər-böhtan atırlar…

"Mən heç bir zaman heç kimə pislik eləməmişəm"

– Deyirsiniz ki, sistemli olaraq bu işlə məşğul olublar.

– Bəli. Bilmirəm nəyin nəticəsi idi. Mən heç bir zaman heç kimə pislik eləməmişəm. Heç bir zaman. Yaxşılıqdan başqa.

– Ayaz müəllim, 20 yanvar hadisəsi xatirinizdə necə qalıb? Vəzirovla görüşürdünüzmü?

– Görüşürdük.

– Önləyici tədbirlər haqqında müzakirələriniz olurdumu?

– Mən bütün sözlərimi hamıya deyirdim. Hətta Moskvadan gələn komissiya üzvlərinə də öz sözlərimi çatdırırdım. Bir gün, deyəsən ayın 18-i idi. Vəzirov məni öz kabinetinə dəvət etdi. Nə isə tapşırıq verdi. Kabinetində də Moskvadan gələn məsul şəxslər oturmuşdu. Biri mənə yaxınlaşıb, soruşdu: Аяз Ниязович, что надо делать? (Ayaz müəllim, nə etmək lazımdır?)

– Yanvarın 18-də?

– Bəli. Dedim, “ничего особенного, они знаеете что кричат? İstefa. По руский это отставка. Мы ситуацией не владеем, вы сами это знаете. И вы в том числе не владеете ситуацией в Азербайджане. Нас не надо упрекать”. Primakov bu sözü mənə Politbüronun iclasında demişdi ki, “Вы потеряли контроль!” Mən dözmədim dedim, “Это вы потеряли контроль. Наша положения, это следствие этой вашей бездарной деятельности”.

"Dözmədim, Primakova dedim ki…"

– Primakova demişdiniz…

– Primakova dedim. Dərhal mumladı. Bununla əlaqədar ilk dəfə Bakıya gələn məsul, vəzifəli şəxslərlə görüşlərdə həmişə bu sözləri işlətmişəm. Hətta rəhmətlik Kamran Bağırov iclasların birində məni tənqid etdi. Dedi, “sən getdin Qarabağa və tezliklə də qayıtdın.” Dedim, “Kamran Mamedoviç, mən ora könüllü olaraq getməmişəm, məni göndərmisiniz.”

– Hadisələr ilk başlayanda getmişdiniz?

– İlk başlayanda… Mart ayının əvvəli idi. Mən Kamran Bağırovdan sonra ora getmişdim. Getmək istəmirdim. Niyə? Çünki biz… Məlum hadisəni yadıma salıram…

– Mart ayında Qarabağa getməyinizi yadınıza salırdınız…

– Hə… İkinci katib vəzifəsində olan Konovalov – rus idi – məni yanına çağırdı, dedi, Qarabağa getməlisən. Bu sənədə də qol çəkməlisən. Həmin sənədi də “qosplan”da işləyərkən biz tərtib etmişdik. Dağlıq Qarabağın iqtisadi inkişafını nəzərdə tutan sənəd idi.

"Onlar siyasi şeytanın belinə minmişdilər"

– Hə… İqtisadi durumla bağlı…

– “Qosplan”ın sədri vəzifəsində idim. Dedim, “mən işimi görmüşəm. Bunu biz eləməməliyik”. Çünki Mərkəzin tapşırığı vardı – bizə və vilayətə… Vilayət çəkinib. Çünki onları iqtisadi məsələlər maraqlandırmırdı. Onlar siyasi şeytanın belinə miniblər və bizi gic yerinə qoyurlar. Dedim, “Василий Николаевич, я туда не поеду принципиально. Они должны приехать. Вы нарущаете юрисдикцию Баку и на всю его теtеторию. Это функция Азербайджана.”

– Bəli, onları çağırmaq lazımdır, onlar gəlməlidir.

– Bəli. … “Эти уступки приведут нас к катастрофе.” Yarım saat keçmədən Kamran Bağırov zəng elədi: “Ну что там у тебя?” Dedim, “Ну ничего тут. Я больной.” Doğrudan da xəstələnmişdim. Dedim, “Я сказал Василию Николаевичу и вы уточните. Я в Карабах не поеду по принципиальным соображениям. Ни я нахожусь у них в подчинении, а они наших подчинениях находятся…” Да, ладно. Ты не видишь какое положения?

