ELMLƏ ÇIRPINAN ÜRƏK

Akif Əlizadə - 90

Xalid NİYAZOV,

Əməkdar jurnalist, siyasi elmlər doktoru

Hərdən düşünürəm ki, jurnalist taleyimdən narazı olmağa haqqım yoxdur. Məni böyük şəxsiyyətlərlə görüşdürüb, maraqlı insanlarla qarşılaşdırıb, onları tanımaq, ünsiyyətdə olmaq, söhbətlərini dinləmək, mənən zənginləşmək və həyat, xeyirxahlıq, bəşəri dəyərlər haqqında fikir mübadiləsi aparmaq, düşünmək imkanı verib.

Onlardan biri də akademik Akif Əlizadədir.

Akif müəllimin ölkə elminə, xüsusilə də geologiyaya verdiyi böyük töhfələrdən bəhs etməyəcəyəm, zira, mənə düşməz. Bu barədə danışacaq, onun elmi dühasının az qala sonsuzluğa çəkib apara biləcək hüdudları və miqyası barədə bəhs edəcək böyük alimlər var. Sadəcə, insan kimi, ətrafına təbəssüm, təbəssümündə isə xeyirxahlıq, ruhani şəfqət və huzur saçan ziyalı kimi, illərini elmə fəda etmiş alim və görkəmli elm təşkilatçısı kimi fikirlərimi bölüşməyə çalışacağam.

Hər kəs kimi mənim də öz xatirələrim var…

Yəqin razılaşarsınız ki, hər şeyin ilki böyük məsuliyyətdir, axtarışdır, gecəynən gündüzün sərhədlərini “pozan” nigarançılıqdır. Elə bir neçə il əvvəl İctimai Televiziyada yayıma başlayacaq “Sözün Zamanı” verilişinin ilk qonağının kimliyi məsələsi müzakirə olunanda da fikirlər haçalandı, ölkənin müxtəlif tanınmış adamlarının üzərində kilidləndi. Bəli, qonaq elə insan olmalı idi ki, ilk sayından etibarən verilişin müvəffəqiyyətini təmin etsin. Uzun axtarışlardan, fikir alış-verişindən, hətta mübahisələrdən sonra bəndənizin təklifi ilə ortaq məxrəcə gələ bildik – həmin şəxs özünün güclü xarakteri, unikal, hətta deyərdim ki, maqnetik xarizması, kübar tövrü, alicənablığı və bir də, bu, çox vacib məqamdır, söyləyəcəklərinin sanbal, çəki və maraq indeksi ilə siyahıdakı “rəqiblərini” geridə qoymağı bacaran Akif Əlizadə oldu, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti.

Filmin çəkilişi əsnasında mən tanıdığım Akif Əlizadəni bu dəfə də bir başqa mizanda, bir özgə ampluada kəşf etdim.

Doğrudan da, elə insanlar var ki, onlarla həmsöhbət olmaq fürsətinin özü belə tarixin bir parçası ilə ünsiyyət anlamına gəlir. Eynən, akademik Akif Əlizadə ilə olduğu kimi.

Qəlbinin, fikirlərinin, mənəvi kişiliyinin işığına bir də zəka və elminin ziyasının qovuşaraq nəhəng bir aydınlıq selinə çevrildiyi bu insanla saatlardan günlərə keçən o canlı təmas sürdükcə, tək yaxın tariximizin deyil, bütövlükdə xalqın, cəmiyyətin, insan mənəviyyatının dərinliklərinə tənəzzöh edirsən, bilmədiklərini təşnə ilə öyrənirsən, mübhəm görünənlərin üzərindəki sirr pərdəsini götürürsən, agah, vaqif olursan. Və sonda, teatrşünasların dili ilə ifadə etsək, katarsis mərhələsi başlayır; həyat sənə bəmbəyaz buludlardan enmiş kimi ağappaq, tərtəmiz, dumduru görünür.

Bəli, böyük hesabla, Akif Əlizadə kimi insanların bu və ya digər məsələ ilə bağlı baxışları, məsləhət və tövsiyələri, düşüncələri onu dinləyənlərə bu həyatda həmişə uğur qazanmağa, yolundan sarpmamağa, hədəfləmiş olduğu mənzilə sağ-salamat yetişməyə kömək edir.

* * *

Akif Əlizadə hər adı çəkiləndə möhtəşəm bir dağa, titana bənzətdiyimiz AMEA prezidentləri sırasında öz yeri, çəkisi, sanbalı olan bir elm təşkilatçısıdır. Elmin sərkərdəliyi elmin fədailiyindən, yəni elm adlı bəşəri bir nemətə özünü büsbütün fəda edə bilmək hünərindən keçir. Bu, həm də bir vətəndaş şücaətidir. Məhz belə bir qalibiyyət yanğısı, alim qeyrəti, səbri, səbatı, elm təəssübkeşliyidir Akif müəllimi tam 68 ildir ki, “yəhərdə” saxlayan. O, tutduğu mənsəbdə, oturduğu məqamda sələflərinin çox vicdanlı, zəhmətkeş və qayət enerjili bir “xələfinə” çevrilməyi bacardı. Respublikanın bu ali elm qərargahının əvvəlki “komandanlarının” zəhmətini danmadan bu sadə bir həqiqəti də etiraf etməliyik ki, Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin cəmiyyət həyatının bütün sahələrini əhatə etmiş inkişaf və yüksəliş siyasətini, tərəqqi xəttini elmə, ölkə elminin beşiyi sayılan akademiyaya məhz akademik Akif Əlizadə öz prezidentliyi dövründə gətirdi.

