QARS MÜQAVİLƏSİNİN 100 İLİ: əfsanələr, iddialar və tarixi gerçəklər – ARAŞDIRMA
Qars müqaviləsinin imzalanmasından 100 il ötür. 13 oktyabr 1921-ci ildə imzalanmış bu müqavilə bizim üçün həmişə Naxçıvanın təhlükəsizliyinin qarantı sayılıb. Azərbaycanda tarixdən anlayışı olan da, olmayan da bu müqavilədən söz düşərkən həmişə “Ermənistan Qars müqaviləsinin qorxusundan Naxçıvana yaxın düşə bilməz” söyləyib.
Bəs elə isə Qars müqaviləsi nədir? Bu suala cavab vermək üçün əvvəlcə Qars müqaviləsinə aparan yola nəzər salmaq lazımdır.
Ermənistanın Naxçıvanı işğal etmək cəhdləri
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra Naxçıvan bölgəsində ictimai-siyasi vəziyyət gərginləşmişdi. Azərbaycan sovetləşsə də, qonşu Ermənistan və Gürcüstan hələ bolşevik Rusiyası tərəfindən işğal olunmamışdı. Ermənistanda hakimiyyətdə olan daşnak hökuməti Naxçıvanı Azərbaycandan qoparmaq üçün bütün vasitələrdən istifadə edirdi. Böyük dövlətlərə arxalanan ermənilər Naxçıvana hücumlar edir, şəhər və kəndləri dağıdırdılar. Ağlasığmaz vəhşiliklər və qırğınlar törədən erməni daşnaklar Naxçıvan bölgəsində azərbaycanlıların inadlı müqavimətinə rast gəlmişdilər. 1920-ci il avqustun 10-da 14 dövlətin səlahiyyətli nümayəndəsi tərəfindən Fransanın Sevr şəhərində Müttəfiq Dövlətlər və Türkiyə arasında imzalanan sülh müqaviləsinə əsasən Osmanlı Türkiyəsinin bir sıra ərazilərinin Ermənistana verilməsi, eləcə də 1920-ci il oktyabrın 28-də Sovet Rusiyası ilə daşnak Ermənistanı arasında bağlanmış müqavilədə Azərbaycanın rəyi nəzərə alınmadan Zəngəzurun Ermənistana güzəştə gedilməsi daşnakların daha da azğınlaşmasına səbəb olmuşdu.
1920-ci ilin yayında Lenin hökuməti ilə danışıqlara başlayan Mustafa Kamal Atatürk ilkin Türkiyə-Sovet razılaşmasını əldə etdikdən sonra Şərq Cəbhəsinin komandanı, general Kazım Qarabəkirə Ermənistana qarşı hücuma başlamaq və 1914-cü ilə aid Osmanlı-Çar Rusiyası sərhədini keçmək əmri verdi. Bu, həm də bütün dünyaya nümayiş etdirməli idi ki, Ankara müttəfiqlərlə Osmanlı hökuməti arasında imzalanmış Sevr müqaviləsini tanımır. Bolşeviklərin bu hücuma razılıq verməkdə məqsədi isə aydın idi: Türkiyənin hücumu qarşısında duruş gətirə bilməyən daşnak hökuməti çökəcək və yerində Sovet Ermənistanı qurulacaqdı.
Kazım Qarabəkir sentyabrın sonlarınadək mühüm sərhəd postlarını və Sarıqamışı tutdu, bundan sonra Qars istiqamətində hərəkətə başladı. 1920-ci il oktyabrın 30-da Qars ermənilərdən azad edildi. Noyabrın 6-da Türkiyə qoşunları Aleksandropolu (indiki Gümrü) tutdular. Dekabrın 2-də Türkiyə ilə Ermənistanın daşnak hökuməti arasında Aleksandropol (Gümrü) müqaviləsi imzalandı. Bu, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin bağladığı ilk beynəlxalq müqavilə idi. Müqaviləni Türkiyə tərəfindən Şərq Cəbhəsinin komandanı Kazım Qarabəkir paşa, Ərzurum valisi Hamid bəy və Ərzurum millət vəkili Süleyman Necati bəy, Ermənistan tərəfindən isə sabiq baş nazir Aleksandr Xatisyan, sabiq maliyyə naziri Avram Gülxandanyan və daxili işlər nazirinin müavini Stepan Qordanyan imzalamışdı.
18 maddədən ibarət müqavilə Türkiyə-Ermənistan müharibəsinə son qoyulmasını və iki ölkənin sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tuturdu. Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin dəqiqləşdirildiyi ikinci maddədə Türkiyə tərəfinin israrı ilə Naxçıvandan da söz açılmışdı: “Kükü dağı, 10282-8022, Həməsür dağı-8160, Qurdqulaq kəndi, Sayat dağı – 7868, Arpaçay Evləri – 3080, Gömürlü dağı – 6930, Saraybulaq – 8071, Ararat stansiyası, Araz çayı yaxınlığındakı Aşağı Qarasuyun mənsəbindən keçən zolağın cənubundakı (Naxçıvan, Şaxtaxtı, Şərur) məntəqəyə, daha sonra referendumla təyin olunacaq idarə formasına və bu idarənin əhatə edəcəyi əraziyə Ermənistan müdaxilə etməyəcək və bu ərazidə hələlik Türkiyənin himayəsində yerli idarə yaradılacaqdır”.
Ermənistan-Türkiyə müharibəsində daşnakların məğlubiyyəti nəticəsində Türkiyənin regionda hərbi və siyasi nüfuzunun artması Sovet Rusiyasını Ermənistanı tezliklə sovetləşdirməyə məcbur etdi. Qeyd edək ki,bundan 4 gün əvvəl – noyabrın 29-da İrəvanda bolşevik hakimiyyəti elan edilmişdi. Bu səbəbdən Türkiyə ilə Daşnak Ermənistanı arasında imzalanmış Aleksandropol (Gümrü) müqaviləsi heç vaxt qüvvəyə minmədi. Lakin sonradan görəcəyimiz kimi, məhz bu müqavilə Naxçıvanın muxtariyyətinin əsasını qoydu.
Nərimanovun 1 dekabr bəyanatı və Şahtaxtinskinin dirənişi
Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan iki gün sonra Sovet Rusiyasının ciddi təzyiqləri ilə Nəriman Nərimanov Azərbaycan Hərbi İnqilab Komitəsinin 1 dekabr 1920-ci il tarixli bədnam bəyanatını imzaladı. Bəyanatda deyilirdi: “Sovet Azərbaycanı Ermənistan və Zəngəzurda ən yaxşı yoldaşlarımızın – kommunistlərin günahsız qanını tökmüş və tökən daşnakların hakimiyyətinə qarşı əməkçi erməni xalqının mübarizəsinə yardım göstərərək elan edir ki, bundan belə heç bir ərazi məsələləri əsrlərdən bəri qonşu olan iki xalqın: ermənilərin və müsəlmanların bir-birinin qanını tökməsi üçün səbəb ola bilməz; Zəngəzur və Naxçıvan qəzalarının ərazisi Sovet Ermənistanının ayrılmaz hissəsidir; Dağlıq Qarabağın əməkçi kəndlilərinə isə öz müqəddəratını təyin etmək hüququ verilir; Zəngəzurun hüdudlarında bütün hərbi əməliyyatlar dayandırılır, Sovet Azərbaycanının qoşunları isə buradan çıxarılır”.
