DİPLOM XƏSTƏLİYİMİZ...

Şəmil SADİQ

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

Bu yaxınlarda müəllimin şagirdi ilə bağlı onun valideyninə yerli-yersiz şikayətlərinin düzgün olmadığını ifadə edən bir yazı yazmışdım. Əslində, yazının içində bu mövzuda valideynlərin də yanaşmalarında ciddi problemlərin olduğunu qeyd edib, yaxın günlərdə buna toxunacağımı vurğulasam da, müəllim yoldaşlarımın bir çoxu oradakı fikirlərimlə razılaşmayıb, xeyli qəzəbləndilər də.

Qəzəblərinin əsas səbəbi isə yenə fikirlərimdə haqlı olduğumu sübut edirdi. Əksər müəllim sosial şəbəkələrdəki müzakirələrdə “müəllim nə maaş alır ki, sizin dediklərinizi də eləməyə özündə güc tapsın; min dərdimiz var, gündə ora-bura o qədər qaçırıq ki, hələ bir elin uşağının tərbiyəsi ilə də biz məşğul olmalıyıq?” qeydini yazmışdı.

Gördüyünüz kimi, fikri bəyəndiklərini, ancaq həyata keçirilməsi üçün normal şəraitin yaradılmasını istəyir dəyərli müəllimlər. Bunun hamısı da maaşa bağlanır.

Onlar mənimlə razılaşdıqları kimi, mən də həmkarlarımla razılaşaraq, deməliyəm ki, əgər müəllim günün 6-7 saatını məktəbdə keçirmirsə, sadəcə “marşrut” avtobusları kimi məntəqəyə dəyib gedirsə, heç bir halda biz məktəbimizdə ciddi uğur əldə edə bilməyəcəyik.

Hər bir insan maddi cəhətdən düzgün təmin edildikdə, başqa qayğısı olmadıqda, işinə daha vicdanla yanaşa bilir. Əgər hər şeyin yaxşı olduğu halda da vicdanla yanaşa bilmirsə, bu, artıq vicdan yox, vicdansızlıq məsələsidir.

Gələk mətləbə, əziz valideynlər!

Bir daha vurğulayım ki, keçən yazımın mətləbi müəllimlərin valideyni məktəbdən küsdürməsi faktını diqqətə çatdırmaq idi. Bir neçə arqumentlə daha geniş izah etmişdim. (Bu linkdən həmin yazını oxuya bilərsiniz: http://shamilsadig.com/mu%c9%99llim-sikay%c9%99ti-s%c9%99mil-sadiq-yazir/)

Deyirdim ki, müəllim şagirdin tərbiyəsi ilə bağlı şikayətləri hər dəfə valideynin üzünə vurmamalı, uşağın problemlərini həll edib, onu ədəbli və mərifətli olmağa dəvət etməli və bunu hökmən bacarmalıdır. Məktəb elm ocağı deyil, həm də təlim-tərbiyə ocağıdır. Bu, ta qədimdən bu cür olub və bundan sonra da olacaq.

İndi isə istəyirəm, Azərbaycan məktəblisinin valideyninin problmələrini diqqətinizə çatdırım.

Ustad-şagird dövründə bir ata uşağını ustanın yanına qoyub, “əti sənin, sümüyü mənim” deyib, gedirdi. Və hər zaman Ustad haqlı idi. Şagird heç bir zaman özündə ixtiyar tapmazdı ki, gəlib, ustadından atasına şikayət etsin. Etsəydi, bu dəfə atasından cəza alardı.

Bunları yaxşı bilir əksəriyyətiniz. Son dövrlərə qədər də məktəblərimizdə durum bu cür idi, hətta bu gün bəzi kəndlərimizdə də bu hala şahidik.

Amma bu gün belə deyil. Valideynlər var, uşağını küncə qoyan müəllimi elə küncdəcə təhqir, rüsvay edib, o quru küncü onun başına dar edir.

Uşağa cəza verərlər və ya verməzlər mövzusuna, bəlkə də, daha sonra geniş şəkildə toxundum. Hələlik bu yazıda “Valideynin məktəbdə rolu nədir, məktəblə necə kontakda olmalıdır, uşağına məktəblə bağlı nələri aşılamalıdır?” kimi suallara cavab axtarmağı qarşıma məqsəd qoymuşam. Əgər bacarsam…

Etiraf edək ki, bu gün valideynlərimizdə məktəbə qarşı çox ciddi kompleks var. Sanki, məktəblərin hamısı bərbad, dərsliklərin hamısı zaydır; sanki, bütün müəllimlər rüşvət alır, bütün müəllimlər uşaqları yanında hazırlaşdırmaq üçün yollar arayır və s.