Я говорю, “Это положения с нaчало надо консервировать, а потом пойти в наступления. Иначе мы пропадем вместе с вами. Все пропадут.” Məni dəstəkləyən rəhmətlik Fuad Musayev oldu.

– Bakı şəhərinin meri…

– Bakı şəhərinin meri. Biz onunla uşaqlıqdan dost idik, 40-cı illərdən. Deyingən oğlan idi, ancaq həqiqəti üzə deyənlərdən idi. Çoxlarının ondan o qədər də xoşu gəlmirdi, çünki acıdil idi, ancaq düzünü deyən idi. Durdu, dedi ki, “Он прав. Мы не должны идти на поваду у этих людей…” Bu söhbətdən sonra qayıtdım, doğrudan da xəstələnmişdim. Zəng vurdum Telman Orucova. Öyrəndim ki, mənə əvvəl tapşırdıqları bu missiyanı indi də Telman Orucova tapşırıblar. Zəng vurub dedim, “Telman müəllim, bu işi sənə həvalə ediblər, sən getməlisən. Mən bu “ziyarət”dən imtina elədim. Ancaq sən ki gedirsən, mən səni tək buraxmaq istəmirəm. Mənim üçün də bilet sifariş elə. Nə vaxt olsa – sabah, ya birisigün uçaq.” Elə də oldu, biz getdik.

"Moskvaya zərrə qədər də güzəştə getməmişəm"

– Onda Gevorkov idi orda rəhbər?

– Gevorkovu artıq çıxarmışdılar.

– O zaman Poqosyan idi.

– Armen Poqosyan idi. Belə prinsipiallıq o zaman lazım idi. Mən isə ilk anda Moskva ilə danışanda zərrə qədər də güzəştə getməmişəm.

– Yəni, deyirsiniz ki, “güzəştlər mənə qədər olub”?

– Hansı işlərdə güzəştlər olub, onları dəqiq deyə bilmərəm, ancaq mən özümdən danışıram. Mən gedə bilməzdim, çünki burada prinsipiallıq göstərmək lazım idi.

– Juan Leo isimli profildən gələn sual var: “Xahiş edirəm, sualımı cənab Mütəllibova ünvanlayın. 20 yanvar faciəsi baş verəndən sonra niyə Kreml Həsən Həsənovu və Elmira Qafarovanı deyil, Ayaz Mütəllibovu vəzifəyə təyin etdi…”

– (Gülür…)

– “…Hansısa öhdəlikmi götürmüşdü? Bəlkə öhdəliyi yerinə yetirə bilmədiyi üçün cəzalandırıldı?”

– Bunları hamısı uydurma şeylərdir. Bunların heç biri həqiqətə uyğun deyil. 20 yanvarın səhərisi Qorbaçov mənə zəng elədi.

– Artıq hadisə baş vermişdi…

– Bəli. Sonradan mən bildim ki, Polyaniçko ilə Qorbaçovun söhbətinin nəticəsində o mənə zəng eləmişdi. Dedi ki, “Аяз Ниязович, ты возьми с собой кого хочешь – bir-iki nəfərin adını da özü çəkmişdi – и подлетайте к нам посоветоваться”. Dedim, “Хорошо”. Hə. Ancaq bu işə bir əlavə də qoşdum. Dedim ki, “Вот в этом списке есть человек которого я прошу – прямо сейчас мне сказали что мы его возьмем с собой, это Гасан Гасанович”.

"Bilirdim ki, Həsən Həsənov başlayacaq çərənləməyə..."

ayaz02

– Hə… O zaman bu işdə Həsən Həsənovun da adı keçirdi.

– Mən o təklifi özüm verdim.

– Deməli, Həsən Həsənovun ora getməsi təklifini siz vermisiniz?

– Bəli, bəli, bəli… Çünki bilirdim ki, şikayət eləyəcək. Başlayacaq danışmağa…

– Həsən Həsənov?

– Hə. Çərənləməyə başlayacaq.

– Sizdən şikayət eləyirdi? Yoxsa ümumiyyətlə, xasiyyəti o idi?

– Xasiyyəti o idi. Özü də bilirsiniz… Danışmaq da istəmirəm…

– Danışın.

