“AZƏRBAYCANA HƏRBİ MÜDAXİLƏ İRANIN SONU OLAR” – “Türk millətinin dövlət instinkti onun Ərdoğana səs verməsini şərtləndirir”

Pənah Hüseyn: “Elçibəy demişdi ki, Qarabağ probleminin yeganə həll yolu Laçın dəhlizini bağlamaqdan keçir”

Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn “AzPolitika.info” saytına müsahibəsində ölkənin siyasi gündəmi, Qarabağ ətrafında gedən proseslər, İranla Azərbaycan arasında davam edən gərginlik, o cümlədən regionda cərəyan edən digər hadisələrlə bağlı sualları cavablandırıb. 

Müsahibəni təqdim edirik:

- Pənah bəy, gündəmin əsas hadisəsindən başlayaq. Böyük Quruluş Partiyasının sədri, deputat Fazil Mustafaya qarşı sui-qəsd baş verdi. Bu hadisə uzun illərdən bəri Azərbaycanda bir siyasətçiyə qarşı həyata keçirilən ilk teror aktıdır. Sizcə, olay ölkənin siyasi mühitində daha gərgin dövrün başlanğıcı hesab oluna bilərmi?

- Düşünürəm ki, Fazil bəyə qarşı olan sui-qəsd siyasi partiyaların fəaliyyətinə yönəlməyib. Fazil Mustafa Azərbaycan ictimai-siyasi fikrində özünəməxsus fikirləri, ideyaları olan bir şəxsdir və bu sui-qəsd də onun özünə və fəaliyyətinə qarşıdır.

İkincisi, bu, Azərbaycan dövlətinə və cəmiyyətinə qarşı olan bir hadisədir. İndiki məqamda hüquqi baxımdan hələ ki, hadisənin motivləri tam bəlli deyil, təhqiqat davam edir.

Digər tərəfdən, siyasi partiyalardakı gərginlik bu ilin yanvarında qüvvəyə minən və mənim fikrimcə, anti-demokratik mahiyyəti olan “Siyasi partiyalar haqqında” Qanunla bağlıdır. Bildiyiniz kimi, artıq bir neçə siyasi partiya özünün ləğvi haqqında qərar verib və bu istiqamətdə ümumi vəziyyət gərgin olaraq qalır. Sözün doğrusu, istər iqtidarın maraqları, istər cəmiyyətin siyasi inkişafı baxımından bu qanunun zəruri sayılması haqqında mənim hansısa bir məntiqli izahım yoxdur. Amma bununla əlaqədar müəyyən işlər gedir.

- Partiyanı qanunun tələbinə uyğunlaşdırırsınız?

- Hazırda Azərbaycan Xalq Partiyasının üzvlərinin siyahısını hazırlayırıq. Qanun qəbul olunmamışdan əvvəl bir çox partiyalar bəyan edirdilər ki, onların on minlərlə üzvü var. Hərçənd mən buna şübhə ilə yanaşıram. Biz həmin vaxt açıqlamışdıq ki, bizim təxminən üç min civarında üzvümüz var. Ötən ilin dekabrında qurultay keçirdik və rəy belə oldu ki, üzvlərimizin sayını artıraq.

- Bunun üçün hansı işlər görülür? Ümumiyyətlə, real durumu nəzərə alsaq, üzv sayını artırmaq üçün hansı mexanizmlər var?

- Hazırda yeni üzvlərin qəbul edilməsi üçün yerdəki təşkilatlara, fəallara tapşırıq verilib. Hesab edirəm ki, aprel, may və iyun aylarında biz bunun nəticəsini görəcəyik. Ancaq mənim fikrimcə, qanunda 5 min üzv tələbindən başqa bir sıra anti-demokratik müddəalar da var. Xüsusən, yeni siyasi partiyanın yaranması və fəaliyyəti ilə bağlı həddindən artıq ağır, sərt tələblər qoyulub.

Hər halda bu qanun siyasi plüralizmə, çoxpartiyali siyasi sistemin inkişafına mane olur. Amma hər bir halda qanun qəbul olunub. Qanun qəbul olunubsa, siyasi fəaliyyət də ona uyğun şəkildə qurulmalıdır.

- Pənah bəy, yeni üzvlər cəlb etmək üçün hansı təşviqat vasitələrindən istifadə edirsiniz?

- Bilirsiniz, bizdə milli siyasi sistemin mövcudluğu və inkişafı üçün vacib olan azad siyasi rəqabət mühiti yoxdur. Çünki bunun əsası azad, ədalətli seçkilərdir.

