MÜTTƏFİQLİKDƏN DÜŞMƏNÇİLİYƏ DOĞRU – Paşinyan Putinin əzici təzyiqlərinə tab gətirə biləcəkmi?

Ermənistan rəhbərliyi Rusiyanın kəskin narazılığına əhəmiyyət verməyərək ABŞ-la 10 günlük hərbi təlimlərə başlayıb. Sentyabrın 20-dək davam edəcək "Eagle Partner 2023" kod adlı manevrlərin rəsmi elan olunan məqsədi sülhyaratma missiyaları vaxtı münaqişə tərəfləri arasında sabitləşdirmə tapşırıqlarının icra olunmasıdır.

Ötən həftə yayılmış informasiyaya görə, təlimlərə 85 ABŞ, 175 erməni əsgəri qatılacaq. Ermənistanın Müdafiə Nazirliyi bildirib ki, onlar xəyali münaqişə zonasında birgə sülhyaratma əməliyyatını məşq edəcəklər.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi Ermənistan səfirini çağırıb İrəvanın bu addımını “qeyri-dost” hərəkət adlandırmış, ötən 32 ildə ilk dəfə ona sərt etiraz notası təqdim etmişdi.

Prezident Vladimir Putinin köməkçisi Dmitri Peskov indiki vəziyyətdə belə təlimlərin keçirilməsinin regionda sabitliyin gücləndirilməsinə və etimad mühitinə töhfə vermədiyini demişdi.

Dünən isə Ermənistanın hakim partiyasından bu bəyanatların cavabı verilib. Deputat Qaqik Melkomyan bildirib ki, “kiminlə təlimlər keçirib-keçirmədiyimizi biz özümüz həll edirik, kim nə istəsə, düşünə bilər”.

Ötən həftə Baş nazir Nikol Paşinyan isə İtaliya mətbuatına müsahibəsində baltanı kökündən vurmuşdu. O, ümumiyyətlə Ermənistanın təhlükəsizliyinin Rusiyadan asılı hala salınmasını "strateji səhv" adlandıraraq, Moskvanın regiondan çəkiləcəyini deyib.

Rusiya-Ermənistan münasibətlərindəki gərginliyin tarixi 44 günlük müharibədə Azərbaycana biabırçı məğlubiyyətdən dərhal sonra başlayıb. Ermənistan hakimiyyəti Kremli müttəfiqlik öhdəliklərinə əməl etməməkdə, onu güclü Azərbaycan-Türkiyə ittifaqına əzdirməkdə suçlayır. 

Paşinyan və onun ətrafı müharibədən sonra sərhəddə İrəvanın təxribatları nticəsində baş verən toqquşmalar zamanı da Rusiyanı susqunluqda ittiham edərək, Moskvanın KTMT üzrə öhdəliklərini yerinə yetirmədiyini bəyan etmişdi.

Xatırladaq ki, İrəvan etirazların davamı kimi bu ilin əvvəlində özünün ev sahibliyi etməli olduğu KTMT hərbi təlimlərini təxirə salıb. Üstəlik, İrəvanda keçirilən sammitdə onun bir sıra sənədlərini imzalamaqdan imtina edib. Ötən həftə isə Paşinyan İrəvanın KTMT-dəki daimi nümayəndəsini də geri çağıraraq, bu təşkilatla əməkdaşlığın prioritet olmadığını nümayiş etdirib.

Rusiya-Ermənistan gərginliyinin sərhədləri daha genişdir - Paşinyan hökuməti açıq-aşkar Moskvanı ölkəsini Kremlin orbitindən çıxararmaqla şantaj edir. Amma bu, sadəcə qarşılıqlı bəyanatlarla olub-bitəsi məsələ deyil. 

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin Paşinyana cavab xarakterli son bəyanatında yer alan mesajlar Moskvanın bölgədən çəkilmək niyyətində olmadığını göstərib. XİN Rusiyanı Cənubi Qafqazın bir parçası adlandırıb və heç yerə getmək niyyətində olmadığını bəyan edib. 

Deməli, ənənəvi yollarla – yumşaq diplomatik, iqtisadi təzyiqlərlə Paşinyan hökumətini “yerində oturtmaq” mümkün deyil, Kreml əlindəki bütün təzyiq vasitələrini işə salmalı olacaq. Mexanizmlər isə kifayət qədər çoxdur. Bugünlərdə “Rusiyada çoxsaylı vətənpərvər ermənilərin yaşadığı” faktının İrəvana xatırladılması onlardan biridir. Onların Ermənistan iqtidarına qarşı təşkilatlandırılması, müxalifətə güclü maliyyə və s. dəstək verilməsi mümkündür.

Ötən həftə Kremlin Xankəndinə göndərdiyi milyarder Ruben Vardanyanın bəyanatını yada salaq: “Konstitusiyanı dəyişmədilər, təhlükəsizliyimizi təmin edə bilmədilər. Beş il kifayət etdi. İndiki hakimiyyətin imkanları yoxdur və öhdəliklərini yerinə yetirmək iqtidarında deyillər. Bəli, mən bütün sağlam qüvvələrlə birləşməyə və Ermənistanda hakimiyyətin tezliklə dəyişdirilməsini dəstəkləməyə hazıram”.

