KİMDİR HAQLI?...



Üzeyir Şəfiyev, konfliktoloq
Azərbaycan hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət olaraq multikultral dəyərlərlə zəngin bir ölkədir. Heç təsadüfi deyildir ki, 2016-cı ildə Azərbaycanda səfərdə olmuş Roma Papası Fransisk Azərbaycanı əsl tolerantlıq nümunəsi adlandırmışdır.
Multikultralizm Azərbaycan xalqının həyat tərzidir. Ölkəmiz dünyaya dözümlülük və birgəyaşayış nümunəsini təqdim edir. 2008-ci ildə Azərbaycan tərəfindən başladılmış ”Bakı Prosesi" müsəlman dünyası və Avropa arasında dialoq və əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi məqsədini daşıyır, həmçinin BMT tərəfindən dəstəklənir. İki ildən bir Azərbaycanda keçirilən Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu BMT Baş Assambleyasının qətnamələri ilə “mədəniyyətlərarası dialoqun təşviqi üçün əsas qlobal platforma” kimi tanınmışdır.
2016-cı ildə BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının VII Qlobal Forumu Azərbaycanda keçirilmişdir. Bundan əlavə, Azərbaycan 2015-ci ildə ilk Avropa Oyunlarına və 2017-ci ildə IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarına ev sahibliyi etmişdir. Həmin idman yarışları da mədəniyyətlərarası dialoqa mühüm töhfə olmuşdur.
Bununla yanaşı, bir-biri ilə qütbi əks mövqedə duran dövlətlərin və hərbi-siyasi alyansların dəfələrlə sivil dialoq məkanı kimi yer alan Azərbaycanın sülh adası imicindən fərqli olaraq terrorçu dövlət mahiyyəti ilə Ermənistan beynəlxalq sülhü, təhlükəsizliyi zaman-zaman təhdid etməkdədir.
Planeti saran pandemiya ilə mübarizə müstəvisində Azərbaycan dünyanın 30-dan çox ölkəsinə humanitar və maddi yardım göstərmişdir. Ermənistan nəinki bu tipli humanitar aksiyada iştirak etmir, əksinə, hətta Ermənistanda koronavirusla bağlı vəziyyət çox acınacaqlı olmasına baxmayaraq, təşəbbüs Azərbaycan tərəfindən irəli sürüldüyünə görə Azərbaycan tərəfindən irəli sürülmüş və BMT Baş Assambleyasının COVID-19 ilə mübarizəyə həsr olunmuş Xüsusi Sessiyasının keçirilməsi təşəbbüsünə qarşı çıxış edən yeganə dövlət Ermənistan olmuşdur.
Ermənistan bəşər tarixinə bu günə qədər nifaq, terror, problemdən başqa heç nə verməmişdir. Ermənilərin natamamlıq kompleksindən doğan ideoloji çırpıntıları özündə kin, nifrət, qisas kimi özünü deqradasiya edən “təlim”lərində ehtiva olunmuşdur. Belə təlimlərdən biri hazırki Ermənistanın sabiq və indiki iqtidarının kredosuna çevrilən, bununla da erməni xalqını mazaxist notlarla fəlakətə sürükləyən Tsexakron təlimidir. Tsexakron - ermənicə iki sözün - "irq" və "din" sözündən yaranmışdır. Bu təlimin müəllifi 20 yanvar 1866-cı ildə İrəvan quberniyasının Naxçıvan qəzasında anadan olmuş, erməni tarixində həm də “Sünikin (Zəngəzurun) xilaskarı" kimi tanıtdırılan, əli yüzlərlə azərbaycanlının, türkün qanına batmış Qaregin Njde (Qaregin Ter-Arutyunyan) olmuşdur.
Xatırlatmaq yerinə düşər ki, Ermənistan Respublikası məhz bu təlim əsasında öz dövlət siyasətini müəyyənləşdirir. Hətta, sabiq dövlət başçısı Serj Sarkisyanın rəhbəri olduğu Ermənistan Respublikaçılar Partiyası Njdeni özlərinin lideri, ideoloji öndəri sayırdı. Belə ki, Ermənistan Respublikaçılar Partiyasının proqramında qeyd edilir: "...partiyamızda əsas düşüncə tərzi Qaregin Njdenin təlimi üzərində qurulur". Bu anti-humanist təlimin əsas mahiyyəti və istiqamətləri Qaregin Njdenin 1932-ci ildə Bolqarıstanda nəşr etdirdiyi "Soy Ruhunun Hərəkatı" adlı kitabında ifadə olunmuşdur. Öz dağıdıcı, aqresiv, anti-humanist mahiyyətinə görə Tsexakronu hətta erməni faşizmi ilə müqayisə etmək çətindir. Bu təlimin ilkin ideyası Njde tərəfindən oğurlansa da o, öz ideya sələflərini təlimdə aşıladığı amansızlığa görə kölgədə qoydu. Njde deyir: "İtalyanların faşizmi var, almanların nasizmi var, ermənilərinsə Tsexakronu var... Biz 1919-cu ildə bu fikirləri meydana gətirərkən, Mussolini öz düşüncələrini daha yeni-yeni kəşf edirdi... Hitler ərazilərin genişlənməsinin təzahürünü hələ təsəvvür etmirdi. Nasistlərin fəlsəfəsində vətən sərhədi heç bir məna daşımamaqdadır. Biz isə xalqımıza onun ana torpağı olan erməni dağlıq bölgəsini (Şərqi Anadolu, Kilikiya və Qafqazın böyük bir ərazini əhatə etməkdədir) geri vermək istəyirik... Hitler yəhudiləri insanlıq üçün bir bəla olaraq görməkdə idi və bundan dolayı onları yox etməyi hədəfləyirdi. Bizim soyumuzun düşmənləri isə Türklərdir, onlar erməniləri yer üzündən silirlər və məmləkətimizin torpaqların böyük hissəsini ələ keçiriblər". Göründüyü kimi, ermənilər sanki əbədi frustrasiya halındadır və bunun səbəbini də türklərdə görürlər. Buna görə də onların milli ideologiyası türkə nifrət ruhunda qurulub. Əvvəldən axıra qədər türkə nifrət sərgiləyən bu təlimdə əbədi milli düşmənçilik, ədavət toxumu yayan belə bir fikir özünə yer alır: "Bizim bəlamız o deyildir ki, dünyada Türklər vardır, həm də odur ki, türksevər ermənilər vardır".
