Həqiqət bizdən ucadır, yaxud... itki mi?

(Hörmətli oxucu, bəzi subyektiv amillər səbəbindən yazının mətbuata verilməsi yubadılmışdır)

Məmmədxan ƏZİZXANLI

“Neyləməli, göz görür, əqlim kəsir,

Mən günəşi göydə dana bilmirəm!..”

(M.Ə.Sabir)

“Yeganə peşəkar Azərbaycan filosofu Əbülhəsən Abbasov”un “Moderator.az”ın 06.04.2015-ci il tarixli sayında “Armaqeddon ərəfəsində” adlı yazısını oxudum və təəssüratıma belə bir ad tapa bildim...

Bütün qədirbilənlərçün əziz professorun bir sözünə izah verim ki, “Armaqeddon” ivrit (qədim yəhudi) dilində axırzamanda, İsrailin şimalındakı təpədə, xeyirlə şərin (yəhudu hesabıyla) baş verəcəyi sonuncu döyüş yeridi (bunu, sadə insanlarçün yazdım ki, mənim kimi çətinə düşməsinlər).

Ondan başlayaq ki, bəşəriyyət ömrü boyu (az, çox) böhran adlandırdığımız, sanki burulğanlı (turbulentli) həyat tərzində yaşayıb, yaşayacaq da. Görünür, bu yaşam tərzi təbiətin özündən gəlir, axı biz də təbiətin “məhsuluyuq”... Bununla belə, bəşəriyyətin (hətta, özünün “quduzlaşmış oliqarxlar”ının (Ə.A.) simasında belə) “Son partlayış”a yol verə biəcək qədər ağılsızlaşacağını güman etmirəm. Ən azından ona görə ki, dünya gücləri də hamı kimi qabaqkı vaxtlardan daha məlumatlı və ağıllı olar, çünki “son partlayışdan” sonra onlar üçün də bu dünyada yaşamağa yer qalmayacağını bilməmiş olmazlar... Hamımızın bir budaqda – dünyamızda birgə oturmağımız barədə daha dəqiq elmi anlayışları olmamış olmaz.

Əziz, Əbülhəsən müəllim, “...qlobal kapitalizmə məxsus olan mənfi səciyyə”nin, bu gün bizi idarə edən sovet adamyeyən kommunist partnomenklaturasının varislərinə nə dərəcədə dəxli var? Əgər dəxli varsa, onda köhnə və yeni kommunist rəhbərlik elə kapitalistlərin agentləri imişlər ki? Belə olduqda, mübarizəyə də əvvəlcə bizə ən yaxın, əlimiz çatan həmən agentlərdən başlamalıyıq, daha qeyri-müəyyən ünvanlarla nə işimiz var? (Onları sonraya da saxlamaq olar). Düzdür, sovet vaxtı bütün müsibətlər sosializmin, mənfiliklər isə “çürümüş kapitalizmin” qalıqları adına yazılırdı, amma bu düz 24 il qabaq olub, 74 il davam və başımızı xarab edib... Sizin bütün yazı boyu “qlobal-sələmçı kapitalizmin”, “Oliqarxik liberalizmin” adına nalladığınız bütün mənfiliklər, bizim gözümüzün qabağında boya-başa çatmış, əla tanıdığımız “doğma, əziz” kommunist oliqarxların əməllərindən başqa bir şey deyil ki? Odu ki, “bizimkilərin” küçədən kabinetlərə daşıdıqları ədalətsizliklərə, yolsuzluqlara, cinayətlərə görə xariciləri niyə günahlandırdığınız mənə çatmır. Siz, bizim dövlət idarəçiliyi rəhbərliyində köhnə, yeni kommunist, komsomol olmayan, xaricdən gətirilən bir kadr göstərə bilərsinizmi? (Əlbəttə, erməni balalarını, erməni nəvələrini, erməni ərlərini və sair erməni qarışıqlarını çıxmaq şərtilə, çünki bunlar tarixən düşmən olsalar da, hər halda “xarici kapitalistlərdən” deyillər, necə deyərlər, öz “rus, sovet xalqımızın” bizə gənətək calayıb “doğmalaşdırdıqları” tarixi bəlalarıdır, odu ki, zəif yerlərimizi xaricilərdən yaxşı bildiklərindən, bunlardan qurtulmaq çox çətindir...)

Deyirsiz, “Bu böhranın nüvəsini, fikrimcə, müasir qlobal kapitalizm və onun aparıcı ideya-nəzəri daşıyıcısı olan Liberalizmin böhranı təşkil edir.”

Olsun. Siyasi baxışlar sırasında liberalizm, xaraktercə ən mülayimi, barışdırıcı, yeri gələndə ortaq bəşəri dəyərləri qorumaq naminə güzəştə gedənidir. Odu ki, bu gün xaraktercə nə qədər sərt olsa (görünsə) belə, liberalizmin təmsilçiləri (gücləri, oliqarxları) digər siyasi baxışların təmsilçiləriylə (kommunist, qeyri kommunist gücləriylə, oliqarxlarıyla, avtoritarlarıyla, diktatorlarıyla) müqayisədə ən yumşaq, az ziyanverəni, yəni, sərfəlisidir. Məlumdur ki, liberalizmin, cəmiyətə verdiyi ən böyük, son töhfə - hüquqi dövlət idarəçiliyi mexanizmidir. Bu optimal dövlət idarəçiliyi mexanizmini hər toplum özünə xas (uyğun, öz inkişaf səviyyəsində) formada qura və işlədə bilir. Məsələn, Qərbi Avropa, ABŞ və bəzi Asiya ölkələri (Yaponiya, Cənubi Koreya, Sinqapur və sair) cəmiyyətlərinin idarəçiliyini elmi, yəni, həqiqi, hüquqi dövlət formasında, digərləri isə, öz hakim qüvvələrinə, güclərinə sərf edən, yəni, zorakılıq, aldatma, kəfgəlmə, paçagəlmə, saxta, oğru, totalitar, avtoritar, diktatura, obşak idarəçiliyi formasında qurub işlədir və bunu mədəni dünyaya hüquqi dövlət kimi təqdim etməyə çalışırlar... Əslində, bu rejimlərin arasındakı “münaqişə alması” da mahiyyətcə bundan ibarətdir.