Ermənilərin alçaq niyyətlərinə təcrübədə bələd olan Naxçıvan əhalisi bu diyarın Azərbaycandan qoparılmasına qarşı etiraza qalxdı, eyni zamanda, bu bəyanat Türkiyə nümayəndələrinin də etirazı ilə qarşılandı. Vəziyyətin kəskinləşdiyini görən Sovet Azərbaycanının rəhbərliyi görkəmli dövlət xadimi, peşəkar diplomat Behbud ağa Şahtaxtinskini (1881-1924) Naxçıvana göndərdi. Naxçıvana gələn Behbud ağa Şahtaxtinski burada yerləşən türk nümayəndələri ilə birgə Naxçıvanın Ermənistan tərəfindən nəzarətə götürülməsinin qarşısını almaq üçün fəaliyyətə başladı. Onun keçirdiyi mitinqlərdə əhalinin böyük əksəriyyəti Naxçıvanın Azərbaycan SSR-in himayəsində müstəqil sovet respublikası kimi təşkil edilməsi arzusunda olduqlarını bildirdi. Naxçıvan əhalisinin iradəsi qarşısında dura bilməyən Ermənistan SSR 1920-ci il 28 dekabr bəyanatı ilə Naxçıvanı müstəqil sovet respublikası kimi tanıdığını və Naxçıvana qarşı ərazi iddialarından imtina olunduğunu bəyan etdi. 1921-ci ilin yanvarında keçirilən referendumda (bu referendum məhz heç vaxt qüvvəyə minməyən Aleksandropol müqaviləsində nəzərdə tutulmuşdu) Naxçıvan əhalisinin 90 faizindən çoxu mahalın muxtariyyət statusunda Azərbaycan SSR-in tərkibində qalmasına səs verdi.
Naxçıvan ərazisini Azərbaycandan ayıran Zəngəzur mahalının Ermənistana verilməsi Naxçıvanın muxtariyyət məsələsini zəruri edirdi. Rusiya tərəfi də müəyyən siyasi səbəblərdən Naxçıvanın müsəlman əhalisinin iradəsi ilə hesablaşaraq Türkiyə tərəfinin təkliflərini, Azərbaycanın bəzi bolşevik rəhbərlərinin mövqeyini nəzərə alaraq Naxçıvanın öz müqəddəratını həll etmək hüququnu tanımaq məcburiyyətində qalır. Şübhəsiz ki, bu məsələdə də Behbud ağa Şahtaxtinskinin fəaliyyəti əvəzsiz rol oynayır. Onun Rusiya Xalq Komissarları Sovetinin sədri Vladimir İliç Leninə göndərdiyi 1 mart 1921-ci il tarixli teleqram-məktubunda Naxçıvan, Zəngəzur, Dağlıq Qarabağ, Zaqatala, Borçalı, Qarayazı düzü, Dağıstan, Şimali Qafqaz müsəlman xalqlarının milli tərkibi və sayı haqqında məlumat verilir. Şahtaxtinski bu məktubda Naxçıvan, Zəngəzur və Dağlıq Qarabağ ərazilərinin gələcəyindən ciddi narahatlığı çatdırır, bu mahalların milli tərkibi və coğrafiyasına dair arayışları da əlavə edərək, Naxçıvan bölgəsi ilə bağlı faydalı təkliflər irəli sürür. Bu təkliflər V.İ.Lenini maraqlandırır və o, məsələnin Rusiya K(b)P MK Siyasi Bürosunda müzakirə edilməsi barədə göstəriş verir.
Moskva müqaviləsi
Bu zaman Türkiyə nümayəndə heyəti Rusiya ilə danışıq aparmaq və müqavilə bağlamaq üçün Moskvaya gəlmişdi. Fevralın 26-da başlayan danışıqlar martın 16-da “Dostluq və qardaşlıq haqqında” Moskva müqaviləsinin imzalanması ilə nəticələnir. Müqavilə 16 maddədən və 3 əlavədən ibarət idi. Müqaviləni Türkiyə tərəfindən Böyük Millət Məclisi Hökumətinin İqtisadiyyat naziri Yusuf Kamal bəy, Maarif naziri Rza Nur bəy və səfir Əli Fuad paşa, Rusiya tərəfindən isə Xalq Xarici İşlər Komissarı Georgi Çiçerin və Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin üzvü Cəlal Qorxmazov imzalamışdılar.
Naxçıvan məsələsi Türkiyə-Rusiya danışıqlarında da qızğın müzakirə predmeti olur. Türkiyə heyəti 2 dekabr 1920-ci il tarixli Gümrü anlaşmasının qüvvədə olduğu fikrində israr edərkən, Rusiya nümayəndələri bu sazişi, dolayısı ilə Türkiyənin Naxçıvan üzərində himayə haqqı olduğunu qəbul etmirdilər. Məhz Azərbaycanın səlahiyyətli nümayəndəsi Behbud ağa Şahtaxtinskinin apardığı diplomatik danışıqlar nəticəsində Türkiyə Gümrü müqaviləsinin, o cümlədən Türkiyənin Naxçıvan diyarına aid maddələrinin qüvvədən düşməsi ilə razılaşır. Bunun əvəzində müqavilənin üçüncü maddəsi aşağıdakı formada qəbul edilir: “Razılığa gələn hər iki Tərəf bu müqavilənin 1(C) əlavəsində göstərilən sərhədlərin içərisində Naxçıvan vilayətinin Azərbaycanın himayəsi altında muxtar ərazi təşkil etməsinə razıdırlar, o şərtlə ki, Azərbaycan bu protektoratlığı heç bir zaman üçüncü bir dövlətə güzəştə getməyəcəkdir. Naxçıvan ərazisinin Araz talveqinin şərqi ilə Dəhnə dağı (3829) – Vəli dağ (4121) – Bağırsaq (6587) – Gömürlü dağ (6930), xətti arasında yaranmış üçbucaq kəsimi, bu torpaqların Gömürlü dağdan (6930) başlayıb, Saray bulaq dağından (8071) və Ararat stansiyasından keçərək Qara Suyun Arazla birləşdiyi yerdə başa çatan sərhəd xətti, Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistanın səlahiyyətli nümayəndələrindən ibarət komissiya tərəfindən təshih olunacaqdır”. Bu şərt Türkiyə tərəfinin təkidi ilə qəbul edilmişdi və gələcəkdə Naxçıvanın Ermənistana verilməsinin qarşısını almaq məqsədi daşıyırdı.
Müqaviləyə görə, Naxçıvan ərazisinin Türkiyə ilə sərhədi Arazdəyən stansiyasına qədər 11 km uzunluğunda müəyyən edilmiş, İranla sərhədi isə 176 km uzunluğunda, yəni 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsində müəyyən olunduğu kimi dəyişilmədən saxlanılmışdı.
Naxçıvanın ərazi mənsubiyyəti məsələsinə aydınlıq gətirmək baxımından Moskva müqaviləsinin böyük tarixi əhəmiyyəti vardı. Həmin gün RK(b)P MK Siyasi Bürosu Behbud ağa Şahtaxtinskinin təkliflərini bəyənərək, Azərbaycanın tərkibində Naxçıvan Sovet Respublikası yaradılması haqqında qərar qəbul edir.
Qars konfransı
Moskva müqaviləsi imzalandıqdan sonra aparılan diplomatik danışıqlar və yazışmalar nəticəsində Türkiyə ilə üç Cənubi Qafqaz respublikası arasında Rusiya nümayəndəsinin iştirakı ilə konfransın 1921-ci il sentyabrın 26-da Qars şəhərində keçirilməsi razılaşdırıldı.