Məhz bu tipli məqamlara görə erməni araşdırmaçı Smbat Hovhannisyan özünün "Tsexakronutyun və faşizm” adlı məqaləsində bu təlimi faşizmlə müqayisə edərkən onun daha irqçi, aqresiv mahiyyətini qeyd edir.
Erməni xalqını kütləvi şəkildə narsizmə sürükləyərək sağalmaz mərəzə mübtəla edən Tsexakron təlimində deyilir: "Mən öz soyumu (tsex) bilirəm, mən öz nəslimə güvənirəm, mənim soyum Allaha daha yaxındır, ali irqdir, mən cismimdə Tsexarakonu daşıyıram. Mən Yer kürəsindəki ilahi izləri öz soyumda oxudum, gördüm, opdüm, təzim etdim və Tsexakrona çevrildim. Soy Allah kimi birincidir. Erməni soyu da Allah kimi əsrlərin şahididir, o əbədi olaraq ermənidir, Allahın ortağıdr". Orada daha sonra qeyd edilir: "Erməni olmağa o adam layiq deyildir ki, onun üçün bizim planetdə "erməni" kəlməsindən daha üstün şeylər vardır. Erməni olmaqdan əvvəl də sən erməni olmalısan!", "erməni öz tarixində ermənidən daha öncə adam olmuşdur, bu xüsusiyyətinə görə də onun faciələri qaçılmaz olmuşdur".
Njdeyə görə, ermənilik hər şeydən üstündür. "Sən əvvəl ermənisən, sonra insansan! Ermənilik hər şeyin fövqündədir". Ən maraqlısı da odur ki, yüksək, ali məqsədlərdən dəm vuran bu bədnamın psixofizoloji durumu onun əslində gerçək kimliyini ortaya qoyur. Elə bu acı gerçəkdən çıxış edən məşhur daşnak Manuçar Sukiasyan "Tsexakron" adlı ifrat millətçi təşkilatı yaradılanda deyəcəkdi: "Gör erməni milləti nə günə qalıb ki, həftədə iki-üç dəfə özünü iki-üç kişiyə zorladan, ən əxlaqsız əməllərdən həzz alan yarıqadın-yarıkişi Njde bizə cəsarət və kişilik dərsi keçir". 1913-cü ilin noyabrın 15-də Njdenin komandiri olduğu dəstə Bolqarıstanda Məhrəmli adlı türk kəndinə hücum edərək yüzlərlə günahsız insanı əzabla, vəhşiliklə qətlə yetirib. Onun bu "şücayət"inə görə Bolqarıstanla Yunanıstanın hərbi ordenlərini almasından dəhşətə gələn Lev Trotski bolqar sosial-demokratlarına ünvanladığı məktubunda yazırdı: "... Yoldaş Njdenin əməllərini duydum və onunla bəlkə də fəxr etmək olardı. Hər halda o, imperialistlərə qarşı pis vuruşmur. Lakin yoldaşlar bildirirlər ki, döyüşdən sonra yoldaş Njde iki türk gəncini öldürməməyi əmr edib, onları müvəqqəti qərargah etdiyi kəndli daxmasına aparıb. Mənə çatan məlumatlara görə, yoldaş Njde həmin axşam o türk gənclərdən onu "sevmələrini" tələb edib, özü qadın paltarı geyib və səhərədək "təcavüzə" məruz qalıb. Səhər açılanda isə həmin türkləri güllələyib. Bu hadisə biabırçılıqdır və ümid edirəm ki, gərəkli nəticələr çıxarılacaq".
Njdenin Tsexakron təliminə görə, hər bir erməni bütün həyatı boyunca "Qərbi Ermənistan" dedikləri ərazini türklərin əlindən alınmasına çalışmalıdır. Njde tərəfindən 1933-cü ildə əsası qoyulan "Tsexakron Uxter" adlı qurumun devizi belə idi: "Ermənistan ermənilərə". Elə bu şüarı əldə rəhbər tutan Ermənistan dövləti yarandığı gündən elan olunduğu çoğrafiyada etnik təmizləmə siyasəti aparmış, nəticədə həmin ərazinin aborigen xalqları, eyni zamanda orada yaşayan digər qeyri-erməni toplumu cəlay-vətən etmişdir. Bu amansız siyasətin nəticəsidir ki, Ermənistan monomilli dövlət kimi mövcuddur.