- Həm də partiyalara inam yoxdur...

- Bəli. Ümumiyyətlə, Yeni Azərbaycan Partiyası da daxil olmaqla, Azərbaycan paralmentində siyasi partiyaların fraksiyası yoxdur. Ona görə də insanlarda siyasi partiyalarda birləşmə hüququndan istifadə edərək, baş verən proseslərə təsir etmək barədə ümidsiz rəy formalaşıb. İnsanlar daha çox fiziki şəxs kimi siyasi fəaliyyət göstəririlər. O baxımdan, siyasi partiyaların üzvlərinin sayı azalıb və yaxud bir çoxları ümumiyyətlə, mövcud tələblərə cavab vermirlər.

- Pənah bəy, bu dönəmdə ümumiyyətlə siyasətlə məşğul olmaq istəyən, məsələn, Xalq Partiyasına üzv olmaq istəyən hansısa bir gənclə rastlaşmısınızmı?

- Gənclərin siyasi partiyalara üzv olması məsələsində Azərbaycanda ciddi problemlər var. Çünki qeyri-iqtidar partiyasına üzv olmaq gənclərin karyerası üçün problem və maneə hesab olunur. Burada birbaşa xüsusi repressiyadan, təqibdən söhbət getmir. Söhbət işə qəbul olunarkən ortaya çıxan müəyyən problemlərdən gedir. Məsələn, bu gün bütün məktəblərdə müəllim kollektivlərinin böyük əksəriyyəti Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvləridir. Bəzilərinin bundan heç xəbəri belə yoxdur.

- Sizcə, partiyalarla bağlı proses yekunlaşdıqdan sonra nə olacaq? Gələcək gözləntiləriniz nələrdir?

- Güman edirəm ki, bu qanuna ciddi dəyişikliklər olacaq. Yeni seçkilərə qədər qanun dəyişəcək.

- Avropa Şurasının Venesiya Komissiyasının, ABŞ Dövlət Departamentinin, Avropa İttifaqının bəyanatlarında deyilir ki, bu qanun dəyişsin. Amma daxildən hökumətə belə bir təzyiqin olduğunu görmürük.

- Xeyr. Beynəlxalq səviyyədə təklif olunan dəyişikliklərin bir hissəsi daxildəki etirazlarla bağlıdır.

- Hansı etirazlardan söhbət gedir? Məsələn, beş partiya bir araya gələrək bu qanunun əleyhinə bəyanat qəbul edibmi?

- Əslində, Azərbaycan cəmiyyətində siyasi partiyalaşma olduqca aşağı səviyyəyə gəlib çatıb. Ümumiyyətlə, hələ də aydın deyil ki, bu qanun layihəsinin zəruriliyini siyasi rəhbərliyə necə qəbul etdiriblər. Baxmayaraq ki, bu, guya bir qrup deputatın təşəbbüsü idi. Ancaq hamı bilir ki, bu təşəbbüs haradan gəlib. Əminəm ki, bu qanuna çox ciddi dəyişikliklər ediləcək. Bunun üçün həqiqətən də partiyaların, xüsusən siyasi müxalifətin əhəmiyyətli səyi lazım gələcək.

Bu qanunun əsas mahiyyəti çoxpartiyalı siyasi sistemi tamamilə sıradan çıxarmaq, partiyaları tam idarə olunan bir məcraya salmaqdır. 2019-cu ildə hakimiyyətin təşəbbüsü ilə müsbət proses başladıldı. Ardınca Administrasiyada şöbə də yaradıldı. Nəticədə, siyasi partiyalar qeydə alındılar, onlara ofislər verildi, o cümlədən də bizə. Mən - Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseynov kimi bu prosesdə iştirak etdim. Mən və bir çoxları bu prosesin dərinləşməsi və inkişaf etdirilməsi üçün kömək etmək məqsədi ilə bu prosesə qoşulduq. Ancaq bu qanun, 2019-cu ildə başlanan prosesin tamamilə əksinə olan bir meyldən xəbər verdi. Bir sıra aparıcı müxalif partiyalar həmin prosesin sırf hakimiyyətin maraq və mənafeyinə uyğun olacağına dair fikirlər səsləndirirdilər. İndi belə çıxır ki, onların proqnozları özünü doğrultdu. Bu, tamamilə fərqli bir vəziyyətdir.