Hüquqi dövlət qurmuş toplumlarla, saxta hüquqi dövlət idarəçiliyi olanların arasındakı keyfiyyət fərqinin ən bariz nümunələrindən biri də budur ki, ikincilərin əhalisi kütləvi olaraq, yaşamaqçün, birincilərin ölkəsinə axışır (yolda az qala yarısı dənizdə batsa da). Birincilərin vətəndaşları isə, ikinci ölkələrə, yalnız, onların xahişi ilə iş görmək, yol göstərmək və turist kimi gəzməyə gəlirlər. Bunun səbəbi nədir, sualının cavabı təqribən belədir:  Çünk, birinci ölkələrdə 1789-cu il Fransa burjua inqilabından başlayaraq, insanın yaşam haqqına təminat verən hüquqi dövlətlər qurulmuş, ikincilərdə isə hüquqi dövlətlər hələ də qurulmamışdır. Elə bu səbəbdən də birinci ölkələrin qisməti sabitlik, inkişaf, rifah, çiçəklənmə, ikinci ölkələrinki isə narazılıq, siyasi həbslər, qətllər, inqilab, tənəzzül, kütləvi epidemya, dağıntı, müharibələr, daima öncül ölkələrin ayağında, yedəyində sürünməkdir.

Hamıya bəllidir ki, birinci ölkələrin bu nailiyyətləri, heç də asan - qarşıduran qüvvələrin uzlaşması, dialoqu, qarşılıqlı güzəştlərlə (buna cəhdlərə baxmayaraq) deyil, əksinə, cəmiyyətin parlaq simaları üzərində inkivizasiya məhkəmələri, vətəndaş müharibələri, inqilablar, kütləvi qırğınlarla müşayiət olunmaqla əldə edilmiş, beləliklə də onlar bu gün ikinci ölkələrin vətəndaşlarının qibtə etdiyi, arzuladığı, reallıqda hələ ki, çata bilmədiyi cənnətmisal ölkələrə çevrilmişlər.

Bu, talemüəyyənedici fərqlərdən asılı olmayaraq, bütün dövlətlər, idarəçilik rejimləri, xalqlar, millətlər özlərinin daxili və xarici siyasətində bir qayda olaraq, öz dövləti, milli, şəxsi və sair maraqlarından çıxış edirlər ki, bu da dünya düzəni təcrübəsində normal qəbul olunur. Məşhur ingilis deyimindəki kimi, “Siyasətdə daimi dost olmur, daimi maraq olur.” Odur ki, siz “...qəbul edilmiş beynəlxalq sənədlərə baxmayaraq, insan hüquqları məsələsində ikili standartlar, təmənnalı münasibət, ayrı-seçkilik özünü göstərir, ABŞ və Avropa İttifaqı ölkələri özləri üçün rəva bilmədiklərini başqaları üçün məqbul sayırlar...” dedikdə, heç də bu ölkələri bizə nədəsə borclu saymamalı, sadəcə nəzərə almalısız ki, bu ölkələr, bu gün, öz üstün hesab olunan yaşam tərzlərini başqalarına da tövsiyə edirlər, çünki artıq anlayırlar ki, özləri kimi yaxşı qonşudan ziyan gəlməz, pis qonşudan isə haçansa ziyan gələr. Elə buna görə də düzgün olaraq, insan və vətəndaş hüquqları, hüquqi dövlət məsələsi, bu öncül ölkələrin “təhlükəsizlik” məsələsi kimi qiymətləndirilir. Əlbəttə ki, bu uzun sürən sürəcdə sapıntılar da mümkün və mövcuddur. Elə götürün, bizim millisiz (milli yox, milli simasız) “doğma, əziz” kommunist partnomenklaturanın, dediyiniz “odda yanmaz, suda batmaz” oliqarxlarının, “səriştəli” kadrlarının seçki tamaşalarında, Avropa Şurasının Parlament Assambleyasının bəzi ayağısürüşkən nümayəndələrinin ələ alınmasında “lobbi yaradıcılığına” dədəmalı kimi israf olunnan böyük pulların, “kürü diplomatiyasından” istifadə olunmasının bizim “zəif” maxalifət tərəfindən ifşa olunmalarını.

Sizin də hamıdan yaxşı bildiyiniz, mövcudluq - əksiliklərin vəhdəti prinsipi üzərində qurulmuşdur (Bu gün bəşərin qavradığı, anladığı budur).

Bu - əksiliklərin vəhdəti prinsipi əsasında yaranan mövcudluq (cansız və canlı) öz daxili enerjisi və xarici faktorların oluşduğu şəraitdə qarşılıqlı münasibətdə olmaqla kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklərinə uğrayırlar ki, bu da onların yaşam tərzidir. Bütün bu olayları şərtləndirən obyektiv və subyektiv amillərdir. Canlı mövcudluğun şüurlu (insan) hissisinin yaşam tərzinə daha çox təsir erməkdə olan subyektiv amillər (iradəvi cəhət) onların ağlının, fərasətinin, bacarığının və imkanının nəticəsi kimi çıxış edir. Deməli, qarşılıqlı münasibətdə, obyektiv və subyektiv üstünlüyü olanın udması normaldır. Elə bu səbəbdən də millətləşmə sürəcində bütün göstəricilər üzrə geri qalmamaq, irəli çıxmaq lazımdır ki, yedəkdə qalıb, daha çox qabağa getmişlərin yemi (təbii seçmədə-normal) olmayasan.