Hərçənd, qeyd olunduğu kimi ermənilər bu ərazinin aborigen xalqı olmamışdır. 1828 -ci ildə Rusiya və İran arasında imzalanan Türkmənçay müqaviləsinə əsasən Şimali Azərbaycanın Naxçıvan xanlığı və İrəvan xanlığı ərazisində Erməni vilayəti təşkil edilmişdir. Həmin vilayətə İran və Osmanlı imperiyasından kütləvi surətdə ermənilər köçürülmüşdür ki, vilayətin etnik tərkibi rusların daha loyal qəbul etdiyi xristianların say üstünlüyü ilə nəticələnsin və bununla da erməni vilayətinin inzibati-ərazi bölgüsü möhkəmləndirilsin. Göründüyü kimi, artıq tarixdən məlum olduğu kimi ermənilər Rusiya imperiyasına bir alət qismində bu əraziyə gətirilmişdir. Rusiyanın Zaqafqaziyadakı bu müstəmləkəçilik siyasəti haqqında rus tədqiqatçısı N.N.Şavrov yazır: "Biz müstəmləkəçilik fəaliyyətimizə Zaqafqaziyada rusların deyil, bizə yad olan xalqların yerləşdirilməsindən başladıq. N.Şavrov qeyd edir ki, 20-ci əsrin əvvəlində Zaqafqaziyada yaşayan 1 300 000 ermənidən bir milyonu yerli əhali deyil, rusların vasitəsilə məskunlaşdırılmışdı.
1918-ci il iyunun 4-də Türkiyə ilə Ermənistan arasında Batumda sülh müqaviləsi imzalanan zaman Ermənistan Respublikasının ərazisi təqribən 9 min kv.km, əhalisi isə 321 min nəfər (o cümlədən 200 min erməni, 100 min azərbaycanlı, 5 min yezidi kürdləri, 6 min digər millətlər) təşkil edirdi. Batum müqaviləsinə əsasən Ermənistan Respublikasının ərazisi Birinci Dünya müharibəsinə qədər ermənilərin İrəvan quberniyasında kompakt yaşadıqları ərazilərə məhdudlaşırdı. Bu respublikanın ərazisinə Yeni-Bəyazid qəzası, İrəvan qəzasının beşdə üçü, Eçmiədzin qəzasının dörddə biri, Aleksandropol qəzasının dörddə biri daxil idi. (Kazım Karabekirin Kaleminden, Doğunun Kurtuluşu, Ərzurum, 1990, səh. 371.). Erməniləri rus imperiyasının istifadəsindən çıxarıb öz geopolitik maraqları üçün istifadə dövriyyəsinə qatmaqda maraqlı olan və buna görə də bir sıra hallarda onlara qəyyumluq etməyə çalışan Almaniyanın diplomatı Bernsdorf (İstanbulda səfir olmuşdu) bu mənzərəni obrazlı şəkildə belə təsvir etmişdi: "Türkiyə ermənilərə ancaq Sevan (Göyçə) gölünü saxlayıb, hansı ki, çimə bilərlər, ancaq çıxmağa və özlərini qurutmağa yer qalmayıb”.
Bu gün tam monomilli dövlət kimi mövcud olan Ermənistanda bir nəfər azərbaycanlı və türk ailəsi təsəvvür etmək mümkünsüzdür. Halbuki, həm Azərbaycanda, həm Türkiyədə minlərlə erməni mövcudluğu kimsədə şübhə doğurmur. Təssüf ki, bu gerçəkliyi görməyə Ermənistana havadarlıq edən dövlətlərin gözü bağlanmışdır. Ermənistan Respublikası Milli Statistika Xidmətinin məlumatına əsasən, orada əhalinin 98.1%-ni ermənilər, 1.2%-ni kürdlər (əsasən yezidi), 0.4%-ni ruslar və qalan 0.3%-ni isə assuriyalılar, yunanlar (Qafqaz yunanları), yəhudilər, gürcülər təşkil edir. Ermənistan tarixən xəyanətkar, etibarsız imicinə sadiq qalmaqdadır. Tarix təkrar olunur. Məlum olduğu kimi, 2020-ci il oktyabrın 21-də Ermənistan prezidenti Armen Sarkisyan Brüsselə işgüzar səfəri çərçivəsində görüşdə Ermənistanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından gözlədiyi dəstəyi və yardımı ala bilmədiyindən gileylənərək, müharibədən sonra Ermənistanın xarici siyasətinin NATO və Avropa İttifaqına yaxınlaşmağa yönələcəyini açıq bəyan etdi. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, 1942-ci ildə Njde də Berlinə gedərək, ermənilərin almanlara sədaqətli olacaqlarını sübut edən materiallar aparır. Ancaq Sovet Ordusu Bolqarıstana girəndə Njde müharibənin sonunun yaxınlaşdığını görüb özünə yeni müttəfiqlər axtarır və sovet generalı Tobluxinə məktubla müraciət edir. Məktubunda o, özünə bəraət qazanmaq məqsədilə nasistlərlə yalnız onların Türkiyəyə müharibə elan edəcəyinə inandığı üçün əməkdaşlıq etdiyini bildirir və Sovet İttifaqının Türkiyəyə müharibə elan etməsinin zəruri olduğunu qeyd edir, özünün isə bu işdə SSRİ ordusuna istənilən yardımı edəcəyinə söz verir. Lakin sovet hərbi əks-kəşfiyyatı onu həbs edərək, Moskvaya göndərir. Bir müddət Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin həbsxanasında qaldıqdan sonra Njde Yerevana göndərilir. Məhkəmə zamanı Qaregin Njde anti-sovet fəaliyyətində, almanlara sədaqət rəmzi kimi daşıdığı sənəd materiallarına görə və kütləvi qətlləri təşkil etməkdə günahkar bilinərək 25 illik həbs cəzasına məhkum olunur və 21 dekabr 1955-ci ildə Vladimir şəhərində həbsxanada ölür.