Məktəb və təhsil mövzusunda hamımızın nələrdənsə narahat və narazı olduğunu bilirik. Amma unutmayın ki, təhsilin, məktəbin düzəlməsi üçün ilk addımı valideynlərin atması çox vacibdir. Ya da hamımız oturub onu gözləmələyik: məktəblər elə vətəndaş yetişdirməlidir ki, onlar valideyn olandan sonra problemlərimiz həll edilsin.

Yaxşı bilirsiniz ki, bu, mümkün deyil. “Biz sabah düzələrik” ümidiylə yaşamaq yanlışdır, biz düzəlməliyik – elə məhz indi, məhz bu saat, bu an. Onun üçün də məktəblərdən, müəllimlərdən öncə, biz valideynlər başlamalıyıq.

Övladlarımıza qiymət, diplom arzulamaq, onun üçün çalışmaq, vuruşmaq məqsədyönlü yox, nəticəyönümlü (nəyinsə nəticəsini əldə etmək olar, amma məqsədə xidmət etməyən nəticə, əlbəttə, faydasızdır) təhsilin arzusudur.

Universitetlərə qəbul imtahanları ərəfəsindəyik. Əslində, buna qədər görüləcək işlərdən birincisi onların hansısa bir peşəyə yönləndirməyimiz olmalı idi.

Bilirsinizmi ki, PİSA adlı beynəlxalq qiymətləndirmədə iştirak edən Azərbaycan son sıralarda olub?! Ordakı suallardan xəbəriniz olsa, heç biriniz nə məktəbi, nə də təhsili təndiq edərdiniz. 80-90 faiz sual bir insanın həyatda necə yaşamalı, nəyi bacarmalı olduğunu soruşur. Nə tarixi faktlar, nə elmi məsələ və misallar var, nə də hansısa düsturları əzbər bilmək. Yeganə məqsəd gündəlik həyatımızda qarşımıza çıxan problemlərə yanaşmamız, necə anlamağımızdır.

Məsələn, şagirdin qarşısına bir metro sxemi qoyub, ondan necə istifadə etməli olduğu, hardan hara necə getməli olduğu və ya bir telefon dəftəri verib, Orxandan Londondan Azərbaycanın Şəki şəhərinə necə zəng edə biləcəyi ölçülür. Bir düşünün: xaricə, tanımadığımız bir yerə gedəndə heç vaxt xəritədən istifadə etmirik, qabağımıza çıxandan filan yerə necə getməli olduğumuzu soruşuruq, amma başımızın üstündəki tabloya baxmırıq – əlimizdə internet ola-ola kimdənsə “filan sözün yazılışı necədir, tərcüməsi necədir” deyə soruşduğumuz kimi.

Müasir təhsil insana hansısa tarixi, elmi məlumatı necə bilməyi yox, onu necə əldə etməyi öyrədir. Yəni bacarıq, bacarıq, bacarıq!

Amma biz zənn edirik ki, övladımız yüksək bal toplayaraq universitetə qəbul olsa, hər şey bitib artıq. Düşünmürük ki, o, evlənəndə ailəsini necə idarə edəcək, əlindən ev işləri ilə bağlı nələr gələcək və s.

Lütfən, məktəbi ensklopediya kimi görməyin! Məktəbin işi vətəndaş, insan yetişdirməkdir! İnsan isə sadəcə elmi ilə deyil, əsasən mərifət-qanacağı, bacarığı ilə seçilib, fəqlənir. Gəlin, övladlarımızı zorla bilik yarışına sürükləyib psixologiyalarını indidən məhv etməyək.

Biz hamımız eyni cəmiyyətin üzvləriyik. Əgər məktəb haqqında məhz dediyim formada düşünürsünüzsə, əmin olun ki, siz özünüz də ondan geri qalmırsınız. Axı bu gün hər hansı bir qohumu məktəbdə işləməyən neçə ailə ola bilərik?