Deyirsiz, “Oliqarxlaşmanın vüsət əldə etməsi, öz növbəsində, qlobal kapitalizmə məxsus olan mənfi səciyyəni daha da gücləndirmiş, kapitalizmin insana və insanlığa qarşı amansızlığını, anti-humanizmini tam çılpaqlığı ilə ortaya qoymuşdur.”

İnanın, cümlənizdə bircə “kapitalizm” sözünü, “sosializm” sözü ilə dəyişməklə, sadaladıqlarınızın bizim (sabiq sovet məkanı) cəmiyyətimizdə baş verən olay kimi göstərməkdə tam haqlı olardız... Amma siz, hansı məntiqləsə, bizə birbaşa qətiyyən dəxli olmayanı (xarici amilləri), bizim problemlərin səbəbkarı kimi təqdim edirsiz? Necə deyərlər, məscidin içinin səhmana salınmamasının, onun işçisinin yox, heç vaxt yaddan çıxmayacaq (mümkün deyil) şeytanda - (“birinci şeytan” (molla rejimi ifadəsi) – ABŞ və Qərbi Avropada (oxu, kapitalizmdə) görürsüz, niyə?

Olsun ki, lap, dediyiniz kimidir, axı bunun bizə nə dəxli var? Biz məgər öz təcili (iki yüz il qabaq) həll olunmalı problemlərimizi həll etmişik ki, indi də ölkədən kənar məsələlərə girişək? Kobud çıxmasın, zəhmət çəkib “hərə öz qoturunu qaşımalıdır”. Bu, vaxtı çoxdan keçmiş, gücümüz çatan problemlərimizi həll etmək əvəzinə, bizimçün qeyri-müəyyən, əlçatmaz ünvanı göstərmək, ənənəvi sovet təbliğatında olduğu kimi, camaatın “ağzını daşlığa” vermək deyilmi?

Fikrimin düzgün qavranılması üçün, özümüzün cəmiyyət olaraq, sosial tərkibcə, quruluşca, yaşam istiqamətiycə kim olduğumuzu aydınlaşdıraq ki, nəyi, hansı müstəvidə araşdıracağımız aydın olsun.

İlk olaraq, nəzərə alaq ki, biz 1991-ci ildə, Rus Sovet İmperiyası dağılandan bəri, heç də cəmiyyət olaraq, qurulşca idarəçilik rejimimizi dəyişib yamanladığınız kapitalizmə keçməmişik və təcrübə göstərdi ki, mövcud şərtlər daxilində bu heç, mümkün deyil. Düzdü, buna cəhd olub, amma baş tutmayıb. Bildiyiniz kimi, həmən ərəfədə, cəmiyyətimizdə yaranan kövrək, cüzi, pozitiv cücərtilər, çox qısa müddətdə baş qaldırsa da, Rus Sovet İmperiyasının dağıntısı vüsətindən başını itirən və tezliklə özünə gələn kommunist partnomenklaturasının (kəndimizdəki ifadəylə-qozdəstənin, yəni, seçkin olmalı olanın) zəbt etdiyi hakimiyyəti altına düşüb, bu günədək daşınmış olsa da çox az artmışdır.

Konstitusiyada elan olunan hüquqi dövlət quruluşu, hüquq və azadlıqlar – bazar iqtisadiyyatı, vətəndaş cəmiyyətində ictimai, siyasi fəaliyyət, sərbəst düşüncə, bir sözlə, yaxşı nə var... ənənəvi sovet düşüncəsindən irəli gələn – inzibati amirlik inhisarında... çabalamaqdadır. Biz sosializmin bətnində yetişmiş elə qəddar qüvvələrin əlində girovluqdayıq ki, bizi, hər dəfə bu “qlobal kapitalizm” və “oliqarxik liberalizm”i (əslində, sosializmə nisbətən daha mülayim, liberal) xoxanı ilə qorxutmağa dəyməz, çünki beyinlərin bu cür yuyulması, zibillənməsi sərhədləri qapalı sovet rejimində qaldı, indi artıq sərhədlər açıqdır. Reallıq budur ki, qaraladığınız “qlobal kapitalizm” və “oliqarxik liberalizm” idarəçiliyi olan olan ölkələrə ayaq basan bütün vətəndaşlarımız... oradan öz doğma vətəninə geri qayıtmaq istəmir, ali təhsilli, təcrübəli soydaşlarımız onlara donuz otarmağı, qürbətdə yaşamağı üstün tutur. Bax, biz, “öz doğmalarımız” tərəfindən bu günə salınmışıq. Odu ki, biz, nə klassik sovet, nə də klassik kapitalizm qaydaları ilə idarə olunmuruq. Biz, hər iki quruluşun ilkin dövrləri – sosializmin kütləvi repressiya (miqyası az olsa da), kapitalizmin vəhşi dövrünün ən pis, ən iyrənc qaydaları ilə “yaşadılırıq”. Bu gün, kapitalizm hüquqi dövlət dövrünü, sosializm isə, özünün və kapital dünyasindan qapdığı ən pis nümunələrin qarışığından ibarət iyrənc dövrünü yaşayır.