Paradoks ondan ibarətdir ki, bu gün beynəlxalq təşkilatlar və onların qəbul etdiyi sənədlər nasizmə, faşizmə qarşı mübarizəyə səslədiyi bir anda, Ermənistanda nasizmi, faşizmi təbliq edənlər qəhrəmanlaşdırılır. Belə ki, 2004-ci ildə Ermənistanda, o vaxt iqtidarda olmuş Respublikaçılar Partiyası tərəfindən "Qaregin Njdenin Təlimi" kitabı çap edilmişdir ("Qaregin Njde i eqo uçeniya" İzdatel, Respublikanskaya Partiya Armenii, Yerevan-2004). Eyni zamanda, Ermənistanda "milli qəhrəman" səviyyəsinə qaldırılan Qaregin Njde haqqında büdcəsi 7 milyon ABŞ dollar məbləğində filmi çəkilib və 2013 cü ildən etibarən nümayiş olunur. Və nəhayət, 2016-cı ildə Ermənistan paytaxtının mərkəzində bu qatilə hündürlüyü 6 metrə yaxın olan bir heykəl qoyulmuşdur.
2019-cu ilin oktyabrın 11-də Türkmənistanın paytaxtı Aşqabad şəhərində MDB Dövlət Başçıları Şurasının iclasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev zamanında Ermənistanda nasizmin, faşizmin əbədiləşdirilməsinə yönələn addımları kəskin tənqid edərək bildirdi: ”Biz dövlət başçıları faşistlərin qəhrəman kimi qələmə verilməsinin əleyhinə dəfələrlə çıxış etmişik. Təəssüf ki, MDB məkanında, xüsusən Ermənistanda belə hallar baş verir. Orada əvvəlki hakimiyyət Yerevanın mərkəzində faşist cəlladı və satqın, Qaregin Njde ləqəbi ilə alman faşistlərinə xidmət etmiş Qaregin Ter-Arutyunyana heykəl qoyub. MDB ölkələrindən olan müharibə veteranlarının böyük bir qrupu Ermənistanın əvvəlki rəhbərliyinin bu həyasız addımına qarşı dəfələrlə etirazını bildirib. 2019-cu ilin mayında Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi “Nasizmin qəhrəmanlıq kimi qələmə verilməsi, neonasizmin yayılması və irqçiliyin, irqi ayrı-seçkiliyin, ksenofobiyanın və onlarla bağlı dözümsüzlüyün müasir formalarının yayılmasına şərait yaradan praktikanın digər növləri ilə bağlı vəziyyət haqqında” məruzə təqdim edib. Həmin məruzədə deyilir: “Ermənistanın keçmiş hakim Respublikaçılar partiyası millətçi təmayüllü, Üçüncü Reyx ilə əməkdaşlıq etməsi haqqında məlumat olan, birmənalı siyasi mövqeyi olmayan Qaregin Njdenin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi üçün addımlar atıb”. Bu, Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin mövqeyidir.
Rusiya Federasiyasının Müdafiə naziri Sergey Şoyqunun sədrliyi ilə Müdafiə Nazirliyinin baş redaksiya heyəti tərəfindən nəşr edilmiş 12 cildlik “1941-1945-ci illərin Böyük Vətən Müharibəsi” ensiklopediyasının “Böyük Vətən Müharibəsi illərində gizli müharibə, kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat” adlı VI cildində dərc edilmiş “Müharibənin son dövründə hərbi əks-kəşfiyyatın fəaliyyəti” adlı məqalədə deyilir: “Əks-kəşfiyyatçılar 114-cü Dromedar oberqrupu barəsində agentura işi çərçivəsində daşnak ordusunun keçmiş generalı, almanların yanında Njde ləqəbi ilə xidmət etmiş mühacir Ter-Arutyunyanı aşkar edib və həbsə alıblar. Böyük Vətən müharibəsi illərində o, Bolqarıstan ərazisində milliyyətcə erməni olan 30-dan çox agent cəlb edib, onların təxribat hazırlığında və pozucu fəaliyyət üçün Qızıl Ordunun arxa cəbhəsinə atılmasında iştirak edib. SMERŞ qrupunun əməkdaşları olan 17 təxribatçı saxlanılıb, qalanları barədə axtarış elan edilib. Njde həm də Avropanın yəhudi əhalisinə qarşı Holokostda iştirak edib. 1942-ci ildə o, Sovet İttifaqına qarşı döyüşən erməni legionu təşkil edib. Yeri gəlmişkən, Njdenin əsas şüarı belə idi: “Almaniya uğrunda həlak olan - Ermənistan uğrunda həlak olur”. Burada şərhə ehtiyac yoxdur. Njde həbs olundu və Vladimir həbsxanasında ömrünü başa vurdu. 2016-cı ildə Ermənistan paytaxtının mərkəzində bu satqın cəllada hündürlüyü 6 metrə yaxın olan heykəl qoyulub. Təəssüf ki, Ermənistanın yeni hakimiyyəti bu heykəli götürməyib. Hesab edirəm ki, MDB məkanında faşizmin qəhrəmanlıq kimi qələmə verilməsinə yer yoxdur”.