- Danışmaq da istəmirəm…

– Danışın, maraqlı olar.

– Bu adamın adını mən iki dəfə Azərbaycanın Nazirlər Sovetinin sədri vəzifəsinə qoydurmuşam. Elə yanvar hadisələrindən sonra.

– Siz namizədliyini təklif eləmisiniz?

– Mən. Həsən də çıxıb, artistlik eləməyə başlayıb ki, “Mənim canım da qurban olsun Vətənimə”, nə bilim nə… Əşşi, bu nə oyundur açırsan, bəsdir. Biz bunu da ora götürdük. Görüşdə politbüronun bütün üzvləri ilə üzbəüz oturduq.

– Deməli, siz, bir də Həsən Həsənov? İki nəfər?

– Yox. Elmira Qafarova, Musa Məmmədov və b.

– Deməli, üzbəüz oturmusunuz… Siz 4 nəfər idiniz?

– Bəli. Qorbaçov başsağlığı verdi. Mən də onunla üzbəüz oturmuşam. Öz-özümə deyirəm ki, bu başsağlığını mən hara yazmalıyam, nəyimə lazımdır bunun başsağlığı?

– Kimə lazımdır?

– Bəli, kimə lazımdır. Fikirləşirəm ki, Azərbaycanda da hamı bilir ki, biz buraya gəlmişik. Qayıdanda sual verəcəklər ki, ora nəyə getmişdiniz, Qorbaçovun başsağlığını qəbul etmək üçün? Belə də şey olar? Mən indi bunlardan nəsə almalıyam ki, heç olmasa xalqa nəsə deyim… Qorbaçov söhbətini qurtarıb mənə baxdı ki, davam edim. Dedim, “Михаил Сергеевич, конечно то что произошло не вписывается ни какие рамки. Это противоестественно. Вы не должны быть ceйчас здесь читать нам соболезнование, потому что вы упустили ситуацию. Вместе с нами, но вы хозяин огромной страны и вы упустили ситуацию. Сейчас ваших соболезнование Азербайджанскому народу не нужна. Чтобы успокоить народ надо решить вопросы связанными с его социальными проблемами. У нас 200 тысяч беженцев – все азербайджанцы покинули Армению. Кроме того турки и масхетинцы тоже у нас. 200 тысяч душ – это город которое строится столетиями. За счет чего мы можем обеспечить народ, этих людей – крышей над головой, едой? Я обращаюсь к Рыжкову Николаю Ивановичу, а он показывает карманы и говорит, “у меня пустые карманы, ничего нет. Вы не знаете что кризис?” А мне что говорить этим людям. Советский власть их не защитила – отняла кров над крышей этих людей, выкинула их на улицу. В истории Азербайджанского народа уже имела места когда 50-х годах два постановления было принята – изгнали армян их территорий за счет наших территорий ”.

– Bunların hamısını Qorbaçovun üzünə demisiniz?

– Hə… Kitabımda da bu haqda yazmışam. Daha sonra Sov İKP-nin XXVIII qurultayında öz çıxışımda bütün bunların hamısını sinədəftər demişəm. Mətbuatda var. O zamankı mətbuatda. Rusca deyirəm, rahat olsun: “Михаил Сергеевич, мы носим предложение чтобы выйти из ситуаций. Вся остаточная нефть, который есть в недрах Абшерона, и который не экспортируется – в результате варварской эксплуатации в Отечественной войне – мы просим в конце дать нам эти земли и мы пригласим американо-канадские фирмы, которые знают технологию тритичных – четвертичных методов излечений остаточной нефти. И за счет этого мы можем дать вам налог. Мы можем дать, но права распоряжаться этой остаточной нефтью сохраните за нами.” Qorbaçov baxır Rıjkova, “Николай Иванович, я не против, а как вы?” Я тоже не против, только в конце напишем совместное предприятия. Все. Это будет лучше. Вот с этого момента в Азербайджане начались работы над контрактами века. И когда я ушел из должности контракт был готов к подписи и все ждали в Америке. Я туда не поехал. По некоторым соображениям. Если бы поехал может быть до сих пор сидел бы здесь – у власти. Да…

– Amerikaya getməli idiniz, amma getmədiniz. Niyə getmədiniz, Ayaz müəllim?