Dəyərli insan, hələ də aydın deyilmi ki, Avropada doğulsa da, məşum “Kommunizm kabusu”nu almanlar niyə Avropaya buraxmadılar, eksperiment üçün bədbəxt Rusiyanı seçməklə, Lenin vasitəsiylə onu elə günə salıb məhv etdilər ki, bu qədər sərvətli ölkə (74 il “teleqreyka”da (sırınmalı əsgər gödəkçəsi) gəzdi) düşüncəsizlikdən hələ də özünə gələ bilmir və bu geriləmə sonuncu rus (oxu, şər) imperiyası dağılanadək davam edəcək?

Haşiyə: Bir neçə gün qabaq tanışlardan biri Almaniyanın kiçik bir şəhərində, gürşad (leysan) yağışda, yanından keçən, adam boyda təkəri olan yük avtomaşını tərəfindən büsbütün isladılır... lakin paltarlarını yumaq lazım gəlmir, çünki üstündə ləkə qalmayıbmış... Uşaqların deməsinə görə, orada olduqları 7 ay ərzində bir dəfə də ayaqqabılarını təmizləməyiblər... çünki çirklənməyibmiş... bizim kimi təbii sərvəti olmayan Almaniyada işsizlər işsiz olduqları müddətdə dövlətdən 1000 avro müavinət, bayramlarda, bayrampayı alırlar. Bu deyilənlər bizə inandırıcı gəlməyə bilər, amma uşaqlar belə dedilər. Qısası, alman adamı öz ölkəsində, özünə və övladına belə və bu qəbildən bütün həyatını əhatə edən saysız, hesabsız, gözəl, ədalətli, düzgün, uyarlı, optimal yaşam tərzi yaradıb.

Qayıdaq bizim məhləyə ki, küçələrində yağış yağmayanda da kanalizasiya “məhsulları” il boyu, küçə boyu axır... Məhlədə, yaşadığım 39 ildə ilk dəfədir ki, bu günlərdə, bütün Bayıl, 20-ci sahənin evlərinin divarlarını, çəpərlərini, ağardır, evlərin damlarını qızardır, dağdakı qaya parçalarını, saralmış otları, torpağı isə... yaşıl rəngə boyayırlar. “Bizi, ağgünə çıxaran səbəb” – İlk Avropa Olimpiya Oyunlarıdır ki, qonaqlar kənardan baxanda pis görsənməsin, gözlərini oxşasın, elə bilsinlər ki, hamımız uzaqdan gözəl görünən “villalarda” yaşayırıq... Əslində isə bunlar gecəqondu evləridir. Kanalizasiyalar isə elə “dədə-baba” qaydasında il boyu, küçə boyu... axmaqda davam edir. Lənkəranda “Böyük Bazar”a yaydan (qurqdan) başqa aylarda, yalnız, uzunqıçla (çəkmə) girmək olar, çünki lehməlikdi, küçə xəndəkləri də həmçinin, şəhər bataqlıq qoxur... Bakıda vaxtilə gördüyüm “8-ci kilometr Bazarı”, “Yaşıl Bazar” ona oxşar gündə idi, indi bilmirəm. Bunlar bizim idarəçilərin “...iri addımlarla addımlayan” yaradacılıqlarından bir çimdik nümunə idi. Qalanlarını siz məndən də yaxşı bilirsiz, “Pis-yaxşı parlamentimiz var, pis-yaxşı ona hesabat verən hökumətimiz var, kimlərdənsə geridəyiksə də, çoxlarından öndəyik, olana şükür eləyək!” deyəndə, bunlarımı nəzərdə tutmusunuz? Vallah, mən də qabaqlar bizim müxtəlif adlı AzTV-lərə baxmışam, Milli Məclisdə başlanğıcda tarixi tamaşa çıxışlar olub, ancaq hesabat görməmişəm, hesabat ANS-də, o da məlum özünəxas qaydada, monoloq formasında olur, həftədə bir dəfə.

Məsələ burasındadır ki, bizim bəzilərimiz “...olana şükr eləyək” fikrində olan yetimlərdən deyil, bir balaca “naşükürdürlər”, çünki daha yaxşı yaşamağa imkanlarımızın olduğunu millisiz oliqarxlarımızdan da yaxşı bilirlər, elə onları “pis” eləyən də budur, yoxsa, gül kimi uşaqlardı...

İqtisadçı alim Qubad İbadoğlu (“AzPolitika.info” saytı 09.12.2014) araşdıraraq müəyyən edib ki, 2008-2013-cü illərdə, Azərbaycana, yalnız 15 ölkədən (qalanları yoxlanılmayıb) idxal olunan malların gömrükdə qeydiyyata alınmaması və malların dəyərindən dəfələrlə aşağı qiymətə rəsmiləşdirilməsi nəticəsində dövlət büdcəmiz təxminən 10 milyard dollar itirib, 2003-2013-cü illərdə gömrükdaxili çırpışdırmalar nəticəsində büdcədən təxminən 22 milyard 996,09 milyon manat oğurlanıb. Adamı təpədən tüstülədən budur ki, əgər bu pullar oğurlanmasaydı, büdcə təşkilatlarında çalışanların əmək haqqını və pensiyaları iki dəfə artırmaq olardı... Deməli indikindən iki dəfə artıq yaxşı yaşaya bilərdik (öz aramızdı, iki dəfə artıq, bizimçün az deyil).

Deyilənə görə, ölkəyə gətirilən minik avtomaşınların dövlət rüsumundan 3-5 dəfə (çox bahalı avtomaşınlardan keyfləri istəyən daha böyük rəqəm alınır) artıq pul alınmasını azı ölkəyə gətirilən avtomaşınların sayı qədər insan təsdiq edə bilər (əlbəttə ki, əgər həqiqətin aşkar edilməsi üçün soruşulsa, özləri təqib olunmasalar). Fərdi avtomaşınların məsələsi yuxarıdakı hesabata daxil deyil.