Azərbaycan K(b)P MK Siyasi Bürosunun 1921-ci il 26 avqust tarixli qərarı ilə Xalq fəhlə-kəndli nəzarəti komissarı Behbud ağa Şahtaxtinski Azərbaycan SSR-in konfransdakı nümayəndəsi təyin olundu. Azərbaycan diplomatiyası çalışırdı ki, Qarsda güclü təmsil olunsun. Behbud ağa Şahtaxtinskinin konfransda iştirakı faktının özü Sovet Azərbaycanı rəhbərliyinin bu məsələyə böyük əhəmiyyət verdiyini göstərirdi. Lakin Azərbaycan Kommunist Partiyasının rəhbərliyində olan S.Danielyan, L.Mirzoyan, A.Mikoyan, S.Orconikidze hələ 1921-ci ilin iyununda Behbud ağa Şahtaxtinskini danışıqlardan uzaqlaşdırmağa və onu özləri üçün daha əlverişli adamla əvəz etməyə can atırdılar. Nəriman Nərimanovun bu məsələ ilə bağlı prinsipial mövqeyi sayəsində Behbud ağa Şahtaxtinski fəaliyyətini davam etdirə bilmişdi. Görünür, Sovet Azərbaycanının doktor rəhbəri bununla özünün 1 dekabr 1920-ci il tarixli böyük səhvini aradan qaldırmaq niyyətində idi. Naxçıvan SSR Xalq Komissarları Soveti isə Qars konfransında Naxçıvanın mənafeyini müdafiə etmək üçün Tağı Səfiyevi ora ezam etmişdi.
Qars konfransı 1921-ci il sentyabrın 26-dan oktyabrın 13-dək keçirildi. Konfrans 18 gün davam etdi və işində altı dəfə fasilə verildi. Elə bu faktın özü danışıqların çox gərgin və prinsipial keçdiyinə dəlalət edir. Türkiyə nümayəndə heyəti üç Cənubi Qafqaz respublikası ilə ayrı-ayrılıqda müqavilə bağlamağı təklif edirdi. Kazım Qarabəkir paşa bunu belə əsaslandırırdı: “Moskva hökuməti Güney Qafqaz respublikalarını müstəqil tanıdığını bildirir. Ona görə də biz onların hər biri ilə müstəqil dövlət kimi ayrıca müqavilə bağlamaq istəyirik”. Rusiyanın danışıqlardakı nümayəndəsi Yakov Qanetski isə bir ümumi müqavilənin bağlanmasında israr edir və xeyli sayda dəlillər gətirirdi. Əslində bu dəlillər Rusiyanın adı çəkilən respublikaların xarici siyasətini ləğv etmək, özünə birləşdirmək, gələcəkdə isə vahid dövlət yaratmaq niyyətlərinə xidmət edirdi. Yalnız Behbud ağa Şahtaxtinskinin müdaxiləsindən sonra Kazım Qarabəkir paşa fikrindən daşınmış və Cənubi Qafqaz respublikaları ilə vahid müqavilə imzalamağa razılaşmışdı.
Nəhayət, uzun sürən danışıqlardan sonra 13 oktyabr 1921-ci ildə Sovet Rusiyasının iştirakı ilə Türkiyə üç Cənubi Qafqaz respublikası ilə Qarsda müqavilə imzaladı. Müqavilə 20 maddə və 3 əlavədən ibarət idi. Sənədi Türkiyə tərəfindən Şərq Cəbhəsinin komandanı Kazım Qarabəkir paşa, Böyük Millət Məclisində Burdur millət vəkili Vəli bəy, ictimai işlər Stats-katibinin keçmiş müavini Muxtar bəy və Türkiyənin Azərbaycandakı səlahiyyətli nümayəndəsi Memduh Şövkət bəy; Ermənistan SSR tərəfindən Xalq Xarici İşlər Komissarı Aşkenaz Mravyan və Xalq Daxili İşlər Komissarı Poqos Makinzyan; Azərbaycan SSR tərəfindən Xalq Dövlət Nəzarəti Komissarı Behbud Şahtaxtinski; Gürcüstan SSR tərəfindən Xalq Hərbi və Dəniz İşləri Komissarı Şalva Eliava və Xalq Xarici İşlər və Maliyyə İşləri Komissarı Aleksandr Svanidze; RSFSR tərəfindən isə Latviyadakı nümayəndə Yakov Qanetski imzalamışdı. Bu müqavilənin bir sıra müddəaları Moskva müqaviləsinin müvafiq maddələri ilə uyğun idi. Ümumilikdə isə bu sənəddə qeyri-bərabər hüquqlu müqavilələr, zorla qəbul etdirilən müqavilələr və Sevr müqaviləsi rədd edilirdi.
Müqavilənin 5-ci maddəsi bilavasitə Naxçıvanın taleyi ilə bağlı idi. Həmin maddədə deyilirdi: “Türkiyə Hökuməti ilə Ermənistan və Azərbaycan Sovet Hökumətləri bu Müqavilənin 3 saylı Əlavəsində göstərilən sərhədlər daxilində Naxçıvan bölgəsinin Azərbaycanın himayəsində muxtar ərazi təşkil etməsinə razıdırlar”.
3 saylı Əlavədə isə Naxçıvanın sərhədləri belə müəyyənləşdirilmişdi: “Urmiya kəndi, oradan düz xətlə Arazdəyən stansiyası (o, Ermənistan Sovet Sosialist Respublikasına qalır), sonra düz xətlə qərbi Daşburun dağını (3142) – oradan şərqi Daşburun dağını (4108) – Cəhənnəm dərəsi çayını keçərək Bulağın (“Rövnə”) cənubuna çatır, Bağırsaq (Yağıqsık) dağının (6607), yaxud 6587-ci yüksəkliyin suayrıcı xətti ilə davam edərək keçmiş İrəvan qəzasının inzibati sərhədini, oradan Şərur-Dərələyəz sərhəd xəttini izləyir, 6629-cu yüksəklikdən Kömürlüdağa (6839, yaxud 6930) və oradan 3080-ci yüksəkliyə gəlir. Sayatdağ (7868) – Qurdqulaq (Kurt Kulaq) kəndi – Həməsür dağı (8160) – 8022-ci yüksəklik – Kükü dağı (10282) və keçmiş Naxçıvan qəzasının inzibati sərhədlərinin şərqi”.
Moskva müqaviləsindən fərqli olaraq, Qars müqaviləsinin 5-ci maddəsində Naxçıvanın statusu məsələsində razılığa gələn tərəflər müəyyənləşdirilmişdi. Bunlar Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistan hökumətləri idi. Həm müqaviləni, həm də 3 saylı Əlavəni Türkiyə, Rusiya, Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan nümayəndələrinin imzaladığını nəzərə alsaq, əminliklə demək olar ki, dörd qonşu ölkə Naxçıvanı Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanımışdı.
Beləliklə, Moskva və Qars müqavilələri Naxçıvanın statusu və tabeçiliyi məsələsini beynəlxalq müqavilələrlə tam şəkildə həll etdi.