– Təxribat… Təxribat…

– Amma bu neft müqavilələrinin əsası həmin günlərdən başladı, deyirsiniz…

– Bəli, bəli, bəli. Fuad Musayev getdi, oradan mənə zəng edirdi: “Bu camaat sizi gözləyir axı.” Deyirdim, “Fuad, özün yola ver tədbiri, mən gələ bilməyəcəyəm.”

– Daha bir sual var…

– Gəlin, Həsən Həsənov mövzusunu bağlayaq. Qorbaçovun yanında olan həmin iclasda bir məqam alındı. Qorbaçovun özü arxada nəsə deyən Həsən Həsənova üzünü tutdu, dedi, “А вас Гасан Гасанович, мы хорошо знаем кто вы такой есть...”

– Niyə elə dedi ki?

– Bilirdi də kimdir bu Həsən Həsənov. Yaxşı bələd idi bunun xüsusiyyətlərinə. Bunu eşidən Həsən Həsənov yerindən cumdu, gəldi üzbəüz Qorbaçovla dayandı, “Михаил Сергеевич, вы меня не знаете. Дайте мне возможность и вы увидите что я сделаю с Азербайджаном ” (Mixail Sergeyeviç, siz məni yaxşı tanımırsınız. Mənə imkan yaradın, o zaman Azərbaycanda nələr etdiyimi özünüz görəcəksiniz – Red.).

"…Adlarını kişi qoyublar"

– Maraqlıdır. Seçim orada oldu, Ayaz müəllim?

– Hə.

– Yəni Politbüro 4 nəfərlə söhbət eləyib, kimin Baş nazir olacağına orada qərar verir?

– Yox, qərar verilməyib. Qorbaçov bizi başsağlığı üçün çağırıb, ancaq mən bu məsələni qaldırdım ki, bizə başsağlığı lazım deyil. Xalqı yedizdirmək lazımdır. Belə olub. Bunu eşidən Həsən Həsənov özünü təklif etdi. Durdu, dedi ki…

– Mənə imkan yaradın, görün, mən nələr edəcəyəm?

– İndi mən bunu özümlə getmək üçün dəvət etməsəydim, görün, nələr danışacaqdı ki, Ayaz Mütəllibov nə elədi, necə elədi, getdi özünə vəzifə aldı. …Adlarını kişi qoyublar.

– Yeri gəlmişkən, Qorbaçovla elə o vaxtdan əlaqəniz yoxdur, eləmi?

– Yox.

– Moskvada olanda da əlaqə saxlamadınız?

– Yox, mən onu tənqid elədim. Dəfələrlə tənqid etmişəm. Oxuyub mənim yazılarımı. Obyektiv olaraq mən tənqid etmişəm onu. Mözu ilə bağlı olduğu üçün deyirəm. Qorbaçov İttifaq respublikaları olan ölkələrə azadlığı həqiqətən özü verib. Bir növ öz axmaqlığı ilə – iş bacarmırdı – yenidənqurma siyasətini rüsvay etdi.

– Yəni deyirsiniz ki, onun qabiliyyətsizliyinin nəticəsində belə oldu?

– Əsasən. Çünki məsələn, SSRİ Dövlət Planlaşdırma Komitəsinin sədri Baybakov kimi əjdaha iqtisadçıdan mən Moskvada olarkən soruşdum. Məni evinə çağırmışdı. Dedim, “SSRİ-nin iqtisadiyyatı belə vəziyyətdə imiş ki, biz bu boyda ölkəni hərraca qoyduq? На самом деле не было ли возможность вырулить?” Deyir, “Конечно, было. Мы расли на 4 % годовых…” Yəni ildə 4 % artımla işləmişik. Göstəricimiz mənfi deyildi, müsbət idi. Özləri satdılar.

– Qorbaçov?

– Qorbaçov.

– İndi yadıma düşdü. Bir Rəşid Behbudov məsələsi də var idi. Dedilər, o, hansısa kaset gətirib, onu da Qorbaçova verib. Ondan sonra Rəşid Behbudov ölüb və ya öldürülüb. Sizin bu haqda heç bir məlumatınız yox idi?

– (Gülür…) Yox, bu nə söz-söhbətdir? Mənim xəbərim yoxdur.

– Eləmi?

– Qətiyyən.