Məlumata görə, İlk Avropa Oyunları Olimpiadası, illərdir, ikiayaqlı siçanlarımızın çoxdeşikli yırtıq saldığı büdcəmizə 8 milyard dollara başa gəlib. Hesaba görə əgər bu pul, işsizliyin aradan qaldırılması üçün xərclənsəydi, onda təqribən 800 min real və daimi iş yeri açıla bilərdi (8 milyard : 10 min dollara (bir iş yerinin açılması üçün xərclənməli olan minimum vəsait)). O da məlumdur ki, ölkəmizin təqribən 3 milyonadək əlli, ayaqlı, yəni sağlam işçi qüvvəsi özgə qapılarında, çoxları üçün “...ağuya dönmüş çörəy”pulu (Ə.Vahid) qazanmaqdadırlar. Deməli, bu pulla, yerindən-yurdundan olmuşlarıımızın xeyli hissəsini doğma ocaqlarına qaytarmaq mümkün olardı. İndidən bəllidir ki, pul xərcləməklə “çörəyi dizi üstə olan” Avropalıların yanında “yaxşı oğlan olmaq” mümkün deyil (bəlkə də mən yanılıram, görsəniş, tamaşa üçündür), çünki Vatikana, Fransaya, digər bu kimilərə xərclənən, mayapuç edilmiş böyük pulların acı təcrübəsi, əvəzində, pul xərclədiklərimizin saxta erməni soyqırımını dəstəkləməsi, göz qabağındadır. Nədən, məsələnin bu cür dönə biləcəyi, “səriştəli başbilənlərin” ağlına gəlməyib?

...Əhalisi 510 min nəfər, ərazisi 2.586 km/2 olan, konstitusiyalı monarxiya idarə üsulu ilə yaşayan, heç bir əhəmiyyətli təbii sərvəti olmayan, balaca Lüksemburq dövlətinin adambaşına düşən illik milli gəliri 81 min ABŞ dollarıdır (hərə özünün illik gəlirini hesablasın, ancaq müqayisə eləməsin, çünki ürəyi xarab ola bilər). Lüksemburq müəllimi stajından asılı olaraq ildə 50-98 min avro, sərvətli Azərbaycan müəllimi isə ildə cəmi 3000-3700 ABŞ dolları əmək haqqı alır. Məncə, biabırçı müqayisə yetər.

“Biz yaşamda ən yaxşıya iddialıyıq ona görə ki, buna həm insani, həm maddi potensialımız yetərincədir. Bu bizə ən yaxşı yaşamalı olduğumuza haqq verir.” (“Azərbaycan Respublikasının Milli Dövlət Siyasətinin Əsasları” M.Ə.”Qanun” jurnalı,sayı 1, 2015,)

Əzizim, inhisarçılıq hər cür vətəndaş təşəbbüslərini sıxır, əzir, məhv edirsə, kasıb yaşamağımızın əsas səbəblərindən biridirsə, ölkədə azad rəqabət yoxdursa, ölkədə siyasi hakimiyyətlə əlaqəli olmayan azad sahibkar tapmaq mümkün deyilsə, maya dəyəri 22 qəpiyə başa gələn 1 kq ət əhaliyə 8-10 manata satılırsa, alınıb, satıla bilən hər şey qonşularla müqayisədə 2-5 dəfə bahadırsa, azca düşüncəli, nəsə iş görmək istəyən vətəndaşımız ölkədən baş götürüb getmkdən başqa çıxış yolu tapa bilmirsə, ölkə əhalisinin iş qabiliyyəti olanların üçdən biri mühacirətdə zay olursa, 40-50 il çalışmış zəhmətkeş, ixtiyar yaşında insan onu bürümüş problemlərinin, xüsusilə də xəstəliklərin əlində için-için sızlayır, alçalır, vaxtsız ölürsə, “dövlət məni aldadıb işlətdi, indi də bu yaşımda cüzi pensiya ilə məni xəstəliklərin caynağına buraxıb” deyirsə, qanunlarımız şəxsə görə yazılır, dəyişdirilir və harınlar tərəfindən silgi əvəzinə, şəlpə kimi istifadə edilirsə, işləmirsə, adi vətəndaşın sabaha salamat çıxmaq ümidi, güvəni, ölkədə rəsmən fərqli düşüncəyə yer yoxdursa, məmurun maddi, siyasi, kefcil marağı dövlətçilik tələbi adıyla camaata sırınırsa, vəzifəyə, yalnız qohumbazlıq, tayfabazlıq, yerlibazlıq, “bizim adam” ölçüsüylə təyin olunursa və bu ölçülərə uyğun gəlməyən 30 il eyni vəzifədə “saydırılırsa”, əslində bütün savadlı, işgüzar, ləyaqətli, düzgün məmurlar “rejimin vicdan məhbuslarıdırsa”, artıq dörddə bir əsrdir ki, yurddan qovulmuş millət pərən-pərən, özgə qapılarında, yurdumuz düşmənlərin tapdağındadırsa, idarəçilikdə seçki, hakimiyyət bölgüsü, qanun qarşısında bərabərlik, qanunun aliliyi, şəxsiyyət azadlığı yoxdursa, ölkənin bu günü və gələcəyi olmalı olan gənclər kütləvi savadsız, abiturientlərin 85 faizi (keçən il 65%) “pis” qiymət alırsa (bu isə - dindarların sayının kəskin artması, cavanlarımızın cəhalətə, ən aşağı səviyyəli dini fanatizmə yuvarlanması üçün münbit psixoloji şərait, habelə təhsilə, elmə ögey münasibət səbəbindən cavanlarımız arasında elm arxasınca gedənlərin sayının kəskin azalması, cəmiyyətdə barışmaz qütbləşmə yaradılması, savadsız, yəni özünü lazımınca qoruya, döyüşə bilməyən qurbanlıq əsgər, böyük ordu itkisi deməkdir), xarici diplomatiyamızın güzgüsü sayılmalı olan, Almaniyanın Berlin şəhərindəki Konsulluğumuzun 1-ci diplomatı, ona ərizə ilə müraciət etməli olan vətəndaşımızla telefon danışığında, ona göndəriləcək məktubun içərisinə öz ərizəsi ilə birlikdə, markalı, boş zərf də qoymasını (çünki dəftərxana ləvazimatına ayrılan pulları mənimsədiklərindən,vətəndaşlara veriləcək cavab məktubları üçün zərfləri... onların özlərinə aldırırlar və belə çıxır ki, “regionun lider dövləti olan respublikamız” dəftərxana ləvazimatı almağa pul ayırmayıb) tələb edirsə (diplomatın bu cındır tələbi yerinə yetirilib), dövlətin qanunla kömək etməli olduğu gənc ailələrə evin ikiqat qiymətinə ipoteka krediti verilirsə, işgüzarlıq yaltaqlığa, saxtakarlığa, sərvət yığıcılığına qurban verilirsə, rüşvət qanundan qüvvəlidirsə, işçi vəzifələrə ömürlük təyin olunur, “seçilir”sə və bütün bu çatışmazlıqların aradan qaldırılması, önlənməsi üçün ölkənin sağlam, təmənnasız kadr potensialından istifadə olunmursa, onda hansı “Pis-yaxşı parlamentimiz var, pis-yaxşı ona hesabat verən hökumətimiz var, kimlərdənsə geridəyiksə də, çoxlarından öndəyik, olana şükür eləyək!”lə fəxr etmək olar ki, siz, sadaladıqlarınızı müsbət hal kimi millətə təqdim edirsiz? Məncə, insan ilk növbədə, nə qədər çətin olsa da öz haqlı mövqeyinə hörmətlə yanaşmalıdır.