- Siz də, başqa siyasi liderlər də dəfələrlə mediada çıxışlar etmisiniz ki, ənənəvi siyasi fəaliyyətin məhdudlaşdırılması, dini radikalizmin və digər anti-dövlət fəaliyyətlərinin stimullaşmasına gətirib çıxarır. Bu baxımdan görürük ki, xüsusi xidmət orqanları ardıcıl əməliyyatlar keçirir, xarici kəşfiyyata bağlı qruplar zərərsizləşdirilir. Amma onlar sosial şəbəkələrdə çox geniş siyasi fəaliyyətlə məşğul olurlar. Bunları nəzərə alsaq, Azərbaycanın ictimai-siyasi mühitini gözləyən təhlükələri necə qiymətləndirirsiniz?

- Əlbəttə, siyasi partiyaların fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması qeyri-formal siyasi fəaliyyəti gücləndirəcək. Ləğv edilən siyasi partiyaların üzvləri başqa fəaliyyətlərə meyillənəcəklər. Qarşısında böyük bir baryer qoyulan gənc nəsil təbii olaraq qeyri-formal siyasi fəaliyyətə istiqamətlənəcək, bunun da ciddi fəsadları olacaq. Yeni qanun qəbul olundu və bu qanundan sonra artıq altı siyasi partiya özünü ləğv etdi. Belə bir hala hansısa ölkədə rast gəlmisinizmi? Bu, çox anormal bir haldır ki, bizdə siyasi partiyaların çoxluğundan danışırlar. 10 milyondan artıq əhalisi olan Azərbaycanda cəmi 60 partiya olduğu halda iki milyondan bir qədər artıq əhalisi olan Ermənistanda 119, bizdən 3 dəfə az əhalisi olan Gürcüstanda isə 120 partiya var. Siyasi partiyaları bağladıqda xarici qüvvələrə bağlı olan QHT-lərin dəstəyi, şəxsi əlaqələr və başqa formalarda siyasi cərəyanlar əmələ gələcək, onların institutlaşması baş verəcək. Hesab edirəm ki, bu yoldan dövlət səviyyəsində qayıtmasaq, siyasiləşmiş digər qrupların cəmiyyətə təsiri artacaq.

- Hazırda dünyada, regionda mürəkkəb proseslər gedir, yeni dünya düzəninin formalaşması mərhələsindəyik. Azərbaycan Qarabağda suverenliyini bərpa etməyə çalışır. İranla münasibətlər son dərəcə kəskinləşib. Cəmiyyət Fazil Mustafanın İran xüsusi xidmət orqanlarının sifarişi ilə sui-qəsdə məruz qalmasıyla bağlı versiyalara daha çox inanır. Bu baxımdan ölkənin gələcək taleyini necə görürsünüz?

- Biz yeni dünya düzəninə yox, daha çox xaosa sürüklənirik. İndi dünyada nüvə müharibəsindən elə danışırlar ki, sanki adi bir konfliktdən söhbət gedir. Hətta 60-cı illərdə bu səviyyədə söhbətlər yox idi. Biz beynəlxalq hüququn açıq-aydın çöküşünü müşahidə edirik. Biz hazırkı vəziyyətə uyğun adekvat cavablar tapmalıyıq. Əsas cavab isə, bir qədər paradoksal görünsə də, elə Qarabağ cəbhəsində verilməlidir. Ölkədə 2020-ci ildən sonra yaranan müəyyən stabillik mühitinin əsas mənbəyi 44 günlük müharibədə Azərbaycanın qazandığı uğurdur. Düşünürəm ki, Fazil bəyə qarşı sui-qəsdin cavabı da əslində Qarabağda verilməlidir. Bu, mümkün qədər tez olmalıdır. Çünki bu olay haqda müxtəlif versiyalar baş alıb gedir.

- Sizin versiyanız nədir?

- Bu gün ən ağlabatan versiya İran xüsusi xidmət orqanlarının bu işdə əlinin olmasıdır (Müsahibə F.Mustafaya sui-qəsd təşkil edənlərin həbsindən əvvəl götürülüb-red.). Hesab edirəm ki, bütün əlamətlər, dəlillər, təhlillər göstərir ki, cinayət birbaşa İran və ya onun xüsusi xidmət orqanlarının təsiri altına düşən qüvvələr tərəfindən həyata keçirilib.

- Azərbaycan ictimai-siyasi mühitinə xarakterik olmayan terror aktına cəmiyyətin və dövlətin münasibəti adekvat sayıla bilərmi?