Valideynlə məktəbin işinin düzgün qurulması üçün bir neçə təklifim var:

1. Hər ilin əvvəlində hər bir məktəb valideynlər üçün təlimlər keçməli, yeni dərs ilində yeniliklərin mahiyyətini izah etməlidir. Valideyn də zəhmət çəkib, lap belə əziyyət çəkib, o təlimlərə qatılmalı, il ərzində onu nələrin gözlədiyi haqda məlumatlı olmalı, yeri gələrsə, müzakirələrə qoşulub iradlarını, təkliflərini bildirməlidir.

Hər bir təkliflə bağlı yaşadığım bir hadisəni danışsam, məncə, düşündüklərimi daha yaxşı izah edə bilərəm.

Dərsliklər yeniləndiyi vaxtda bir valideyn olaraq, sinif iclasında iştirak edirdim. İclası aparan müəllim yeni dərsliyi əlinə götürüb sətiraltı şəkildə onu pisləyir, dərsliyin əvvəlkilərdən geri qaldığını, sonra da gündəliklərin nazirlik tərəfindən yığışdırıldığını deyərək, iclası bitirir. Orada əyləşən valideynlərin də hamısı yeni kurikuluma, dərsliyə önyarğılı şəkildə nifrət etməyə başlayır, nə proqrama, nə dərsliklərə az da olsa simpatiya duyur.

Halbuki valideynlər məsələnin mahiyyətini bilmir, balaca uşaq kimi, müəllimin dediklərinə inanır, beləcə, dövlətin milyonlarla qoyduğu sərmayə öz işini bilməyən müəllimin, bilgisiz valideynin gözündə, necə deyərlər, “bir quruş”luq olur.

Axı müəllim dərsliyi və proqramı düzgün mənimsəsəydi, valideynlərə də mənim kimi ağızdolusu danışsaydı, çox şeyi əvvəlcədən həll etmiş olar, nə də il boyu valideynin “bu nə dərslikdir, əvvəllər daha yaxşı idi, bizim vaxtımızda belə şeylər yox idi” fikirləri qarşısında aciz qalardı.

Valideynlərimizin yanlışı əsasən ondadır ki, özü maariflənmir, bütün günahı qarşı tərəfdə görüb, hücuma keçir…

2. Hər ilin başlanğıcında məktəb psixoloqu şagirdlərin yaş qrupuna görə valideynlərə ciddi şəkildə seminar verməli, uşaqla evdə necə davranmalı olduğunu izah etməlidir.

Məsələn, valideyn var, qəfildən sinfə girir və övladının dərs danışmasını istəyir müəllimdən. Məlum olur ki, uşaq bu gün dərs oxumayıb. Həmin valideyn elə sinifdəcə uşağını aşağılayır, cəzalandırır, hələ üstəlik müəllimdən də xahiş edir ki, nə cəza istəyirsən, ver.

Həmin sinifdə başqa bir valideyn yenə dərsdə əyləşir. Müəllimin onun uşağına az diqqət yetirdiyi, qərəzli suallar verdiyi üçün elə yerindəcə müəllimi danlayıb, öz sözləriylə desək, “dişinin dibindən çıxanı” deyib, gedir…

Bir başqa valideyn isə sinfə gəlir, müəllimin stolunun üstünə və ya cibinə bəxşiş qoyub, “hədiyyəmizi qəbul edin” deyib özündənrazı halda gedir; drəsdə iştirak edən o biri valideyn isə öz uşağının qiyməti ilə başqa bir şagirdin qiymətini müzakirəyə çıxarıb müəllimi günahlandırır, hələ üstəlik, qapını da hirslə çırpıb, küsüb-gedir…

İndi siz müəllimin halını düşünün.

Bu, hələ saydığım 5-6 valideyn tipidir. Qalanlarını siz təsəvvür edin.

Yeniyetmə uşaqların yanında yaşanan bu cür halların onların cəmiyyətə münasibətlərinə necə təsir edəcəyini isə psixoloqlar daha yaxşı izah edər.

3. Hər bir məktəb rəhbərliyi uşaqların xarakterini valideyndən öyrənib hər hansı problemini müşahidə etdikdə, öncədən müəllimləri məlumatlandırmalıdır. Bu, ən vacib amildir.

…Bir dəfə bir uşaqdan papağını çıxarmasını istədim. 10-cu sinfidə oxuyurdu. “Yox” dedi. Bir də dedim, olmadı. Sonda köhnə müəllimlərimiz kimi, papağı onun başından özüm çıxarmağa cəhd etdim. Uşaq əlimdən tutub, “Olmaz!” dedi və dərhal sinfi tərk etdi. Uşaqlardan eşitdim ki, sən demə, başında iri bir qırmızı xalı varmış və bu səbəbdən həmişə papaqlı gəzirmiş… Çox mütəəssir oldum.