Əziz dost, 21-ci əsrdə idarəçiliyi seçki ilə olmayan ictimai, siyasi quruluş, əlbəttə ki, dəyişməlidir... Yaxından tanıyanlar əmindir ki, “əgər seçki olsaydı, öz intellektual səviyyənə, obyektivliyinə görə akademiyanın prezidenti olmalıydın”... (Ə.Nicat). Çünki özünü “təpədən, dırnağadək” elmə təmənnasız həsr etmiş nadir insanlardan birisən. Amma, artıq indi alqışlamağa başladığın bu quruluş sənə bu imkanı verməyib...verməz də (çünki elm alverçiləri ölməyib ki?).

Məqsədi bəşərə düzgün xidmət olan elm – müqəddəsdir. Müasir insanın “dini” də,”imanı” da elm və yaxşı tərbiyə olmalıdır.

Əgər, bütün müsəlman şərqini bugünədək cəhalətə, fəaliyyətsizliyə, öz əlində olan taleyini, gözəgörünməz, ələgəlməz, qavranılmaz Allahın qəzavü-qədərinə gömmək, dediyiniz kimi “şükranlıq” sayılıb, “böyük fəzilət” kimi qiymətləndirilib qəbul edilməlidirsə, ta bəzi “naşükürlər” nədən narazıdırlar ki, olana şükr edib də qaxılıb oturmurlar əlahəzrət oliqarxların göstərdiyi mağmın rəiyyət yerində, hələ bir ağızbəhəmlik edib vətəndaşlıq eşqinə düşürlər... Görünür bu rəiyyətlər hələ də anlamırlar ki, azad vətəndaş sayılmaq üçün, yalnız, Qərbi Avropada, Amerikada, heç olmasa, bəzi bizdən olmayan, qıyıqgöz öncül Asiya (Yaponiya, Cənubi Koreya, Sinqapur və s.) ölkələrdə doğulmaları gərəkdi...

Ay əzizim, bəs bütün bu müsəlman Şərqini “Göydə allah, yerdə hökmdara yersiz şükr etmək” prinsipsizliyi zəlil etməyibmi? Biz niyə, bu qədər çox əqli və təbii sərvət potensialımızla, özünün dövlət idarəçiliyini, artıq orta çağlardan xristian dininin buxovlarından azad etməklə, elmi inkişaf yoluna çıxmış Qərbi Avropa ölkələrinin iki yüz ildən artıq tarixi olan izi ilə hələ də sürünürük? Əsas inkişaf yönünü, özünü aydın, ziyalı hesab edənlər yox, bəs kimlər müəyyənləşdirib digərlərinə anlatmalıdırlar ki, nəhayət, millət işıq gələn tərəfə çıxsın? Deyin görüm, bütün bu naqislikləri görüb, anlayan, onlardan qurtulmaq istəyən vətəndaşın təbii etiraz hüququnu tanımamalıyıqmı?

Bildiyiniz kimi, xalqın payı ilə bəslənən kommunist partnomenklatura Qarabağ savaşı başlananda millətə sahib çıxmadı. Təbii olaraq, millətin bətnindəki qeyrət nüvəsindən doğulmuşlar – cəbhəçilər, meydana çıxıb xalqı ermənilərdən təmənnasız müdafiə etdilər. Canı və malı bahasına öz xalqını, vətənini, bizim namusumuzu qorumağı - xəstəlikmi saymaq lazımdır, yoxsa fədakarlıq?

