İranla Rusiya arasında düyünə düşən problem - Rəşt-Astara dəmir yolu xəttinin tikintisi niyə baş tutmur?

İran dəmir yollarını Azərbaycanla, sonra isə Rusiya ilə birləşdirməli olan Rəşt-Astara dəmir yolu xəttinin tikintisi layihəsinin icrasına hələ başlanılmayıb.

“AzPolitika” “Haqqin.az”-a istinadla xəbər verir ki, Moskvanın 2023-cü ildə bu layihə üçün 1,3 milyard avro kredit ayırmağa razı olmasına baxmayaraq, dəmir yolu marşrutu boyunca tikinti üçün podratçıların seçilməsi, ən əsası isə özəl mülkiyyətçilərdən torpaq sahələrinin alınması prosesi hələ də başlamayıb.

Rusiyanın Tehrandakı səfiri Aleksey Dedov “İzvestiya” qəzetinə müsahibəsində deyib ki, Moskva İrandan torpaq sahələrinin alınması üçün qrafik təqdim edəcəyini gözləyir.

Məlum olduğu kimi, Rəşt-Astara dəmir yolu layihəsi marşrutu Azərbaycan ərazisindən keçən Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin strateji hissəsidir. Dəhlizin tam işləməsi üçün İran dəmir yollarının Azərbaycan, sonra isə Rusiya şəbəkəsinə qoşulması lazımdır.

Hazırda bu marşrut üzrə yüklərin daşınması quru və qismən də Xəzər dənizi ilə həyata keçirilir, lakin dəmir yolu əlaqəsi olmadan Rusiyanın gözlədiyi həcmdə yüklərin daşınması mümkün deyil.

Layihənin həyata keçirilməsində əsas maneələrdən biri torpaq sahələrinin özəl sahiblərdən alınması məsələsi olaraq qalır: İranın hələ də bu problemin həlli üçün dəqiq planı yoxdur.

Səfir D.Dedov qeyd edib ki, torpaq alqı-satqısı qrafikinin təqdimatı layihənin icra prosesini aydınlaşdırmağa kömək edəcək.

“Moskva və Tehran bu strateji layihənin həyata keçirilməsində qətiyyətlidir”, - deyə rusiyalı diplomat əlavə edib.

“Biz yaxın gələcəkdə torpaq alqı-satqısının planını gözləyirik. Ümid edirik ki, bu, layihənin həyata keçirilməsinə əminlik gətirəcək. Rusiya tərəfi, İran tərəfi kimi, mənim mühakimə edə bildiyim qədər, qətiyyətlidir”, - Dedov bildirib.

Rusiya ilə İran arasında 2023-cü ilin mayında imzalanmış kredit müqaviləsinə əsasən, 162 kilometrlik Rəşt-Astara dəmir yolu hissəsinin tikintisi tərəflərin birgə səyləri ilə həyata keçirilməlidir. Layihənin ümumi büdcəsi 1,6 milyard avro həcmində qiymətləndirilir.

Lakin layihənin texniki-iqtisadi əsaslandırması tamamlanmadığından, tikinti işləri üçün müştərək müəssisə yaradılmadığından, torpaq sahələrinin mülkiyyətçilərdən alınması məsələsi həll olunmadığından 1,3 milyard avroluq Rusiya krediti hələ də İranın hesabına daxil olmayıb.

Bu arada Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi həm Rusiya, həm də İran üçün kritik əhəmiyyətə malikdir. Hər iki ölkə sanksiyalar altındadır və Fars körfəzinə gedən ticarət marşrutu boyunca dəmir yolu ilə yük daşımalarının təşkilində maraqlıdır.

Şimal-Cənub Dəhlizi qlobal logistikanı dəyişdirə biləcək əsas infrastruktur layihələrindən biridir. Mütəxəssislərin fikrincə, onun tam şəkildə həyata keçirilməsi Rusiya, Hindistan, Fars körfəzi ölkələri və Cənub-Şərqi Asiya arasında yüklərin daşınmasının vaxtını və xərclərini xeyli azaldacaq.

Bundan əlavə, Rəşt-Astara layihəsinin uğurla həyata keçirilməsi Şimal-Cənub layihəsini ilkin məqsədinə – dəmir yolu, avtomobil və dəniz marşrutları daxil olmaqla multimodal nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasına yaxınlaşdıracaq.