"Tofiq İsmayılov mənim sözümə, tapşırığıma əməl etmədi"

– Ayaz müəllim, ondan sonra 20 noyabr faciəsi oldu. O da sizin dövrünüzün ən ağır, ən fəlakətli hadisələrindən biridir. Mərdan Seyidbəyli soruşur: “20 noyabr terrorunda şəhid olanlar Ayaz Mütəllibov hakimiyytinin onurğa sütunu idi. Həmin gün Azərbaycan tarixinin faciəli günlərinin başlanğıcı idi. Bu komandasız hakimiyyəti əldə saxlamaq mümkünsüz idi. Onu da qeyd edim ki, Azərbaycan hakimiyyətinin 30 illik tarixində belə dinamik, milli komanda olmayıb. O misilsiz komandanı niyə qoruya bilmədi?..”

 (Əli ilə bilmirəm işarəsi verir…)

– Ümumiyyətlə, sizcə 20 noyabr hadisəsi niyə baş verdi?

– Bunu dəfələrlə demişəm. Necə deyərlər, açıqlama vermişəm.

– Artıq üzərindən uzun illər keçib. Demədikləriniz varmı?

– Rəhmətlik Tofiq İsmayılov mənim sözümə, tapşırığıma əməl etmədi.

– Eləmədi?

– Yox. Mən, deyəsən, o vaxt Kiyevdən qayıtmışdım. Adətən, prezidenti yaxın ətrafı səfərdən gələrkən qarşılayır. Axşam saat 10 radələri idi. Aeroportda 3-4 nəfər məni qarşılayırdı. Yaxınlaşdım, bir neçə söz dedim. Qanım da qara idi, kiminləsə Kiyevdə tutuşmuşdum. Dedim, “Идите отдыхайте, завтра поговарим. Есть o чем поговарить.” İndi olmasın, Tofiq də yanımda idi.

– Münasibətləriniz də səmimi idi?

– Bəli. Dedi ki, “Я завтра хочу поехать в Карабах, в Агдаме провести совещание.” Biz Ağdamda qərargah təşkil eləmişdik, vaxtaşırı ora gedirdik. Soruşdum ki, “А почему так со спешкой?” “Есть вопросы которых надо на месте решать.”

– Bu söhbət noyabrın 19-da baş verirdi?

– Hə. Dedim, “Я не возражаю. Ну только ты едешь в Агдам и возвращаешься. И все”…

– Yəni tez get və qayıt.

– Hə. “…Ты нам нужен в Баку. У нас мероприятие”. Onu da deyim ki, Qarabağa gedənlərin siyahısından mənim xəbərim olmayıb. Siyahını özü tutub.

– Tofiq İsmayılov?

– Tofiq İsmayılov. Mən də bir şey demirdim. Səlahiyyəti var idi, mən ona bütün səlahiyyətləri vermişdim. Mənim bir nömrəli köməkçim idi. “Ты понял.” İndi olmasın, əlini vurdu çiynimə: “Да все будет нормально”. “Ты мне зубы не заговаривай, я тебе сказал, ты туда едешь – в Агдам, проводишь совещание и возвращаешься сюда. Все”. Dedi, “Да, все будет нормально”. Dedim, “Я тебе сказал и это точка. Едешь и возвращаешься. А лучше было бы ты туда вообще не поехал. Туда поездку надо готовить. Я там был трижды. Все спецслужбы должны сопровождать тебя. Это не простое дело”.

– Ayaz müəllim, üzr istəyirəm, mövzunu davam edəcəyik. Yadıma düşmüşkən, soruşum. Rahim Qazıyev müxtəlif müsahibələrində deyib ki, “Mən bir ay əvvəldən Azərbaycanda böyük bir faciənin baş verəcəyini bilirdim”. Hətta o zaman Ali Sovetdə deputatlara müraciət edib və o müraciəti də yayıb. O da mətbuatda çıxıb. Yəni o zaman sizdə belə bir məlumat var idimi ki, hansısa böyük təxribat ola bilər? Ona görəmi Tofiq İsmayılova “getmə!” deyirdiniz? “Get, tez də qayıt!” deyirdiniz. Yoxsa, elə-belə deyirdiniz bu sözləri?