Əgər, cəbhəçi “jarqonu” millətin xeyrinə, düz danışmaqdırsa, onda qəbul etmək də olar, ancaq bu söz yerində olmadığından “xarakter” sözüylə əvəz olunmalıdır.

Əlbəttə, cəbhəçilərin öz fəaliyyətlərinə kifayət qədər tənqidi yanaşmamalarının acı nəticəsini cəmiyyət olaraq hamı (anlayanlar, daha çox) yaşayır. Amma bu, başqa bir söhbətin mövzusu olub, heç də onların millətə xidmət amallarının və əməllərinin üstündən xətt çəkə bilməz, çünki bu artıq şərəfli tariximizə çevrilmiş aksiomdur.

Qaldı ki, ustad sözü, hər bacarıqlıya yox, yalnız, müsbət kefiyyətlərin daşıyıcısı olan tərbiyəçilərə aid edilə bilər.

Düşüncəlimiz xalqı məlumatlandırmalı, ona düzgün yol göstərməlidir, qanan götürəcək, qanmayan, yox. Odu ki, hansısa natarazın naqis əməllərindən incisək də, lakin, biz-milli düşüncə sahibləri, yoğrulduğumuz mənəviyyatsız yaşaya, övladı olduğumuz canımız millətdən, vətəndən nə inciyə, nə də üz döndərə bilmərik, çünki bu, insanın özündən küsməsinə bənzərdi ki, bu da mümkün deyil.

İndi, hamıya bir sual verim, əgər bizdəki bütün bu yaramazlıqları, kommunistlərin 74 il yamanladığı “daima böhran keçirən” “qlobal sələmçi kapitalizmin” “oliqarxik liberalizmi” törədirsə, onda bu kapitalist ölkələrin üstün yaşayışını kim qurur? Bəlkə kommunistlər qurub, xəbərimiz yoxdur?

Yaxud, 11 aylıq cəbhə (əslində, partnomenklaturanın pozuculuğu ilə qarışıq) hakimiyyətinin, 74 il sovet + 22 il sosializmin iyrənc (özünün və kapital dünyasından qapdığı ən pis idarəçilik nümunələrinin qarışığından ibarət) dövrü ilə gülünc dərəcədə yersiz müqayisə olunmasını hansı sağlam məntiqlə qəbul etmək olar?

Bu, qlobal-sələmçi kapitalizm, onun oliqarxlaşmış liberalizmi ağlı başında olan məlum Asiya ölkə(ləri) hakimiyyətlərini, xalqlarını niyə düz yolundan caydıra bilmir? Siyasi araşdırmaçılar kimi bunun səbəbini arayıb, dərs almaq olmazmı?

Baxın, bütün ağlı başında olan ölkələr, dövlət quruculuğu, vətəndaş cəmiyyəti yaradılması, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının real təminatı yönündə islahatlar aparılmasını yubatmadıqlarından... nə ölkə daxilində, nə ölkə xaricindən ciddi narazılıqla, təpkilərlə qarşılaşmırlar, əksinə, qabaqcıl ölkələrlə paralel, təbii inkişaf yarışmasında etibarlı tərəfdaşdırlar.

O, ölkələr ki, öz xalqlarına doğma deyil, rəqib kimi baxır, onları daima basqı altında saxlayır, zamanın tələbinə uyğun islahatları vaxtında aparmır, dövlət və cəmiyyət idarəçiliyində elmə, alimə yox, inzibatçılığa, hərbiləşdirməyə, mövhumatçılığa üstünlük verir, oğrusunu başa, doğrusunu isə ayağa keçirir, belələri əvvəl, axır kəskinləşən ziddiyyətlərin sonucunda, təbii qanuna uyğun olaraq dağılır. Bu dağılma sürəcində hər hansı bir faktor (fərq etməz, məsələn, Tunisdəki göyərti satan oğlanın öldürülməsi) sadəcə bəhanə rolunu oynaya bilər. Burada əsas, ölkənin dağılmağa necə (nadancasına) hazırlanmasıdır...

Bu, mənəviyyat xarabasına döndərilmiş, gülüstan olmalı olan yurdumuzda, “maliyyə-sələmçı kapitalizmin liberal oliqarxizminin dağıdıcı” təsiri altında olan millisiz oliqarxlar heç də aydan, o cümlədən ”kapital dünyasının çürümüş mərhələsindən” gəlməmişlər. Onlar - artıq kommunizm quruculuğu fazasına (mərhələsinə) keçmiş sosializmin öz bətnindən, mahiyyətindən doğan, “humanist kommunist partnomenklatura”nın səriştəli, yalançı, fırıldaqçı kadrları tərəfindən, ictimai əmlakımız, infrastruktur tamamilə dağıdılmış, su qiymətinə özəlləşdirilməklə mənimsənilmiş, nəticədə cəmiyyətimiz, əmlakın ədalətsiz bölüşdürülməsi, haram əmlakın nəhəng həcmi, fərqli keyfiyyətli mənəviyyatlar, biri-birindən çox uzaq məsafədə qərarlaşmış barışmaz, əks qütblərə parçalanmışdır. Artıq bu qütblər arasında bir tutacaq, körpü, ortaq yer, təbəqə qalmamışdır. Bu səbəbdən də, istəsək belə, bu əks qütblərin hər ikisinin ortağı olmaq mümkünsüz görünür, çünki hansına tərəf getsən, səni özlərinə elə bulaşdıracaqlar (isəməsən belə) ki, tərəflərdən birinə çevrilməklə, digərinə qarşı sayılacaqsan, ona gərə ki, bunlar səni eşitmək evəzinə, özlərinə tay etməklə, digəri üzərində üstünlük əldə etməyə çalışırlar. Odur ki, bizim insan, xüsusilə də fikir adamı bunu bilməli və duracağı yerin düzgün seçimini etməlidir, çünki danışdıqca yerin daha aşkar bilinəcək, yerinin bilinməməsi üçün sadəcə danışmamalısan, vəssəlam (O məşhur tarixi tamaşada deyildiyi kimi: “Bu danışan kimdir, bizim adamdır?”...).