Atatürkün Naxçıvan dəhlizi
Türkiyə Böyük Millət Məclisi Ordusunun Şərq Cəbhəsinin komandanı Kazım Qarabəkir paşa keçirdiyi hərbi əməliyyatların və apardığı danışıqların bütün detalları barədə Mustafa Kamal Atatürkü məlumatlandırırdı. Bunu komandanın iki cildlik “İstiqlal Hərbimiz” adlı kitabından da görmək olar. Bu mənada Nəriman Nərimanovun bədnam 1 dekabr 1920-ci il tarixli bəyanatı ilə Zəngəzuru Ermənistana güzəştə getməsindən cəmi bir gün sonra – dekabrın 2-də Kazım Qarabəkirin Ermənistanın daşnak hökuməti ilə imzaladığı Gümrü (Aleksandropol) müqaviləsinə Naxçıvanla bağlı müddəanın salınması heç də təsadüfi sayıla bilməz. Bəzi məlumatlara görə, Atatürkün 1 dekabr bəyanatından narazılığını Kazım Qarabəkir Behbud ağa Şahtaxtinskiyə çatdırmışdı.
Yusuf Kamalın yazdığına görə isə, Moskva müqaviləsini imzalamaq üçün yola çıxmamışdan bir gün öncə Mustafa Kamalla görüşdüyü zaman ona “Naxçıvan türk qapısıdır. Bu xüsusu nəzərə alaraq əlinizdən gələni yapın!” göstərişi vermişdi. Yəni Moskva və Qars müqavilələri, eləcə də ondan sonra Türkiyənin atdığı addımlar Atatürkün Naxçıvan dəhlizinə nə qədər önəm verdiyini göstərir.
Qeyd edək ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası yaradılarkən Azərbaycan və Türkiyə arasında ümumi sərhəd yox idi. Bu, Mustafa Kamal Atatürkün İran şahı Rza Pəhləvi ilə Türkiyə ərazisinin Naxçıvana doğru uzadılaraq dəyişdirilməsi üçün ərazi dəyişikliyi barədə razılaşma əldə etməsindən sonra mümkün oldu. 23 yanvar 1932-ci ildə Tehranda imzalanmış Türkiyə-İran sazişinə əsasən, Böyük və Kiçik Ağrı dağları Türkiyəyə, bunun əvəzində isə Van bölgəsində Qotur adlanan ərazi İrana verildi. Eyni zamanda Atatürk Rza şahı İran-Naxçıvan sərhədindəki müəyyən ərazini Türkiyəyə satmağa razı sala bildi və həmin torpağın pulunu şəxsi vəsaiti ilə ödədi. Yalnız bundan sonra Türkiyə ilə Azərbaycan arasında 11 kilometrlik birbaşa sərhəd xəttinin yaradılması mümkün oldu.
Atatürkün bu uzaqgörən gedişi isə səbəbsiz deyildi. Moskva və Qars müqavilələrinə əsasən, Batum limanını Gürcüstana (əslində isə Rusiyaya) güzəştə getmək məcburiyyətində qalan Türkiyə üçün Naxçıvan Sovet Rusiyası tərkibindəki türk cümhuriyyətlərinə yeganə çıxış vasitəsi sayıla bilərdi. Kazım Qarabəkir paşa Naxçıvanı nahaq yerə “Şərq qapısı” adlandırmırdı.
Qars müqaviləsindən sonrakı Sovet Naxçıvanı
Qars müqaviləsindən sonra Naxçıvan ərazisində Naxçıvan Sovet Sosialist Respublikası yaradıldı. Lakin 16 iyun 1923-cü ildə siyasi və inzibati statusunda dəyişiklik edilən Naxçıvan SSR Naxçıvan diyarına çevrildi. 1924-cü il fevralın 9-da bölgənin inzibati və siyasi statusu bərpa edilərək, Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası elan edildi.
Ermənistan Qars müqaviləsi ilə Naxçıvanı qeyd-şərtsiz Azərbaycan torpağı kimi qəbul etsə də, Naxçıvana qarşı ərazi iddialarından əl çəkmədi və tarixi havadarlarının köməyi ilə zaman-zaman Naxçıvanın bir sıra ərazilərini öz tərkibinə qatdı. Belə ki, Zaqafqaziya MİK-in qərarları ilə 1929-1931-ci illərdə Naxçıvan MSSR-in ərazisinin bir qismi – Şərur qəzasının Qurdqulaq, Xaçik, Horadiz, Naxçıvan qəzası Şahbuz nahiyəsinin Ağbinə, Ağxaç, Almalı, Dağ Almalı, İtqıran, Sultanbəy kəndləri, Ordubad qəzasının Qərçıvan sovetliyinə daxil olan Mehri, Buğakər yaşayış məntəqələri, Kilit kəndinin bir hissəsi, ümumən 657 kvadrat kilometr sahə qanunsuz olaraq Ermənistana verildi. Ümumiyyətlə, 1920-1990-cı illərdə Naxçıvanın Qars müqaviləsi ilə təsbit edilmiş ərazisinin təqribən 15 faizi Ermənistan tərəfindən zəbt edildi.
Sovet dövründə ermənilərin Naxçıvana qarşı ərazi iddiaları ilə bağlı ən böyük skandallardan biri 1960-cı ildə baş vermişdi. Həmin ilin martında Xalq şairi Səməd Vurğunun Elmlər Akademiyasının böyük iclas salonunda keçirilən xatirə gecəsində əslən Naxçıvandan olan görkəmli ədəbiyyatşünas alim Abbas Zamanov da söz alıb çıxış etmişdi. Səməd Vurğun haqqında xatirələrini və şairin yaradıcılığı fonunda xalqlar dostluğundan danışdıqdan sonra o, Naxçıvanla bağlı təhlükəli xəbərlərin gəldiyini, ermənilərin Naxçıvanı Ermənistan SSR-in tərkibinə qatılması iddiasını irəli sürdüklərini bildirmiş, fikrini “Naxçıvan Azərbaycanın müqəddəs, ayrılmaz hissəsi olub, hissəsidir və belə olaraq da qalacaq və biz onu heç kimə vermərik” sözləri ilə tamamlamışdı. Bu çıxış Abbas Zamanovun partiyadan xaric edilməsi və Azərbaycan (indiki Bakı) Dövlət Universitetinin baş müəllimi vəzifəsindən azad olunması ilə nəticələnmiş, eyni zamanda ermənilərin məkrli planının üstündən xətt çəkmişdi. Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda kiçik elmi işçi işləməyə başlayan Abbas Zamanov isə beş ildən sonra partiyaya və universitetdəki işinə bərpa olunmuşdu.
Müstəqillik dövründə Qars müqaviləsi
Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü 1990-cı ildə Qars müqaviləsini yenidən gündəmə gətirdi. 18 yanvar 1990-cı ildə Naxçıvanın Şərur rayonunun Kərki kəndi SSRİ Daxili Qoşunlarının iştirakı ilə Ermənistan tərəfindən işğal olundu. Yanvarın 19-da isə ermənilər Sədərək qəsəbəsinə güclü hücum təşkil etdi. Məqsəd Naxçıvanın əhalisi arasında ümidsizlik yaradaraq bölgənin boşaldılması və erməni işğalı üçün şərait yaratmaq idi. Həmin gün Naxçıvan şəhərində muxtariyyətin parlamenti qarşısında toplanan 20 mindən çox insanın tələbi ilə muxtar respublika Ali Sovetinin fövqəladə sessiyası çağırıldı. Uzun sürən müzakirələrdən sonra sessiya aşağıdakı məzmunda qərar qəbul etdi:
“SSRİ-nin Əsas Qanununun (Konstitusiyasının) 81-ci maddəsinə əsasən Azərbaycan SSR, o cümlədən Naxçıvan MSSR-in suverenliyi və ərazi bütövlüyü müdafiə edilmədiyindən;
Azərbaycan SSR və Naxçıvan MSSR Ali Qanunvericilik orqanlarının İttifaq orqanlarına dəfələrlə edilən müraciətləri nəticəsiz qaldığından;
Ermənistan SSR tərəfindən edilən təcavüz nəticəsində muxtar respublikanın ərazi bütövlüyü pozulduğundan, vətəndaşlarının həyatı təhlükə altında qaldığından;
Türkiyə və Azərbaycan SSR, Ermənistan SSR, Gürcüstan SSR arasında RSFSR-in iştirakı ilə bağlanmış müqavilənin şərtləri kobud şəkildə pozulduğundan:
Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin fövqəladə sessiyası qərara alır:
1) Naxçıvan MSSR SSRİ-nin tərkibindən çıxaraq özünü müstəqil respublika elan edir.