- Bu terror aktının əsas məqsədi cəmiyyətdə bir vahimə, xof yaratmaq, gündəmi dəyişmək idi. Üstəlik, bu prosesi bu yolla tətikləməklə ona meyli artırmaq, daxildəki öz tərəfdarlarını mobilizə etmək, motivasiya etmək cəhdi aydın görünür. Güman edirəm ki, ajiotaj xarakterli atmosferin yaranmaması üçün təmkinli davranıldı. Bu hadisədən bir neçə gün əvvəl Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin həbs etdiyi şəxslərin bir neçəsinin ifadələri yayılmışdı. Həbs olunanlardan biri deyirdi ki, onlara verilən tapşırıqlardan biri də siyasi xadimlərin izlənilməsi və lazım olanda onlara qarşı terror aktlarının həyata keçirilməsindən ibarətdir. Bundan bir-iki gün sonra belə bir hadisə baş verdi. Şübhəsiz, məlum idi ki, İranın əsas hədəfində olan şəxslərdən bəlkə də birincisi, Fazil Mustafadır. Fazil bəy İran rejiminin siyasəti, o cümlədən dindən sui-istifadə etməsi ilə bağlı çox kəskin çıxışlar edirdi. Bu siyasətçi çox sıx mühafizə olunmalı idi.

- Pənah bəy, siz 90-cı illərdə hökumətdə olmusunuz. Həmin dövrdə də İranla Azərbaycan arasında münasibətlər gərgin idi. 90-cı illərdən fərqli olaraq iki ölkə arasında münasibətlərdə nələr dəyişib və hazırki qarşıdurma nə ilə nəticələnə bilər?

- Çox ciddi dəyişikliklər var. İran açıq şəkildə Ermənistanın tərəfində duraraq bizə qarşı müharibəyə qoşulub. Belə görünür ki, İran vəziyyətin bu şəkildə dəyişəcəyini gözləmirdi. O dövrdə də şübhəsiz ki, Ermənistanı müdafiə edirdilər və Azərbaycanın marağına uyğun siyasət yürüdülmürdü. Amma bunu pərdəli şəkildə edirdilər. İndi isə İran açıq-aydın bizə qarşı olduğunu nümayiş etdirir. Tehran hesab edirdi ki, müharibədən sonra Azərbaycan dövlətinin çəkisi, gücü, onun ətrafa, o cümlədən İrana təsiri xeyli azalacaq. Amma Azərbaycanın bu müharibədən güclənmiş şəkildə çıxması İranın planlarını alt-üst etdi. Müharibədən sonrakı dövrdə İranın daxili problemləri artdı, bölgəyə yeni güclər gəldi, Türkiyənin və Türk Dövlətləri Təşkilatının rolu gücləndi. Həmçinin, burada İsrail amilini də unutmamaq lazımdır. İstər-istəməz bütün bunlar İranı narahat etməyə başladı.

- İran Azərbaycana hərbi müdaxilə edə bilərmi? 

- Bu, İranın sonu olar. Ancaq indi dünyada elə hadisələr baş verir ki, “heç vaxt” sözünü də demək olmaz. Vəziyyət bu şəkildə davam edəcəksə, Azərbaycan hər an hər şeyə hazır olmalıdır. Özünün silahlı qüvvələri vasitəsilə mövcudluğuna təhlükə yaradan proseslərə müdaxilə etməyə hazır olmalıdır! Hazırda biz İranla hibrid müharibənin getdiyinin şahidi oluruq. İnternet məkanında açıq-aşkar informasiya müharibəsi gedir.

- Azərbaycan Qarabağda suverenliyini tam şəkildə bərpa etməyə çalışır. Rusiya isə açıq şəkildə buna mane olmaq istəyir. Rusiya Qərbin apardığı prosesi pozmağa çalışır, eyni zamanda Azərbaycanın Xankəndində suvereniyini bərpa etməsinə qarşı çıxır. Ümumiyyətlə, bu konfliktin həlli perspektivini necə görürsünüz?

- 90-cı illərdə bir seçki prosesi ərəfəsində mərhum Əbülfəz Elçibəyə bu məsələnin necə həll olunacağı ilə bağlı sual vermişdilər. Elçibəy demişdi ki, problemin yeganə həll yolu Laçın dəhlizini bağlamaqdan ibarətdir. Sonradan bir çoxları bu cavabı Elçibəyin hadisələrə çox bəsit yanaşması kimi təqdim etməyə çalışırdılar. Ancaq həqiqətən də Qarabağ probleminin həllinin ən sadə bir yolu dəhlizin bağlannması, ümumiyyətlə dəhliz məfhumunun aradan qaldırılmasından ibarətdir.