Bu əks qütblərdən, lütlənmiş, əmlaksız olsa da milli mənəviyyatlı (bütün qüsurlarına baxmayaraq) etirazçı kəsim (ki, müxalifəti bu dərəcədə zəiflədilmişdir) geri çəkildikcə “bıçaq sümüyə dirənir” deyə, artıq bu mümkünsüz görünür. Bizə yiyələnmiş milli simasız (millisiz), kommunist partnomenklaturanın artıq “quduzlaşmış oliqarxiyasının” (Ə.A.) öz gücünə arxayınçılığı ona imkan vermir ki, müsbət islahatlar keçirməklə qarşı tərəfə doğru milli barışıq addımını atsın. Millisiz oliqarxların bu gün “heç nə” hesab etdiyi, səssiz görünən, kütlə deyilən, xalq məqamında özünə rəhbərlik edəcək elə başçılar yetirəcək ki, indi üzdə olanlardan heç də geri qalmayacaq, bəlkə də üstün olacaq. Bunu anlamaqçün “Kütlə psixologiyası”na (Q.Le Bon) baxmaq yetər. Bax, bu yol, bizim arzu etməməyimizdən asılı olmayaraq, dağıdıcı qarşıdurmaya, dediyiniz “son partlayışa” doğru aparır. Ağlı başında olan vətəndaşımızdan kimsə bunu istəməz. Bu dağıntıdan qaçmağın bircə ağıllı yolu görünür – məsələ geridönməzliyə çatmamış, imkanlı tərəfin, yəni iqtidarın, ayrıldığı milli kökə səmimi qayıdışla, zəruri islahatlar aparmaqla qarşı tərəfə doğru milli barışıq addımı atması.

Yoxsa, dediyiniz “nəhəng qlobal peç”də, (“Hürriyyət” qəzeti və “Moderator.az” saytı, 20.02.2015-ci il tarixli müsahibəniz), artıq çırta-pırtla yanmaqda olan nəhəng dünya sobasında yanacağımız labüddür. Yox, əgər, siyasi iradə, sağlam düşüncə, qırım ortaya qoyularsa (bundan çəkinilməzsə), onda xalqımız məlum faciələri yaşamaya, yurdumuz dağılmaya bilər, çünki dediyiniz kimi, həqiqətən “bizdəki oliqarxiya idarə olunandır”, axı, onu biz “öz əlimizlə qoymuşuq”.

... Bu gün də mənimçün əziz olan sizin kimi üstün zəkaların, artıq çoxdan qartımış, öz mənfi nümunəli ömrünü yaşamış, növbəti cənnət vədi ilə kütləvi hüquqsuzluq yaradan, antibəşəri bir ideologiyanın (kommunuzm) hələ də təsir dairəsində, yəni, mənəvi girovluğunda qalması, əlbəttə ki, çox üzücü və bizimçün böyük itki sayılmalıdır. Bu itki, yalnız, öz mövqeyində əsaslı düzəliş edilməklə aradan qaldırıla bilər. Bu mənada, biz ellikcə sovet tərbiyəsini (əslində, tərbiyəsizliyini) müsbət tərəflərini əsla inkar etmədən) almışıqsa da, lakin bir pislik kimi ondan yaxa qurtarmağın vaxtı çoxdan çatmayıbmi? Məncə bu, hər bir aydının özünə verməli olduğu sualdır. Dediklərimi, səmimi qəbul etməməyə kimsənin haqqı yoxdur. Bu düzəliş qüvvəsini özündə tapmayanın... tarixin gərəksizliyində unudulacağı şəksizdir.

Canımız Azərbaycanın rifahı, çiçəklənməsi arzusu və Sizə böyük sayğıyla, hüquqşünas Məmmədxan Əzizxanlı. 25.04.2015.

Sözardı: Qoymayın ölkəmizi dağılmağa... O, oğrulu, doğrulu - hamımızındır və bizim üçün bu yurddan kənar həyat yoxdur!!!

...Bu söhbətin sonunda, lütfən deyərdiz, nümayəndəsi olduğumuz bu yiyəsiz, ləyaqətli xalqımızı, dediyiniz, mağmın Aloysar və ləyaqətsiz çuğulçu Çekist İtkin gününə hansı rejim qoymuşdur, daxilimi (kommunist), xaricimi (kapitalist)? İnsana sərbəst düşüncə haqqını tanımayan, adamyeyən sovetlər sisteminə yazıq demək olarmı, ki, Siz deyirsiz? Sosializm, Aristotel deyən kimi, insanları niyə xoşbəxt edə bilmədi və dağıldı? 7 aprel 1935-ci ildə 12 yaşlı uşaqların da güllələnməsinə icazə verən və SSRİ-də, reallıqda 20 milyondan artıq insanı repressiya edən rejimin başçısı, Stalinin, kinoda bir nəfər haqqı tapdananın halına acıması- “qidasını həzm edərkən, timsahın axıtdığı göz yaşları”ndan başqa təəssürat yarada bilərmi? (Bu, artıq, “Aloysara ölüm, Çekist İtkinə həyat verən dünya”nızdan (“AzPolitika,14.04.2015”) verilən suallardır.)