2) Qars müqaviləsinin şərtlərinə uyğun olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazi bütövlüyünü qorumaq və kütləvi insan qırğınının qarşısını almaq məqsədilə Türkiyə Respublikasına müraciət edilsin.
3) Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar olaraq Birləşmiş Millətlər Təşkilatına, İran İslam Respublikasına, dünyanın bütün dövlətlərinə kömək məqsədi ilə müraciət olunsun.
4) Naxçıvan MSSR ərazisində olan SSRİ qoşun hissələri respublikadan çıxarılsın.
5) SSRİ Ali Sovetindən tələb edilsin ki, Naxçıvan Respublikasına edilən təcavüzə son qoyulsun.
6) Sessiyanın qərarı Azərbaycan SSR və SSRİ respublikalarının nəzərinə çatdırılsın”.
Bu qərar Qars müqaviləsini yenidən gündəmə gətirmək və Türkiyədən hərbi yardım istəmək baxımından olduqca böyük tarixi əhəmiyyəti vardı. Azərbaycan SSR Ali Soveti muxtariyyət parlamentinin bu qərarını 27 yanvar 1990-cı ildə ləğv etsə də, bu cəsarətli addım siyasi baxımdan çox əhəmiyyətli idi. Sovetlər İttifaqının 70 illik tarixində ilk dəfə olaraq muxtar ərazinin imperiyanın tərkibindən çıxması kimi tarixə düşən bu hadisə dünyada geniş rezonansa səbəb oldu. Bu tarixi qərara isə Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin sədri Səkinə Əliyeva imza atmışdı.
Qars müqaviləsinin davamlı olaraq siyasi gündəmdə saxlanılması isə 3 sentyabr 1991-ci ildə Heydər Əliyevin Naxçıvan MSSR Ali Məclisinin sədri seçilməsindən sonra başladı. Bu, Heydər Əliyevin ən böyük tarixi xidmətlərindən biri olmaqla yanaşı, həm də uzaqgörən siyasi gediş idi. Çünki 1990-cı illərdə Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü ilə əlaqədar blokada vəziyyətinə düşmüş Naxçıvanı Türkiyənin himayəsi altında qorumaqdan başqa yol yox idi. Bu səbəbdən Heydər Əliyev həm çıxışlarında, həm də Türkiyəyə səfərlərində Qars müqaviləsinin əhəmiyyətini dəfələrlə vurğulayırdı. Heç də təsadüfi deyil ki, 13 oktyabr 1999-cu ildə Naxçıvanda Kazım Qarabəkir Paşa məscidinin açılışına Heydər Əliyev Kazım Qarabəkir paşanın qızını da dəvət etmişdi. Bu, təkcə Kazım Qarabəkirə tarixi xidmətlərinə görə minnətdarlıq jesti yox, həm də dünyaya mesaj idi: “Naxçıvanın statusunu qoruyub saxlamaq üçün Türkiyə Cümhuriyyətinin imzaladığı Moskva müqaviləsinin və xüsusən Qars müqaviləsinin burada böyük əhəmiyyəti olub. Naxçıvan Azərbaycanın əsas torpağından ayrı düşdüyünə görə Naxçıvanın bütövlüyünü, təhlükəsizliyini, dövlətçiliyini, muxtariyyətini gələcəkdə də təmin etmək üçün Qars müqaviləsi bizim üçün çox böyük, əvəzi olmayan bir sənəddir”.
Qars müqaviləsi ləğv oluna bilərmi?
Ermənistan Naxçıvana qarşı ərazi iddialarına qanuni don geyindirmək məqsədilə zaman-zaman Qars müqaviləsinin ləğv olunması təşəbbüsü ilə çıxış edir, lakin bu zaman normal səbəb də göstərə bilmir.
Əvvəla, nəzərə almaq lazımdır ki, Qars müqaviləsi Türkiyə ilə RSFSR arasında imzalanmış Moskva müqaviləsinin davamı kimi ortaya çıxıb. RSFSR bu gün rəsmən mövcud olmasa da, Rusiya Federasiyası onun hüquqi varisidir.
İkincisi, Qars müqaviləsi müddətsiz imzalanıb və bu müqaviləni imzalayan dövlətlərdən hər hansı biri onu birtərəfli qaydada ləğv edə bilməz.
Üçüncüsü, Qars müqaviləsi 1922-ci ilin mart-iyun aylarında müqaviləni imzalayan ölkələrin qanunverici orqanlarında təsdiq edilib və həmin il sentyabrın 11-dən qüvvəyə minib.
Dördüncüsü, müqaviləni imzalayan Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan Sovet Sosialist respublikaları bu gün mövcud deyillər. SSRİ-nin dağılmasından sonra onların ərazisində yaranmış eyniadlı müstəqil respublikalar özlərini 1918-ci ildə Zaqafqaziya Seyminin dağılmasından sonra elan olunmuş demokratik cümhuriyyətlərin varisləri elan ediblər. Bununla belə, hər üç dövlətin Türkiyə ilə sərhədləri faktiki olaraq Qars müqaviləsi əsasında formalaşıb.
Beşincisi, Naxçıvanla bağlı 3 prinsip (Naxçıvana Azərbaycanın tərkibində muxtariyyət statusu verilir; Naxçıvan Azərbaycanın protektoratlığına verilir; Azərbaycan Naxçıvanı üçüncü dövlətə verməməlidir) Moskva müqaviləsi ilə təsbit edilib. Bu müqavilənin isə Ermənistana aidiyyəti yoxdur.
Mübaliğəsiz demək olar ki, Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri ilə iki yerə bölünmüş Azərbaycan xalqının taleyindən “müqavilə” sözü qırmızı xətlə keçir. Amma bu gün 100 yaşı tamam olan Qars müqaviləsi tariximizdə özünəməxsus strateji yer tutur. Zəngəzurun itirilməsi ilə ana vətəndən ayrı düşmüş Naxçıvanın muxtariyyəti məhz Gümrü, Moskva və Qars müqavilələrinin bəhrəsidir.