Ancaq tsexakronla zəhərlənmiş Ermənistanın yeni hakimiyyəti nəinki Ermənistanda faşizmin qəhrəmanlaşdırılmasına qarşı çıxdı, əksinə, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü daha sərt təhdid edərək “yeni ərazilər uğrunda yeni müharibə” şüarı ilə çıxış edərək işğal etdiyi əraziləri legitimləşdirmə cəhdləri etdi, öz ideya sələflərinin mürtəce əməllərini davam etdirərək Azərbaycanın qeyri döyüş bölgələrini hədəfə çevirərək mülki əhalinin qətlinə səbəb oldular. Baxın, bu gün Azərbaycanın müzəffər ordusu Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş ərazilərini azad edir və Ermənistanın məğlub durumuna, onların azərbaycanlılara qarşı törətdiyi insanlıq əleyhinə cinayətlərə rəğmən dövlətimiz dünyəvi dəyərlərə, multikultral həyat tərzinə sadiq qalaraq müharibə bitəndən, Azərbaycanın suverenliyi və ərazi bütövlüyü təmin olunandan sonra yenə də ermənilərin bizimlə birlikdə yaşamasına tolerant münasibət sərgiləyir. Ermənistan isə məğlub durumda olmalarına, Azərbaycana qarşı cinayətlər törətmələrinə rəğmən Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Dağlıq Qarabağda monomilli qondarma bir qurum yaratmaqda israrlıdır. Ancaq onların bu arzuları gözlərndə qalacaqdır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Yaponiyanın “Nikkei” qəzetinə müsahibəsində bununla bağlı birmənalı və qətiyyətli mövqeyini bildirmişdir: “Öz müqəddəratını təyinetməyə gəldikdə, ermənilər artıq öz müqəddəratlarını təyin ediblər. Onların müstəqil Ermənistan dövləti var. Təsəvvür edin, əgər ermənilər yaşadıqları hər yerdə öz müqəddəratlarını təyin etsələr nə baş verər, dünyada neçə kiçik Ermənistan olar. Bu, əks-təsir verən yanaşmadır. Öz müqəddəratını təyinetmə beynəlxalq hüququn mühüm amilidir. Lakin o, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozmamalıdır. Öz müqəddəratını təyinetmənin müxtəlif növləri var, icmaların müxtəlif növləri var. Məsələn, mədəni muxtariyyət ola bilər. Biz Avropanın inkişaf etmiş ölkələrində bu nümunələri görürük ki, insanların öz bələdiyyələrində, öz icmalarında müəyyən hüquqları var. Azərbaycanın istənilən yerində olduğu kimi, əlbəttə, Azərbaycanda yaşayan ermənilərin də bu formada təmasları ola bilər. Lakin biz heç vaxt Azərbaycan ərazisində ikinci Ermənistan dövlətinin yaradılmasına icazə verməyəcəyik. Bundan söhbət gedə bilməz”.
Bəli, bu gün xeyirlə şərin mübarizəsi gedir. Bir tərəfdə sivil, dünyəvi, humanist dəyərləri əldə rəhbər tutan, multikultral həyat tərzi olan, dünyaya humanist örnəklər sərgiləyən Azərbaycan, digər tərəfdə tsexakronla zəhərlənmiş və bu mətahlarının realizəsi ümidilə ayrı-ayrı dövlətlərin zaman-zaman istifadə alətinə çevrilmiş irqçi, ksenofob, bəşəri dəyərlərə düşmən monomilli Ermənistan. Bu gün Azərbaycan əsgəri həm də ona görə güclüdür ki, o haqlıdır və Azərbaycan Ordusu Ali Baş Komandanın rəhbərliyi altında beynəlxalq hüququ, ilahi ədaləti bərpa etmək uğrunda savaşır. Ümidvarıq ki, yaxın günlərdə xeyirin şər üzərində qələbəsinin təntənəsini yaşayacağıq.