- Ancaq indi həmin dəhlizin başında Rusiya oturub...

- Əlbəttə, dəhlizin bağlanması da bütövlükdə konfliktin həlli demək deyil. Faktiki olaraq suverenliyimizin məhdudlaşdığı bir ərazi var. Rusiyanın və erməni terror qruplaşmasının işğalı altında olan ərazi 3,4 min kvadrat kilometr təşkil edir. Hazırda içində olduğumuz hadisələrin necə yekunlaşacağı böyük ölçüdə Laçın dəhlizinin bağlanmasından asılıdır. Sərhədimiz bağlanacaqsa, orada bizim nəzarət-buraxılış məntəqəmiz qurulacaq. Bu, artıq məsələnin böyük ölçüdə həll edildiyi anlamına gəlir. Mən bu perspektivə kifayət qədər optimist baxıram və aparılan bu siyasi kursu doğru hesab edirəm.

- Sizcə, Rusiya bizimlə hesablaşacaqmı?

- Burada söhbət Rusiyanın, İranın və ya hansısa başqa bir xarici dövlətin nəyi istəyib-istəməməsindən getmir. Məsələ bizim iradəmizdən və nə etməyimizdən asılıdır. Mən bu məsələnin həll olunacağını, bizim Rusiya ilə qarşıdurmamızın olmayacağını düşünürəm.

- Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda Rusiyadakı hazırkı rejimin perspektivini necə görürsünüz?

- Tanınmış türk şairi Ziya Göyalpın məşhur bir ifadəsi var: “Türkiyə böyüyüb Turan olacaq, Rusiya dağılıb, viran olacaq!” Mən bunu bir qədər dəyişib bu formada deyirəm: “Türkiyə böyüyüb Turan olacaq, Rusiya dağılıb Turan olacaq!” Çünki Rusiya həm də bizim Turan dediyimiz Vətən coğrafiyasının tərkibidir. Bu, bəzən primitiv şəkildə başa düşülür ki, orada da digər xalqlar yaşayır, Rusiya onların da vətənidir. Bu, sadəcə Rusiyanın gələcəyi haqqında deyilən bir şeydir. Şübhəsiz ki, Rusiyanın bu şəkildə qalması mümkünsüzdür. Belə görünür ki, Rusiya imperiyasının sonu artıq müəyyən olunub, artıq qüruba gedir və onun mirası uğrunda çox ciddi bir savaş başlayıb.

- Turanın lideri Türkiyə də hazırda ciddi dönəmdən keçir, mayda prezident və parlament seçkiləri keçiriləcək. Türkiyənin son 20 illik tarixində belə bir dramatik, gərgin seçki olmayıb. Nə gözləyirsiniz?

- Bu suala keçməmişdən öncə bir şeyi qeyd etmək istəyirəm. Nə qədər qəribə görünsə də, Turan məsələsi Azərbaycanda həll olunur. “Kızılelma” adlandırılan məfhum məhz Azərbaycandır.

Əlbəttə, Türkiyə bu məsələdə həlledici gücdür. Ona görə də orada baş verən proseslər bizi həyəcanlandırır. Bir qrup deyir ki, bu, Türkiyənin daxili məsələsidir və biz niyə xarici dövlətin məsələsini müzakirə etməliyik. Ancaq mən hesab edirəm ki, Türkiyədəki seçkilər həm də Azərbaycanın daxili məsələsidir. O baxımdan, Azərbaycan cəmiyyətinin də bu məsələyə münasibət bildirməsi olduqca təbiidir. Seçkilərə gəlincə, mən inanıram və arzu edirəm ki, Ərdoğan qalib gələcək. Çünki Türk millətinin dövlət refleksi, instinkti onun Ərdoğana səs verməsini şərtləndirir. Şübhəsiz ki, Türkiyə vətəndaşı kimi seçəcəksə, həmin adamın başımızın üstündə yeri var. Hamımız istəyirik ki, azad, ədalətli bir səsvermə olsun. Hazırda həqiqətən də dünya çətin bir prosesdən keçir. Bu dönəmdə mövcudluq məsələsi əsas prioritetə çevrilib. Bu mövcudluğun həll olunduği məqamda ən adekvat lider Rəcəb Tayyib Ərdoğandır. Fikrimcə, Ərdoğan həm Türkiyə cəmiyyəti, həm də Azərbaycan və bölgə üçün dünyanın maraq və mənafeyinə cavab verən bir liderdir.

Elvin Bəyməmmədli

“AzPolitika.info”