Son yazılar
Обзор на EPOS GTW 270 Hybrid
Они доступны только в этой цветовой гамме из оружейного металла. Обновление 22 апреля, 10:03 утра по восточному времени: EPOS выпустила обновление прошивки для GTW 270, доступного через программное обеспечение Gaming Suite на ПК, которое обеспечивает одновременное Bluetooth и беспроводное подключение к его ключу USB —C. Вы можете переключаться между режимами, нажав кнопку на ключ. Компания говорит, что теперь он доступен. Гибридные наушники GTW 270 стоимостью 199 долларов от аудиокомпании EPOS, насколько мне известно, являются первыми по — настоящему беспроводными наушниками, созданными для игр, но сами наушники не являются самой большой точкой продаж. Приемник Bluetooth USB-C, который поставляется с наушниками, получает это различие. Он намного компактнее, чем стандартные USB-ключи размером с флэш-накопитель, входящие в комплект многих гарнитур. Он также более способен работать с кодеком aptX low latency (aptX LL), который обеспечивает хорошее звучание звука без заметной задержки. Используя приемник, гибрид GTW 270 может быть особенно хорош для быстро развивающихся игр, где звуковые сигналы имеют значение для успеха; но на самом деле, это приятно иметь для любого названия. Однако есть одна проблема: микрофоны не работают, когда вы слушаете звук через приемник USB-C. (Однако встроенные микрофоны наушников работают, когда они подключены к устройству через Bluetooth.) Гибрид EPOS GTW 270 Вот звезда шоу. Это больше зависит от технических ограничений aptX, чем от принятия решений EPOS. Чтобы определить приоритет полосы пропускания для качества звука и быстродействия, при прослушивании с помощью ключа USB-C активен только канал воспроизведения. Это потенциальный разрыв сделки для некоторых геймеров, которые, возможно, захотят перейти в голосовой чат с друзьями на своих консолях. Но к чести EPOS, задержка между ключом и наушниками действительно кажется несуществующей. Эти бутоны цвета оружейного металла имеют простой, сдержанный дизайн, чтобы они не слишком высовывались из вашего уха. Они не слишком тяжелые, и посадка удобная, благодаря сменным силиконовым ушным наконечникам, которые помогают получить хорошую герметичность в ухе. Что касается элементов управления, у них есть только одна многофункциональная кнопка, которая обрабатывает приостановку и возобновление музыки, смену треков, а также прием телефонных звонков. Другими словами, без ключа USB-C они не являются чем-то особенным. (EPOS действительно делает версию за 169 долларов без ключа.) Для общего использования — например, для телефонных звонков или музыки — вы можете получить больше, потратив меньше, если посмотрите некоторые из вариантов в руководстве по покупке доступных беспроводных наушников моего коллеги Криса Уэлча. НАШ ОБЗОР ГИБРИДА GTW 270 7 ИЗ 10 Плюсы Незаметная задержка при подключении к ключу USB-C Сменные силиконовые наконечники для комфорта и звукоизоляции Совместимость с несколькими устройствами Минусы Микрофоны не работают при подключении через USB-C Чехол для зарядки, подверженный царапинам Они легки в использовании по цене За пределами игр эти наушники можно использовать, как и любой другой беспроводной набор, для подключения к телефону, планшету или ноутбуку через Bluetooth. Они поддерживают Bluetooth 5.1 (с кодеком SBC или aptX, в зависимости от устройства, к которому вы подключаетесь) для музыки, видео, игр и телефонных звонков, и EPOS говорит, что вы можете сопрягать их с восемью устройствами. Сопряжение выполняется, удерживая нажатой кнопку на корпусе зарядки. Гибрид EPOS GTW 270 Единственная кнопка гибрида GTW 270 находится на левом наушнике. Говоря о зарядном чехле: он имеет цельнометаллическую конструкцию, которую, к сожалению, очень легко поцарапать. Он заряжается через USB-C; при полной зарядке EPOS говорит, что он может обеспечить до 15 часов дополнительного времени автономной работы наушников. В течение рассматриваемого периода гибридные наушники GTW 270 достигли пятичасовой отметки времени автономной работы, что соответствует заявлениям компании. И если вы тот, кто время от времени совершает потную пробежку или просто не хочет попасть под дождь, они водонепроницаемы по стандарту IPX5. Я провел последние несколько недель, используя наушники, чтобы играть в игры поочередно на моем PS5, моем коммутаторе и моем рабочем ноутбуке несколько раз в день. (Если вам интересно, в комплект поставки входит адаптер, который позволяет подключить ключ к устройству с портами USB Type-A.) Гибрид GTW 270 работает как любая беспроводная игровая гарнитура, но действительно беспроводной форм - фактор имеет некоторые очевидные преимущества. Мне нравится, что они позволяют мне свободно передвигаться по проводам, и их использование не изолирует меня (или не портит мои волосы), как громоздкие банки для ушей. Приемник предварительно соединен с бутонами, и они подключаются почти мгновенно. Гибрид EPOS GTW 270 Каждый наушник заряжается через контактные точки, а светодиоды показывают оставшееся время автономной работы. Мне также нравится удобство использования только правого наушника (правый управляет передачей Bluetooth, поэтому прослушивание только через левый наушник не работает), поэтому я могу держать ухо доступным для прослушивания отправленных пакетов. Это, конечно, не является чем-то новым для людей, которые уже используют действительно беспроводные наушники. Это просто кажется новым, чтобы испытать эту свободу с игровой гарнитурой. В течение отчетного периода я попробовал римейк "Души демона", "Бог войны" 2018 года, "Приключения в кольце" и "Призрак Цусимы", а также несколько других игр. Хотя у них нет самой широкой звуковой сцены или самого четкого частотного разделения, которое я слышал для прослушивания музыки, они сияют игровым звуком — в частности, эффектами объемного звучания и доставкой басов. Общее качество звука не является взрывоопасным, и есть предел тому, насколько захватывающими могут быть эффекты объемного звучания, учитывая небольшие драйверы наушников. Но звук не слишком скомпрометирован. Если вы не хардкорный геймер, которому нужно услышать каждую деталь в кристально чистой презентации, они, скорее всего, подойдут вам. Гибрид EPOS GTW 270 Они великолепно работают как с PS5, так и с коммутатором. Для расширения совместимости в комплект поставки входит адаптер USB-C-USB Type-A. Гибрид GTW 270 был бы очень близок к идеалу, если бы микрофоны работали при подключении с помощью ключа USB-C. Увы, это не так, поэтому использование ключа будет практически бесполезно для тех, кто часто играет в многопользовательские игры с друзьями. (Это немного другая история, если вы играете в много однопользовательских игр и не возражаете против отсутствия микрофона для игр.) Поскольку наушники не так уж полезны для игр без ключа, это означает, что вы идете на большой компромисс, и это тот, который ни одна из лучших игровых гарнитур, которые я тестировал (большинство из которых дешевле, чем это), не просит вас сделать. Это твой выбор. Часы OnePlus - это первые умные часы от OnePlus. Он стоит всего 159 долларов и длится до двух недель между зарядками, но он также делает намного меньше, чем конкурирующие умные часы от Samsung, Fossil, Apple и других. https://www.theverge.com/22241197/epos-gtw-270-hybrid-truly-wireless-earbuds-usb-c-gaming-bluetooth
Лучший Chromebook 2021 Lenovo Chromebook Duet