Ölkə
Son yazılar
Обзор новинок в сфере смартфонов - Smartphone Trends 2024
Смартфоны продолжают оставаться одними из самых быстроразвивающихся технологий, предлагая пользователям новейшие решения, которые делают нашу жизнь проще и продуктивнее. В 2024 году производители уделили особое внимание инновациям в дизайне, производительности, камерах и экосистемах. Давайте подробнее рассмотрим, какие тренды и устройства формируют рынок смартфонов сегодня. Дизайн и форм-фактор Раскладные устройства Раскладные смартфоны вышли из категории нишевых продуктов и стали массовым явлением. Производители, такие как Samsung, Huawei, Oppo и Motorola, предлагают устройства, которые сочетают компактные размеры с большими дисплеями. Например, Samsung Galaxy Z Fold 6 и Huawei Mate X5 отличаются улучшенными шарнирами, более прочными экранами и более легкими корпусами. Безрамочные экраны Технологии безрамочных экранов достигли новых высот. Компании, такие как Xiaomi и Vivo, активно разрабатывают смартфоны с экранами, которые полностью обволакивают корпус устройства. Xiaomi Mix Fold Alpha 2, например, стал пионером в использовании "360-градусного" дисплея. Устойчивость к внешним условиям Новые модели смартфонов становятся всё более прочными. iPhone 15 Ultra и Samsung Galaxy S24 Ultra предлагают усиленную защиту от воды и пыли по стандарту IP68+, а также новые материалы, такие как сапфировое стекло и титановый корпус. Производительность Производительность смартфонов продолжает увеличиваться благодаря новым процессорам и увеличению оперативной памяти. В этом году важной вехой стал выпуск процессоров, созданных по технологии 3-нм, таких как Apple A18 Bionic и Qualcomm Snapdragon 8 Gen 3. Эти чипы предлагают не только мощь для сложных задач, но и повышенную энергоэффективность. Искусственный интеллект Искусственный интеллект стал неотъемлемой частью смартфонов. Новейшие модели оснащены сопроцессорами AI, которые позволяют улучшать фотографии, оптимизировать производительность и даже предлагать персонализированные функции. Например, Google Pixel 8 Pro использует алгоритмы AI для устранения шума и автоматического улучшения фотографий. Геймерские смартфоны Любители игр получают еще больше возможностей с такими устройствами, как ASUS ROG Phone 7 и RedMagic 8 Pro. Эти смартфоны оснащены активными системами охлаждения, высокочастотными экранами с частотой обновления 165 Гц и уникальными триггерами для удобного управления в играх. Камеры Камеры смартфонов 2024 года достигли новых высот, предлагая функциональность, сравнимую с профессиональными камерами. Большие сенсоры и оптический зум Смартфоны, такие как Xiaomi 14 Ultra и Sony Xperia 1 VI, оснащены крупными сенсорами, что позволяет захватывать больше света и улучшать качество изображений. Оптический зум на уровне 10x и более стал стандартом для флагманов. Видео 8K Запись видео в формате 8K становится доступной для большинства премиальных моделей. Компании также добавляют функции стабилизации, включая сенсорный сдвиг и электронную стабилизацию. Инновации в программном обеспечении Google и Apple активно работают над улучшением ночной съемки и портретного режима. Например, iPhone 15 Pro Max автоматически определяет освещение и может менять диафрагму, чтобы улучшить кадры в условиях низкой освещенности. Экосистема и программное обеспечение Смартфоны становятся частью всё более обширных экосистем. Например, Apple продвигает интеграцию с другими устройствами через iCloud+, а Samsung делает акцент на синхронизации с бытовой техникой через SmartThings. Поддержка долгосрочных обновлений Производители, такие как Samsung, Google и OnePlus, предлагают до 5 лет программной поддержки, включая обновления безопасности и новые версии операционных систем. Это делает покупку флагманов более долгосрочной инвестицией. Развитие операционных систем В 2024 году Android 14 и iOS 17 принесли множество улучшений. Android 14 делает акцент на безопасности и кастомизации, тогда как iOS 17 предлагает новые функции для взаимодействия между устройствами и улучшения в сфере конфиденциальности. Батареи и зарядка Увеличенная емкость Смартфоны, такие как Realme GT Neo 6, предлагают батареи емкостью до 6000 мАч, обеспечивающие более длительное время автономной работы. Быстрая зарядка Быстрая зарядка выходит на новый уровень. Xiaomi 14 Pro поддерживает зарядку мощностью 200 Вт, позволяя зарядить устройство до 100% за менее чем 10 минут. Беспроводная зарядка Беспроводная зарядка стала быстрее и универсальнее. Компании активно внедряют стандарты Qi2, улучшая совместимость между различными устройствами. Тренды и будущее 5G и спутниковая связь 5G стал стандартом для большинства смартфонов, но в 2024 году внимание сместилось на спутниковую связь. Apple, Huawei и Samsung предлагают базовые функции связи через спутники, такие как отправка сообщений в экстренных ситуациях. Устойчивое развитие Компании делают акцент на экологичности. Смартфоны теперь содержат больше переработанных материалов, а упаковка становится минималистичной и экологически чистой. Концептуальные устройства Концептуальные устройства продолжают вдохновлять. Например, Oppo X Nendo демонстрирует инновационный подход к складным конструкциям, а Nothing Phone 3 удивляет прозрачным дизайном и уникальными световыми эффектами. Заключение 2024 год стал годом значительных инноваций в сфере смартфонов. От улучшенных камер и мощных процессоров до новых форм-факторов и экосистем — выбор устройств огромен, и каждый пользователь найдет то, что соответствует его потребностям. Следите за новыми анонсами, ведь мир технологий не стоит на месте!