– Mən bildiyimi deyirəm, o da elə-belə deyil. Onun gedişatı ilə bağlı idi mənim xəbərdarlığım. Çünki başqa şeylərdən xəbərim olmasa da, mən bilirdim ki, Qarabağa gedib-gəlmək nə qədər təhlükəlidir. Onu mən bilməli idim. Ona görə dedim ki, “əgər camaatı yığmısansa da, tez müşavirəni apar, qayıt.” Getdilər orada mübahisəyə dolaşdılar. Guya, elə danışıblar ki, “Gəlin, vertolyota minək, ora gedək”. Bunu komendant deyib. Qarabağın komendantı, rus polkovniki.

– Təklif ondan olub ki, gedək…

– Hə. Gedək, Mən hər şeyi sizə göstərim və s. Onlar da minib, gediblər.

– Bunların heç biri haqqında da sizə məlumat verilmədi ki, biz ora gedirik?

– Yox.

"Çingiz Mustafayevi arxadan vurub öldürdülər"

– İltifat Hacıxanoğlunun daha bir sualı var, bu dəfə 20 noyabrla bağlı: “20 noyabrda baş verənlərin arxasında kimlər dururdu? Çingiz Mustafayev bu faciə ilə əlaqədar məlumatlı olduğu üçünmü aradan götürüldü?” Belə yazıb, ona görə də belə oxuyuram, “Əlini qoysun, vicdanına, cavab versin.” Çingiz Mustafayevin ölümü ilə bu hadisənin bir bağlılığı var idimi, Ayaz müəllim? Sizcə…

– Güman edirəm ki, var idi.

– Var idi?

– (Başı ilə təsdiqləyir…)

– Niyə belə deyirsiniz?

– Öldürdülər də. Arxadan vurdular, öldürdülər. Başqa nə deyə bilərəm ki? Bu sualı cavablandırım. Mən Çingiz Mustafayevə şəxsən özüm qadağan etmişəm…

– Ora getməyi?

– Harasa getməyi…

– Amma, məncə, onlara vertolyotu siz ayırmışdınız axı.

– Mən ayırmışam. Patrikeyev var idi, Qafqaz diviziyasından komandanı. Ona zəng elədim. Əvvəlcə mənə Çingiz zəng elədi Qarabağdan və dedi ki, bir vertolyot olsa, yaxşı olar. Bizimkilər ora yığışıblar, gedə bilmirik. Mən Patrikeyevə zəng elədim, xahiş elədim, o, vertolyot ayırdı. Çingizlə yanaşı xarici jurnalistlərdən də yanında bir-iki nəfər var idi. Sonra mən Çingizlə görüşmüşəm – artıq istefamı verəndən sonra. Çingiz mənim olduğum hökumət bağına yanıma gəldi və gördüklərini danışdı. Mən dedim, “sən mənə nə isə deyirsən, ancaq mən sənə heç nə deməyəcəm. Bircə tapşırığım var. Ailən var, uşağın var, onları düşün, getmə!”

– Ora getmə…

– Hə. O dedi ki, “mənə heç nə eləməzlər. Mən kasetin originalını Moskvada bir idarədə saxlamışam.” Dedim, “Mən sənə dedim də…”

– Ayaz müəllim, Çingiz sizə nə dedi ki, dediniz, “getmə!” Mənə deyirsən, amma mən də sənə deyirəm ki, getmə! Deməli, sizə çox önəmli şeylər deyib?

(Ardı var)

635x100

Şərhlər

Azərbaycan vətəndaşına 2018-11-06 10:15:58

Ey hörmətli vətəndaş. Ayaz Niyazoviçə sual vermək lazımdır ki, niyə Gürcüstan 9 aprel 1991-ci ildə müstəqilliyini elan edib, hələ Ermənistanı demirəm, biz Özbəkistandan da sonra müstəqillik aktını qəbul etmişik.

Şahin 2018-11-06 10:15:58

Hər hansı məmləkətin firavanlığı, dahi Azərbaycan şairi Nizamiyə görə, hökmdarların xeyirxahlığı ilə sıx surətdə bağlıdır. “Padşahın niyyəti yaxşı olarsa, çöllərdə ot yerinə gül bitər. Niyyəti bəd olan ağacın budağı quruyar; xoş niyyətli padşah ətrafına bolluq bəxş edər; məmləkətdəki abadlıq və firavanlıq padşahın yaxşılığından xəbər verər!”