Bununla belə, rusiyalı ekspertlər İranın krediti qaytarmaqda çətinlik çəkə biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə etməyə başlayıblar. Rəşt-Astara dəmir yolu marşrutu boyunca torpaq sahələrinin alınması layihənin həyata keçirilməsinə mane olan əsas səbəblərdən biri hesab olunur.

Rusiya Baş nazirinin müavini Vitali Savelyev bildirib ki, bu məsələ Tehranla ən həssas problem kimi müzakirə olunub.

2024-cü ilin dekabrında İran tərəfi torpağın alınması üçün qrafik təqdim etməyi öhdəsinə götürüb, lakin hələlik konkret tarixlər yoxdur.

Gələcək dəmir yolunun altındakı torpaqların əhəmiyyətli bir hissəsinin əvvəllər İran-İraq müharibəsi veteranlarına verilməsi ilə bağlı əlavə fəsadlar yaranır. Bu torpaqlar münbitdir, bahadır və onların alınması prosesi sahibləri ilə razılaşma tələb edir.

Eyni zamanda, Rusiya İranın üzərinə əlavə məsuliyyət qoyan bu prosesin maliyyələşdirilməsində iştirak etmək niyyətində deyil.

Tikintinin digər əsas aspekti dəmir yolunun texniki parametrləridir. 2023-cü ilin martında qərara alınıb ki, Rəşt-Astara hissəsinin kombinə edilmiş kalibrlə qurulması: əvvəlcə Avropa standartı (1435 millimetr), sonra isə Rusiya standartı (1520 millimetr) döşənəcək. Trasın enindəki fərq təkər dəstlərinin dəyişdirilməsini tələb edir ki, bu da yüklərin daşınmasında çətinliklər yaradır.

Fevralın 18-də Tehranda keçirilən Üçüncü Xəzər İqtisadi Forumunun gündəmində Rəşt və Astara arasında dəmir yolu xətlərinin çatışmayan hissəsi də var idi.

Rusiya Baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk respublika prezidenti Məsud Pezeşkian ilə görüşdən sonra bəyan edib ki, Moskva iranlı həmkarları ilə müzakirə olunan problemlərin həllində irəliləyişi qeyd edir.

Bundan əlavə, son məlumatlara görə, yolun texniki layihəsində 18 tunel ola bilər ki, bu da tikintini mürəkkəb və bahalı edir. İlkin hesablamalara görə, maliyyə ayrıldıqdan sonra ən azı beş il vaxt lazımdır. Əgər vəsait 2025-ci ilin sonuna qədər verilsə, tikintinin 2031-ci ildən tez başa çatmayacağı gözlənilir.

Qeyd edək ki, 2022-ci ilin fevral ayından, yəni Rusiyanın Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı hərbi əməliyyatına başlamasından sonra Xəzər dənizi ilə Rusiya ilə İran arasında yükdaşımaların həcmi artıb. Lakin bu marşrutun imkanları məhduddur, çünki İran limanları aşağı keçirmə qabiliyyətinə malikdir, Rusiyada isə kifayət qədər kiçik tonajlı çay-dəniz gəmiləri yoxdur.

Bundan əlavə, İranda yüklərin Xəzər limanlarından yaxınlıqdakı dəmir yolu stansiyalarına daşınması üçün ağır yük maşınları yoxdur.

Və Rəşt-Astara layihəsinin uğurla həyata keçirilməsi Şimal-Cənub kəmərini ilkin məqsədinə yaxınlaşdıracaq. Rəşt-Astara dəmir yolu layihəsi də birbaşa Azərbaycanla bağlıdır, lakin onun icrası ilə bağlı ciddi məsələlər qaldığından Bakının iştirakı ilə hələ də ayrıca üçtərəfli danışıqlar aparılmayıb. Lakin Azərbaycan nümayəndələri ilə Rusiya və İran rəsmiləri arasında ikitərəfli təmaslar zamanı bu məsələ müzakirə olunur.

Ötən il dekabrın 21-də Moskvada Rusiya və Azərbaycanın Nəqliyyat nazirlikləri arasında Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi ilə tranzit yükdaşımaların inkişafı üzrə əməkdaşlıq sazişi imzalanıb. Prezident İlham Əliyev bu yaxınlarda bu sənədi təsdiqləyib. Müqavilə dəmir yolu daşımalarının həcminin artırılması ilə bağlı tədbirləri də nəzərdə tutur.

Rəşt-Astara dəmir yolunun tikintisi ilə bağlı uzun illərdir ki, nikbin bəyanatlar səslənsə də, hələ də layihəni yerindən tərpətmək mümkün olmayıb...

“AzPolitika.info”