Лучший Chromebook 2021 Lenovo Chromebook Duet Lenovo Chromebook Duet-это впечатляющее конвертируемое устройство за 279 долларов. Часть руководства Verge по Chrome OS и Chromebook Дуэт Chromebook от Lenovo далек от безупречности. Но когда вы оцениваете устройство, которое начинается с 279 долларов, вопрос не в том, “Является ли это идеальным устройством”, а в том, “Лучше ли это, чем другие вещи, которые вы можете получить за эту цену” Chromebook в этом ценовом диапазоне, как правило, неуклюж и дешев, как Chromebook 14 от HP или Chromebook x360 12b. Если вам нужна альтернатива Windows, вы смотрите на самый нижний конец линий Acer Aspire или Acer Swift или другие чрезвычайно простые варианты, такие как Motile 14. И, конечно, есть iPad начального уровня и другие базовые планшеты Android, но они не поставляются с клавиатурой. Lenovo, безусловно, срезала некоторые углы, чтобы сократить дуэт Chromebook до этой ценовой точки. И поскольку я работаю профессиональным ворчуном, я буду ворчать. Но в конце дня они чувствуют себя как срезанные углы — не как серьезные ошибки, которые значительно затрудняют работу устройства. И после нескольких дней использования дуэта в качестве основного драйвера я чувствую себя комфортно, говоря, что он гораздо больше похож на Surface Go с некоторыми уступками, чем на ультрабюджетный ПК. НАШ ОБЗОР Duet Chromebook ОТ LENOVO 8,5 ИЗ 10 Плюсы Ультра портативный 11-часовое время автономной работы В комплекте клавиатура и подставка для ног Вы не можете превзойти цену Минусы Тесная клавиатура и тачпад Только один порт (и это не разъем для наушников) Не хватает лошадиных сил для серьезной многозадачности По сравнению с последними iPad или более дорогими хромбуками, такими как Pixelbook Go, Chromebook Duet имеет значительные недостатки. Но эти устройства являются шагом вверх в цене (особенно если вы включаете крышки клавиатуры). Если вы ищете кабриолет в диапазоне ниже 300 долларов, у которого есть нога в обеих дверях, дуэт-лучшее, что вы найдете. Базовая модель Chromebook Duet имеет 4 ГБ оперативной памяти и 64 ГБ памяти. В стоимость входит клавиатура и подставка, чего не скажешь о Surface Go или любой другой модели iPad. Я протестировал версию за 299 долларов, которая имеет тот же процессор и оперативную память, но 128 ГБ памяти. Двадцать долларов — это не огромная разница, поэтому я рекомендую вам пойти на дополнительное хранилище, если вы можете себе это позволить-64G быстро заполнится, если вы планируете загружать много приложений, видео или других носителей. Дуэт Lenovo Chromebook Лучшие ноутбуки 2020 Lenovo Chromebook Duet Легко изменить угол наклона экрана. Помимо его головокружительной цены, главное, что нужно знать об этом Chromebook,-это то, что он маленький. При 10,1 дюйма это типичный размер для планшета, но если вы пытаетесь использовать его так, как вы использовали бы рабочий ноутбук (например, с десятками вкладок и окон рядом), все становится тесным. Я смог написать весь этот обзор на дуэте, но возвращение к 13-дюймовому 32-дюймовому экрану на моем персональном компьютере казалось совершенно новым миром. Дисплей действительно имеет соотношение сторон 1610, что я ценю, и если вы привыкли использовать 169 панелей, вы заметите дополнительное вертикальное пространство. Я все еще чувствую себя немного менее стесненным на 13-дюймовом экране 169, но это близко. Как следствие, съемная клавиатура также крошечная. Большинство клавиш не страшны для нажатия; на самом деле они немного больше, чем клавиши Surface Go, с шагом около 1,3 мм. К тесной настройке потребовалось некоторое время, чтобы привыкнуть, но после дня или около того использования устройства я смог достичь своей обычной скорости набора текста (около 130 слов в минуту). Однако Lenovo пришлось пойти на компромисс с клавишами на окраине колоды (tab, backspace, enter, двоеточие, апостроф, тире и т. Д.). Они крошечные (чуть более половины размера буквенных клавиш), и их нажатие было рутиной. Даже после использования устройства в течение нескольких дней я все еще правильно нажимал backspace примерно в 75 процентах случаев — я не могу сказать вам, сколько раз я вместо этого хлопал знаком равенства. Точно так же я очень часто нажимал enter, когда хотел нажать соседнюю клавишу апострофа. Нажатие на тире, которое находится слева от клавиши "равно", было похоже на сценарий "иголка в стоге сена", и я инстинктивно избегал использования тире в своем письме. Я предполагаю, что вы привыкнете ко всему этому, если купите Дуэт, но ожидайте крутой кривой обучения. ТЕХНИЧЕСКИЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ LENOVO CHROMEBOOK DUET (В СООТВЕТСТВИИ С ОБЗОРОМ) MediaTek Helio P60T 4 ГБ ОПЕРАТИВНОЙ ПАМЯТИ 128 ГБ памяти 10,1-дюймовый дисплей (1920 x 1200) батарея емкостью 7000 мАч (27 Вт * ч) Адаптер 10 Вт Два динамика Два цифровых микрофона Один порт USB-C Вы не будете шокированы, узнав, что тачпад также небольшой-3,4 х 1,9 дюйма. Он прекрасно себя чувствует и грамотно прокручивается (хотя у меня маленькие руки). У меня были некоторые проблемы с щелчком и перетаскиванием (я часто прибегал к этому на сенсорном экране), и щелчки двумя пальцами иногда регистрировались как обычные щелчки. Кроме того, когда клавиатура неровно лежала у меня на коленях, она иногда поворачивалась в положение, когда кликер перестал работать (болезнь, с которой вы будете знакомы, если раньше использовали дешевые чехлы для клавиатуры). Если вы предпочитаете использовать экран, дуэт также совместим со стилусами USI. Если вы надеялись подключить кучу периферийных устройств вместо прилагаемой клавиатуры, убедитесь, что у вас есть разветвители и ключи на буксире. Дуэт имеет всего один порт USB-C, который будет занят всякий раз, когда устройство заряжается. Было бы неплохо иметь хотя бы аудиоразъем, хотя Lenovo включает в себя ключ для наушников. (Пока мы составляем списки пожеланий, будет приветствоваться еще один порт USB-C, чтобы мы могли подключить мышь во время зарядки). Дуэт Lenovo Chromebook Дуэт включает в себя подставку и клавиатуру. Дуэт Lenovo Chromebook. Снаружи на экране был сильный яркий свет. Однако при такой цене я не рассматриваю тесную периферию как ошибку со стороны Lenovo; это компромисс, который вы делаете. В обмен вы получаете довольно компактное и портативное устройство. Один только планшет весит 0,99 фунта (449g), а с клавиатурой и подставкой для ног он составляет всего 2,03 фунта (921g). И, несмотря на углы, которые были срезаны с помощью клавиатуры и тачпада, ни одна часть дуэта не выглядит и не кажется дешевой. Сам планшет изготовлен из алюминиевого сплава, который прочен и приятно держать. Обложка сделана из шикарной серой ткани — в закрытом состоянии она выглядит как классный блокнот. И клавиатура, и подставка надежно оставались на месте, пока я пользовался устройством. Дуэту действительно не хватает двухкомпонентного магнитного механизма, который Surface Go использует для удержания обеих крышек на месте, что означает, что клавиатура имеет тенденцию скользить, когда ноутбук закрыт. Опять же, углы. Еще одна область, где дуэт пробивает выше своей весовой категории срок службы батареи. Lenovo утверждает, что 10 часов; Я приблизился к 11 с половиной, запустив устройство через свою типичную рабочую нагрузку вкладок Chrome и приложений, включая Gmail, Twitter, Slack, Asana, Facebook, Документы и листы, а также случайный вызов масштабирования и потоковую передачу Spotify, с экраном средней яркости. В тот день, когда я использовал только Chrome, я получил чуть больше 12. (Lenovo, однако, экономила на зарядном устройстве; включенный в комплект 10 Вт USB-C кирпич только увеличил мощность устройства на 24 процента за час.) Есть четкое (по крайней мере, частичное) объяснение этому результату-процессор низкого класса. Lenovo использует восьмиядерный процессор