Azərbaycan vətəndaşı 2018-11-06 10:15:58

Ayaz Mütəllibova cavab yazan şəxs bir balaca etik normaları gözləmək lazımdır.Ən azından Ayaz Mütəllibov Azərbaycanın ilk prezidenti olub və müstəqillik aktına da o qol çəkib.Zaman ən böyük hakimdir.Vaxt gələcək zaman hər kəsin doğru,düzgün qiymətini verəcək.Torpaqların itrilməsinə səbəb isə hakimiyyət uğrunda mübarizənin nəticəsidir.Müharibə gedən ölkədə ölkənin müdafiəsi uğrun da mübarizə apararlar,hakimiyyət uğrunda yox.

Şahin 2018-11-06 10:15:58

Bizim kimsesizlerden biri sınırdan kaçak mal geçirirken yakalanmış, demişler –“bu sandiktakiler ne?” Demiş “TAVŞAN YEMi. iyi-demişler-“bi açıp bakalım”.Acmışlar bakmışlar ki saatler,saatler,saatler. Altın, gümüş, pırlanta – her marka saat var.Demişler-“ULAN, hani TAVŞAN yemiydi..?” Demiş ki, “BEN BUNLARI TAVŞANların önüne atIcam, valla yerler yemezler, artIk kendileri bilir… Ben daha ne yapabilirim?” Kimsesiz Yaşar

Ömər Şərif 2018-11-06 10:15:58

Eger Ayaz Mutallibov o vaxt humanistlik gösterməyib,güc strukturlarından istifadə etsəydi,indi Azerbaycan xalqi bu günkü məhrumiyyətlərə düçar olmazdı.Rəhmətlik ordu zabiti olan şəhid əmim deyirdi ki,Ayazı 2-ci gəlişində silah gücünə aşırmasaydılar,əmr gəlmişdi,8 saata Dağlıq Qarabağı azad edirdik.Çox heyf milli satqınlar una imkan vermediler.Nə vaxtsa bütün gizlinler açılacaq.Ayaz bey ən humanist və demokratik prezident olub,qardaş qırğınına,vətəndaş müharibəsinə yol verməyib.

Максим Калинин 2018-11-06 10:15:58

Бывает так, что, спеси полн, болван Заподличает, выбившись в вельможи. Здесь чуда нет: от власти словно пьян, Он, все забыв, себя не помнит тоже. Алишер Навои

ayzek 2018-11-06 10:15:58

Ayazın torbasını məlum etnos tikdi.

oxucu 2018-11-06 10:15:58

mən onu yaxşı bilirəm ki Mütəlibov çox savadlı,vicdanlı bir adamdır, onun qada bəlası olsun indiki bəzi məmurların canına

ilqar 2018-11-06 10:15:58

cooox duz deyir ve coooooooox yaxsi insandi vetenperverdi

AYAZ MÜTƏLLİBOVA CAVAB: 2018-11-06 10:15:58

“Mən artıq siyasətlə məşğul deyiləm”. SİZİN MEDİAYAYA ÇIXMAĞINIZ ARTIQ SİYASİ ELMDƏ PASSİV İCTİMAİ-SİYASİ FƏALİYYƏTDİR VƏ SADƏCƏ SİZİN VƏ TƏRƏFDARLARININZIN SİYASİ SƏHNƏDƏ YENİLMƏZ SƏRKƏRDƏ-MÜDRİK SİYASƏTÇİ-DAHİ SİYASİ FİLOSOF ULU ÖNDƏR HEYDƏR ƏLİYEV DÜHASININ AZƏRBAYCANDA REALLAŞDIRDIĞI STRATEJİ SİYASƏT QARŞISINDA TAM MƏŞĞLUB OLARAQ "SİYASİ MEYİTƏ" ÇEVRİLMƏYİNİZ AKTİV İCTİMAİ-SİYASİ FƏALİYYƏTƏ REANİMASİYA EDİLMƏYƏ İMKAN VERMİR! ODUR Kİ: "MƏĞLUBLAR QALİBLƏRƏ TƏZİM ETMƏYƏ VƏ ALQIŞLAMAĞA MƏHKUMDURLAR!"

Son yazılar