Обзор новинок в сфере ноутбуков - Laptop Trends 2024
Рынок ноутбуков в последние годы демонстрирует стремительное развитие, предлагая пользователям устройства, способные удовлетворить самые разные потребности — от работы и учебы до профессионального творчества и гейминга. В 2024 году производители сосредоточились на улучшении производительности, портативности, энергоэффективности и внедрении инновационных технологий. В этой статье мы подробно рассмотрим ключевые новинки и тренды в сфере ноутбуков. Дизайн и конструкция Тонкость и легкость Компании продолжают стремиться к созданию более компактных и легких ноутбуков. Новые модели, такие как Dell XPS 13 Plus 2024 и LG Gram SuperSlim, устанавливают новые стандарты в портативности, сохраняя при этом высокую производительность. Использование материалов, таких как магниевый сплав и углеродное волокно, делает устройства прочными и невероятно легкими. Экранные инновации Технологии дисплеев играют важную роль в новых моделях ноутбуков: OLED-дисплеи становятся все более популярными благодаря превосходному качеству изображения, глубокому черному цвету и высокой энергоэффективности. Например, ASUS ZenBook Pro 16X оснащен 4K OLED-панелью с высоким уровнем яркости. Мини-LED технологии, используемые в устройствах, таких как Apple MacBook Pro M3, предлагают превосходную цветопередачу и контрастность. Сенсорные экраны становятся стандартом для многих моделей 2-в-1, включая HP Spectre x360. Расширение экранов Устройства с дополнительными экранами набирают популярность. Например, ASUS ROG Zephyrus Duo 16 предлагает дополнительный дисплей для удобного многозадачности, что особенно ценно для креаторов и геймеров. Производительность Новые процессоры В 2024 году лидеры индустрии, такие как Intel, AMD и Apple, представили мощные процессоры: Intel Core 14-го поколения предлагает значительное улучшение однопоточной и многопоточной производительности благодаря усовершенствованной архитектуре. AMD Ryzen 8000 отличается увеличенной энергоэффективностью и интеграцией графики RDNA 3. Apple M3 устанавливает новые стандарты для ARM-архитектуры, обеспечивая превосходную производительность и долгую автономную работу. Графика нового поколения Графические процессоры NVIDIA RTX 40-й серии стали ключевым элементом для игровых и профессиональных ноутбуков. Такие устройства, как Razer Blade 18 и Alienware x16, поддерживают трассировку лучей в реальном времени и технологии DLSS 3, обеспечивая невероятное качество графики. Оперативная память и хранилище В новых моделях ноутбуков используется оперативная память стандарта DDR5, которая обеспечивает более высокую скорость и энергоэффективность. Для хранения данных всё чаще применяются SSD NVMe 4.0, предлагающие молниеносную скорость загрузки и передачи данных. Энергоэффективность и автономность Энергоэффективность стала одним из главных приоритетов для производителей ноутбуков. Новые чипы от Apple и AMD демонстрируют выдающуюся автономность — до 20 часов работы без подзарядки. Например, MacBook Air M3 и Lenovo ThinkPad X1 Carbon Gen 12 предназначены для долгосрочного использования в мобильных условиях. Быстрая зарядка Современные ноутбуки поддерживают технологии быстрой зарядки. Например, устройства с зарядкой 100 Вт через USB-C могут восстановить до 50% заряда за 30 минут. Искусственный интеллект и машинное обучение Встроенные ИИ-ускорители Некоторые новые процессоры оснащены интегрированными ИИ-ускорителями, которые оптимизируют задачи машинного обучения, улучшают видеоконференции и повышают энергоэффективность. Например, Microsoft Surface Laptop Studio 2 использует ИИ для улучшения работы камеры и микрофонов. Программное обеспечение Производители интегрируют ИИ в программные платформы. Например, Windows 11 добавляет функции интеллектуального управления батареей, а macOS Sonoma делает взаимодействие с экосистемой Apple более интуитивным. Игровые ноутбуки Игровые ноутбуки продолжают совершенствоваться, предлагая пользователям ещё больше мощности и функциональности. В 2024 году особое внимание уделяется: Экранам с частотой обновления до 360 Гц (например, MSI Titan GT77 HX). Поддержке Ray Tracing и технологий повышения FPS, таких как NVIDIA DLSS 3. Охлаждающим системам, включающим жидкометаллические термоинтерфейсы и паровые камеры. Тренды и инновации Экологичность Многие производители делают акцент на экологически чистых материалах и переработке. Например, Acer Aspire Vero 2024 изготовлен из переработанного пластика и имеет упаковку, пригодную для повторного использования. Ноутбуки с 5G Подключение к сетям 5G становится стандартом для премиальных моделей, таких как HP Elite Dragonfly G4, что обеспечивает высокую скорость передачи данных в любом месте. Концептуальные устройства Производители экспериментируют с новыми форм-факторами. Например, Lenovo Yoga Book 9i предлагает два полноценных сенсорных экрана, которые можно использовать в различных конфигурациях. Заключение 2024 год принес множество интересных новинок в сфере ноутбуков. Производители продолжают удивлять инновациями, создавая устройства, которые становятся не только инструментами для работы, но и настоящими помощниками в повседневной жизни. Независимо от ваших потребностей — будь то творчество, гейминг или бизнес — вы наверняка найдете ноутбук, который удовлетворит все ваши требования.