MediaTek Helio P60T с частотой 2,0 ГГц. По мощности он ближе к бюджетному процессору смартфона Snapdragon, чем чипы Intel, которые вы найдете в хороших хромбуках. Учитывая это, выступление Дуэта было на удивление достойным. Если вы просматриваете несколько вкладок, транслируете Netflix или запускаете одно или два приложения, у вас не должно возникнуть проблем. Я даже смог запустить ежедневную дозу от восьми до 12 вкладок Chrome и от шести до восьми приложений для Android без особых проблем. Docs и Spotify разбились один или два раза, но это не было серьезной проблемой. Было почти невозможно сделать что-либо еще во время вызова масштабирования (хотя это может быть скрытым благословением для моих коллег). Я также запустил дуэт в течение дня использования только Chrome, и все начало замедляться примерно на 15 вкладках. Но опять же, тяжелая многозадачность-это не то, для чего предназначено это устройство (и 4 ГБ оперативной памяти, вероятно, является таким же ограничивающим фактором, как и процессор). СОГЛАСИТЕСЬ ПРОДОЛЖИТЬ ДУЭТ LENOVO CHROMEBOOK Теперь каждое интеллектуальное устройство требует, чтобы вы согласились с рядом условий и положений, прежде чем сможете его использовать, — контрактов, которые на самом деле никто не читает. Мы не можем прочитать и проанализировать каждое из этих соглашений. Но мы начали подсчитывать, сколько раз вам нужно нажать “согласиться” на использование устройств, когда мы их просматриваем, поскольку это соглашения, которые большинство людей не читают и определенно не могут вести переговоры. Чтобы использовать Lenovo Chromebook Duet, вы должны согласиться Подключение к Wi-Fi Условия предоставления услуг Chrome OS Синхронизация Chrome (перенос истории, закладок, паролей и других настроек из вашей учетной записи Google) Персонализированные сервисы Google Условия предоставления услуг Google Play Следующие соглашения являются необязательными Отправляйте диагностические данные и данные об использовании в Google Учетная запись Google Резервное копирование на Google Диск Разрешить приложениям и службам с разрешением на местоположение использовать местоположение вашего устройства Google Assistant voice match Пусть помощник покажет вам информацию, связанную с тем, что находится на вашем экране Подключение к телефону Android Итоговый подсчет пять обязательных соглашений и семь факультативных Говоря о зуме, дуэт имеет две камеры, включая 2-мегапиксельную переднюю стрелку и 8-мегапиксельную заднюю стрелку. Оба были на самом деле лучше, чем веб-камеры, которые я обычно вижу на ноутбуках. Мое лицо во время видеозвонков было четким и не особенно размытым, а камера заднего вида не делает невероятных фотографий, но прекрасно подойдет, если вам нужно сделать снимок ваших заметок или слайда PowerPoint. Двойные динамики (расположенные в верхней панели) обеспечивали удивительно хорошо сбалансированный звук, который был четким при более высокой громкости. Они не становятся такими громкими, как многие полноразмерные ноутбуки-это понятно, учитывая их размер, но это еще одна причина, по которой на этой штуке действительно должен быть разъем для наушников. Игра также была хорошим опытом. Перелистывание Легенд и Легенд о монстрах иногда заикалось, но в целом было довольно гладким. Они также выглядели четко на экране 1920 x 1200. Дуэт даже хорошо поработал с фотоработами в Lightroom. Редактирование, как отдельных фотографий, так и пакетов, не было мгновенным, но и не было мучительно медленным; этот опыт был примерно на одном уровне со среднечастотными хромбуками на базе Intel, которые я тестировал в прошлом. (Панель немного тусклая для тех, кто занимается серьезной творческой работой; яркий свет был достаточно сильным, чтобы экран было трудно увидеть на открытом воздухе). Дуэт Lenovo Chromebook. Буквенные клавиши в порядке, но внешние-это борьба. Переходя к программному обеспечению, все, что нравится людям Chrome OS в Chrome OS, здесь. Дуэт загружается быстро, интерфейс прост, вы получаете автоматическое обновление фона каждые шесть недель, у вас есть доступ к вашим любимым приложениям для Android (включая Microsoft Office) через Google Play Store, а Google Assistant может отвечать на ваши запросы и составлять вам компанию. ОС хорошо интегрирована с остальной экосистемой Google, и есть множество симпатичных способов использовать ее с вашим телефоном Android. Дуэт поддерживает мгновенную привязку, что означает, что вы можете автоматически подключать его к соединению для передачи данных вашего телефона без необходимости возиться с горячими точками. Вы также используете Android для удаленного входа и выхода из Chromebook, если он находится поблизости. И вы можете использовать Click-to-Call для отправки контактных номеров из дуэта на свой телефон. Обычные предостережения Chrome OS также применимы; Приложения для Android являются хитом или промахом, причем некоторые из них хорошо оптимизированы для Chromebook, некоторые из них в порядке, но хуже, чем их браузерные эквиваленты, а некоторые (привет, Facebook Messenger) являются абсолютными катастрофами. По - прежнему гораздо сложнее загружать приложения, чем на Android. Как только вы поймете, какие приложения вы можете безопасно использовать и что вы должны хранить в Chrome, вы сможете отлично ориентироваться в операционной системе. Но если вы новичок в Chromebook, есть кривая обучения. ПРИМЕНЯЮТСЯ ОБЫЧНЫЕ ПРЕДОСТЕРЕЖЕНИЯ CHROME OS Самое интересное здесь то, что Google также внесла несколько изменений в Chrome OS, чтобы оптимизировать его для конвертируемого форм-фактора. Google говорит, что Duet-это первое устройство, которое когда-либо запускалось с версией Chrome, которая на самом деле оптимизирована для использования на планшетах. (RIP Pixel Slate). Существует три режима типа” Режим " (когда клавиатура подключена), режим просмотра (когда подставка открыта, а клавиатура отсоединена) и режим просмотра (когда это просто планшет). (Режим просмотра и режим просмотра, по сути, одинаковы, насколько я могу судить). Функция заголовка в режиме просмотра-это новая система навигации по жестам. Длинный свайп вверх отправляет вас на начальный экран, короткий свайп вверх вызывает полку приложений, проводя вверх и удерживая показывает все открытые окна приложений. Проведите пальцем вверх, удерживайте и перетащите окно в одну сторону, чтобы разделить дисплей; проведите пальцем вправо, чтобы вернуться к предыдущему экрану. Я бы не сказал, что эти жесты были обязательно плавными — по крайней мере, по сравнению с тем, что вы увидите на iPad. Но это начало системы, которая, как я вижу, в будущем станет довольно отшлифованной, и они действительно немного упростили просмотр в режиме планшета. Ничто в дуэте Chromebook не идеально; Я мог бы весь день придираться к различным неоптимальным качествам клавиатуры, тачпада, производительности или экрана. Но Дуэт не пытается быть идеальным. Он не предназначен для опытных пользователей и не предназначен для тяжелой многозадачности. Имея это в виду, это самое близкое к совершенству, что я когда-либо видел с ноутбука-планшета за 300 долларов. Если вы ищете забавное устройство для детей, которое также может справляться с работой на дому, или портативный 2-в-1 для просмотра Netflix и отправки электронной почты на ходу, дуэт должен отлично работать. Это солидный хромбук среднего уровня 2-в-1, который не может быть таким дешевым, как сейчас. https://www.theverge.com/21262694/lenovo-chromebook-duet-review-tablet-chromebook-chrome-os-price
Şərhlər
Müəlifə vaxtında verilmiş bu bilgi üçün təşəkkür edirik.
Möhtəşəm bir yazı. Cavad İsmayıla eşq olsun