Bir dəfə də dərsinə hazır olmayan şagirddən atasının nömrəsini istədim, ona yerindəcə şikayət edəcəyimi dedim. Uşaq nömrəni vermədi. Mən israr etdikcə, o da lal adamlar kimi, sakitcə üzümə baxdı, baxdı, baxdı… və qəfildən hönkürdü: “Atam ölüb!”…

…Təklifləri genişləndirmək olar. Ən əsası odur ki, valideyn məktəbə inanmalıdır. Yaşı da qurunun oduna yandırmamalıdır.

Əksər valideynlərimiz qiymət davası edir – savadlısı da, savadsızı da. Uşağını 1-ci sinfə yazdıran valideyn, az qala, məktəb rəhbərliyindən universitetə qəbul olub-olmayacağı ilə bağlı zəmanət istəyir.

Hamımız uşağımızın necə oxuduğunu öyrənmək üçün ona faktoloji suallar veririk. Bilməyəndə “məktəbdə öyrədilmir” deyirik. Çağdaş təhsil oyunla qurulur, bizsə bu dərslərə “indi müəllimlər dərs keçir ki… Uşağı yığıb başına, səs-küydən ağız deyəni qulaq eşitmir” – deyib müəllimin əməyini yerər vururuq. Halbuki bu cür dərslərə görə rəhbərlik müəllimlərə təşəkkür edir.

Məktəbəqədər hazırlıqda müəllimlərə demişdim ki, uşaqlara hərf öyrətməkdən, hesab öyrətməkdənsə, onlara mühakimə qabiliyyəti aşılayın, texnoloji biliklər verin, əl matorikasını gücləndirin, “yaradıcılıq bumu” yaradın, tənqidi təfəkkür formalaşdırın… Amma valideynlər şikayətləndi ki, bizim uşaq 6 yaşındadır, hərf tanımır, hesab bilmir. Mən onları inandıra bilmədim ki, “Əlifba” dərsi 1-ci sinifdə olur.

Burada bəzi məktəblərin 1-ci sinifdə şagirdləri müsabiqə ilə qəbul etməsi və hərf-filan soruşması da işi çətinləşdirir. Bu cür halda valideynimiz imkan vermir ki, övladını bir vətəndaş kimi, doğru-düzgün yetişdirəsən. Hər gün bir ulduz yaz, vurma cədvəlini bilsin, tarixi xronologiyanı əzbərləsin, yaxşı şeir desin, o zaman olacaqsan valideynin gözünün işığı müəllim! Bunu görən müəllim də bezir və yorulur, “Mənə qalıb millətin dərdi?!” – deyib, ideallarından vaz keçir.

Əziz valideynlərimiz hətta müəllimləri rüşvət almağa belə, məcbur və təhrik edir. Xanımların valideyn “votsap” qruplarını izləsəniz, hər şeyi özünüz görərsiniz. Bir imkanlı valideyn qrupda filan müəllimə müəllimlər günündə “neçədən yığaq?”, deyə sual verir, bir imkanlısı da “50 manat” yazır. Hələ başqa biri də “siz nə danışırsınız, məncə, 50 azdır, 100 edək” – deyib məclisi qızışdırır. Bir ziyalı və imkanlısı isə “məncə, bu şəkildə müəllimlərə təşəkkür etmək düzgün deyil, kim istəyir, özü ayrıca təbrik etsin, istəməyən də etməsin” yazarsa, vay onun halına – həmin dəqiqə qınaq obyektinə çevrilir, ona xəsis, simic damğası vurulur. Bundan narahat olan həmin valideyn də, öz imicini, abrını qorumaq xatirinə, məcburən o kütləyə qoşulur.

Özümüz hər şeyi bərbad edib, sonra da dövlətin üzərinə atmaqda mahir insanlarıq.

Onun üçün də, düşünürəm ki, valideynlərə yönəlik xüsusi təlim proqramları, treninqlər keçirilməli, yeni təhsil sistemi, təhsilin son tələbləri ilə tanış edilməlidirlər. Hətta bu sahə o qədər acınacaqlıdır ki, məncə, xüsusi təhsil proqramına belə, ciddi ehtiyac duyulur. Bir sistem pozuqluğu var: valideyn məktəbə, məktəb də valideynə inanmır…