Bu ssenarinin necə həyata keçirilməsini təsəvvür etmək çətin deyil. Vardanyan erməni müxalifətini, Rusiyada, xaricdə fəaliyyət göstərən varlı erməni oliqarxları ətrafında birləşdirir, geniş maliyyə, təbliğat imkanlarını səfərbər edərək Paşinyana qarşı savaş açır. Qeyd edək ki, müharibədən sonra bütün cəhdlərinə rəğmən Paşinyanı devirə bilməyən keçmiş hakim elita bu planda iştirak etməyə ikiəlli hazırdı.

Rusiyanın Ermənistana təzyiq üçün iqtisadi alətləri daha güclüdür. Ölkənin qaz təminatını “Qazprom”, elektrik təminatını isə Rusiyanın “İnter RAO” şirkətinin törəməsi olan “Ermənistan Elektrik Şəbəkəsi” həyata keçirir. Habelə, ölkənin dəmiryolları "Rusiya Dəmir Yolları” Dövlət Şirkətinə (RJD) 30 illik icarəyə verilib. Hələ 2019-cu ildə Ermənistan hüquq-mühafizə orqanları bu şirkətə qarşı korrupsiya, mənimsəmə ittihamları ilə bir neçə cinayət işi açıb.

"Qazprom” holdinqin 100% törəmə şirkəti olan "Qazprom Armeniya” QSC Rusiyadan Ermənistanın daxili bazarına təbii qazın inhisarçı tədarükçüsüdür. Şirkət, həmçinin respublikada qazın nəqli, saxlanması, bölüşdürülməsi və satışı, qaz nəqli sisteminin və yeraltı qaz anbarlarının yenidən qurulması və genişləndirilməsini həyata keçirir. Ermənistan mavi yanacağı güzəştli şərtlərlə alır, 2019-cu il razılaşmasına görə, hər min kubmetrə cəmi 165 dollar ödəyib. Hazırda ölkənin Rusiya neft-qaz nəhənginə 2 milyard dollardan artıq borcu var.

Ermənistanın xarici ticarətində Rusiyanın payı əsas yer tutur. Ekspertlər ÜDM-dəki sıçrayışlı rəqəmləri də (12.6 faiz) Rusiya-Ukrayna müharibəsinin təsirlərindən dolayı Moskva-İrəvan qarşılıqlı iqtisadi əlaqələrinin bəhrəsi hesab edirlər. Ötən bir ildə Ermənistana Rusiyadan milyardlarla dollar vəsait gəlib, bir çox şirkətlər ofislərini İrəvana köçürüb. 

Habelə, erməni iş adamları Qərbin sanksiyalarını pozaraq Rusiya ilə qadağan olunmuş Qərb istehsallı malların reeksportunu həyata keçirirlər. Yada salaq ki, Paşinyan komandası hökumət başına gəldikdən sonra Rusiya ona müxtəlif siyasi, iqtisadi təzyiqlər edib, amma əsas rıçaqları işə salmaqdan çəkinib. Moskvada hesab ediblər ki, bu, sürətlə Rusiyadan uzaqlaşan erməni cəmiyyətində anti-rus əhval-ruhiyyəsini daha da körükləyərək, Paşinyanın “dəyirmanına su tökmək” olardı. 

Məsələn, ötən ay Qərb şirkətlərindən birinin Ermənistanda apardığı sorğuya görə, ölkə əhalsinin 63 faizi Rusiyanı dost ölkə saymır. Ehtimal etmək olar ki, İrəvan-Moskva münasibətlərində iplərin qopduğu vaxtda belə reallıqlar Kremli çəkindirməyəcək. Anons edildiyi kimi, Paşinyanla bərabər erməni cəmiyyəti də anti-Rusiya mövqeyinin cəzasını çəkəcək.

Rusiyanın iqtisadi təzyiq mexanizmi ilə yanaşı hərbi, təhlükəsizlik sferalarında da güclü alətləri var. Ermənistan sərhədlərinin Rusiya hərbçiləri tərəfindən qorunmasını, Gümrüdəki hərbi bazanı (5 min hərbçidən ibarət şəxsi heyətinin olduğu bildirilir), hərbi sənayenin Rusiya şirkətlərinə məxsus olmasını, müdafiə və təhlükəsizlik sektorunda yüzlərlə etibarlı kadrlarının mövcudluğunu və s. amilləri nəzərə alsaq, İrəvanın bir neçə bəyanat verməklə Kremlin təsir dairəsindən çıxacağı ilə bağlı gözləntilərin illüziya olduğunu əsaslandırmaq olar.

Moskva, çox güman, qeyd olunan təsir mexanizmlərini yavaş-yavaş hərəkətə gətirəcək. O zaman Paşinyan hökumətinin indiki Qərbə inteqrasiya mövqeyində nə qədər israr edəcəyini, ABŞ-la daha bir hərbi təlimə “hə” deyib-deməyəcəyini isə zaman göstərəcək...

E.Rüstəmli

“AzPolitika.info”