Тренды крипторынка 2024 - Crypto Market Trends
Криптовалютный рынок — одна из самых динамично развивающихся областей финансовых технологий. Несмотря на высокую волатильность и неоднозначное отношение регуляторов, интерес к криптовалютам продолжает расти. В этой статье мы рассмотрим ключевые тренды, которые определяют развитие крипторынка в 2024 году. Усиление регулирования Регуляторная прозрачность В 2024 году многие страны усиливают свои усилия по регулированию крипторынка. Основной акцент делается на: Борьбу с отмыванием денег (AML) и финансированием терроризма (KYC-процедуры). Защиту интересов розничных инвесторов через создание стандартов для криптобирж. Разработку национальных стратегий регулирования. Примером может служить Европейский Союз с инициативой MiCA („Markets in Crypto-Assets“), которая устанавливает единые правила для участников криптовалютного рынка. CBDC (Цифровые валюты центральных банков) Страны продолжают активно разрабатывать и внедрять цифровые версии национальных валют. Такие проекты, как e-CNY в Китае и пилотный Digital Euro, направлены на повышение эффективности платежных систем и сокращение доли наличных расчетов. Расширение применения блокчейн-технологий Токенизация активов Тренд токенизации активов продолжает набирать обороты. Блокчейн позволяет: Создавать токены, представляющие реальные активы, такие как недвижимость, произведения искусства и ценные бумаги. Упрощать доступ к инвестициям благодаря дробным долям. DeFi 2.0 Финансовые сервисы на основе блокчейна (DeFi) переходят на новый уровень. В 2024 году проекты сосредотачиваются на: Устойчивости бизнес-моделей. Повышении безопасности. Разработке гибридных решений, сочетающих централизованные и децентрализованные элементы. Пример: платформы, предоставляющие стейкинг с улучшенной ликвидностью и страхованием. NFT 2.0 Рынок невзаимозаменяемых токенов (NFT) меняется. Если в прошлом он был сосредоточен на цифровом искусстве, то теперь NFT используются в: Игровой индустрии для создания внутриигровых активов. Метавселенных для представления виртуальной недвижимости. Управлении интеллектуальной собственностью. Метавселенные и Web3 Интеграция криптовалют в метавселенные Метавселенные, такие как The Sandbox и Decentraland, активно используют криптовалюты для внутриигровой экономики. Пользователи могут зарабатывать токены, участвуя в мероприятиях или создавая контент. Развитие Web3 Технологии Web3 предлагают новый взгляд на интернет: Полная децентрализация данных. Управление через DAO (децентрализованные автономные организации). Прозрачность и безопасность операций. Углеродная нейтральность Критика криптовалют за высокий углеродный след стимулирует разработчиков переходить на экологичные алгоритмы. Примером служит переход Ethereum на алгоритм Proof-of-Stake, который сократил энергопотребление сети на 99%. Другие проекты, такие как Chia и Algorand, делают ставку на энергосберегающие механизмы консенсуса. Институциональное принятие Участие традиционных финансов Банки и инвестиционные компании увеличивают свои вложения в криптоактивы. В 2024 году такие гиганты, как BlackRock и Goldman Sachs, предлагают клиентам доступ к криптовалютным ETF и другим инструментам. Криптовалюты в розничной торговле Все больше компаний интегрируют криптовалютные платежи. Например: PayPal предлагает оплату в криптовалюте. Сеть магазинов Starbucks принимает биткоины через Lightning Network. Автоматизация торговли Алготрейдинг Трейдеры используют алгоритмы и ИИ для анализа рынка и выполнения сделок. Это позволяет: Реагировать на изменения быстрее человека. Снижать риски за счет диверсификации стратегий. Платформы социального трейдинга Популярность таких платформ, как eToro, продолжает расти. Инвесторы могут копировать стратегии успешных трейдеров, что упрощает вход для новичков. Основные вызовы Безопасность Кибератаки остаются одной из главных угроз. В 2024 году проекты уделяют больше внимания: Защите смарт-контрактов. Обучению пользователей принципам кибербезопасности. Волатильность Криптовалюты остаются высоковолатильным активом. Это создает сложности для их использования как платежного средства и долгосрочного хранения стоимости. Регуляторная неопределенность Несмотря на прогресс, подходы к регулированию остаются различными в разных странах, что создает барьеры для глобальной интеграции. Заключение Криптовалютный рынок продолжает эволюционировать, предлагая новые возможности для инвесторов, разработчиков и пользователей. Тренды 2024 года демонстрируют, что индустрия стремится к устойчивости, безопасности и интеграции с традиционными финансовыми системами. Тем не менее, она сталкивается с вызовами, требующими внимания и адаптации. Крипторынок остается одной из самых инновационных и перспективных областей в мире финансовых технологий.
Şərhlər
Hər hansısa bir şərh yazılmayıb.