Elm festivalı, alimlərin qurultayı, Rəyasət Heyətinin səyyar yığıncaqları, media ilə işin keyfiyyətcə yeni müstəviyə qaldırılması nəticə etibarilə elmin populyarlaşmasına, elm təsərrüfatında əldə edilən nailiyyətlərin laboratoriyalardan çıxaraq istehsalata addımlamasına, dəyər yaratmasına, elmin ölkənin ÜDM-ində layiqli iştirakına xidmət edirdi.

Bəli, cəsarətlə söyləmək olar ki, zaman etibarilə qısa bir vaxt ərzində elmin nüfuzunun, alim adı üçün uzun illərdən bəri xiffətini çəkdiyimiz qürur və iftixar hissinin qayıtması da məhz Akif müəllimin adı ilə bağlıdır. Millət olaraq bizim qazandıqlarımız əldə etdiklərimizlə deyil, itirmədiklərimizlə ölçülür. Bu mənada Akif Əlizadə bir zəhmətkeş alim, dəyərli ziyalı, vəzifəsini imtiyazlarından üstün dəyərləndirən vətəndaş kimi bu gün də istər zəngin elmi irsimizin, istərsə də milli-mənəvi və sosiomədəni dəyərlərimizin qorunub saxlanmasına və inkişafına töhfəsini verməkdən usanmır.

* * *

Söhbətlərimizdə akademik Akif Əlizadə ölkənin elmi ictimaiyyəti qarşısında duran minimum vəzifə və perspektivlərini aşağıdakı kimi dəyərləndirir: fundamental və tətbiqi təqiqatların prioritetləri ölkənin yeni iqtisadi modelinin hazırlanmasına, xüsusən də qeyri-neft sektorunun inkişafına uyğun müəyyənləşdirilməli və həyata keçirilməli, elm ilk növbədə dövlətin innovasiya siyasətinə töhfə verməli, bu gün hələ də ayrı-ayrı məkanlarda cərəyan edən elm və iqtisadiyyatın ortaya konkret və səmərəli nəticələr qoya bilməsi üçün qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq platformaları yaradılmalıdır...

Akif Əlizadəyə görə, həmin taleyüklü vəzifələrin həllinin universal açarı, həmçinin bütün uğur və nailiyyətlərin səbəbiyyatı məhz şəxsiyyət fenomeni, insan kapitalı ilə bağlıdır. Bu gün elmin bəlkə də heç bir vaxt olmadığı kimi istedadlı, kreativ təfəkkürə, parlaq zəkaya, innovativ düşüncə tərzinə malik şəxslərə ehtiyacı vardır. Çünki bu cür adamların olmadığı yerdə nə elmi məktəbdən, nə elmi mərkəzdən, nə də elmin inkişafından danışmaq mümkündür.

Akademiklə razılaşmamaq mümkün deyil, lakin təəssüflər olsun ki, Akademiya rəhbərliyində yaxın bir neçə ildə baş verən vəzifə “rotasiyaları” hər hansı bir müsbət perspektiv barədə nikbinliklə danışmağa əsas vermir.

Akif müəllimin elm barədə söhbətlərindən doymaq olmur desəm, səmimiyyətimə inanın ki, heç kimi təəccübləndirmərəm. Bunu macal tapıb həmsöhbət olmaq bəxtəvərliyini yaşayanlar yaxşı bilirlər. Çünki o, elm haqqında danışanda da sanki Müşfiqin, Cavidin, Vurğunun könülləri fəth edən poeziyasından, Səttar Bəhlulzadənin, Toğrul Nərimanbəyovun, Tahir Salahovun təbiətin və dünyanın gözəlliyinin sirləri haqqında dönə-dönə düşünməyə vadar edən möcüzəli rənglər dünyasından, Üzeyirin, Qara Qarayevin, Tofiq Quliyevin adamı özündən oğurlayıb uzaqlara aparan ecazkar musiqisindən bəhs edir. Bu yalnız elmin “sufilərinə”, aşiqlərinə agah olan ilahi vergidir.

* * *

Söhbətimizin əvvəlində də ifadə etdiyimiz kimi, akademik Akif Əlizadəni bir alim, elm təşkilatçısı tək fərqləndirən, bənzərsiz edən məhz tutduğu mənsəbin və titullarının fövqündə bir də insan kimi qayət maraqlı, xarizmatik, xeyirxah, inanclı, prinsipial olmasıdır.

Bu gün az qala ictimai hadisələri də gen səviyyəsində öyrənmək cəhdlərinin artdığı bir zamanda insanların tərbiyə və davranışında genetik kodun yeri və rolu barədə mübahisə və mülahizələr səngimək bilmir. Məsələn, akademik İsmayıl İbrahimov Akif Əlizadənin xarakterindəki mənəvi təmizlik, təmənnasız xeyirxahlıq, insana məhəbbət kimi keyfiyyətləri məhz babası şeyx Axund Ağa Əlizadənin ailəsinə mənsubluğu ilə izah edirdi.

Mərhum akademikə sözünün haqqını veririk. Vətənə, torpağa, millətə sevgi kimi elmə sevgi də İslamdan, Qurandan gəlir. Təsadüfi deyil ki, müqəddəs kitabda təkcə elə elm, bilik və təfəkkürdən bəhs edən 750-dək ayə vardır. Ona görə də əminliklə söyləmək olar ki, Akif Əlizadənin mayasındakı elmlə imanın, etiqad və ziyanın, xeyirxahlıq və şəfqətin uğurlu simbiozu, dostluğu məhz ailəsindən, mənsub olduğu, yaşatdığı və daşıdığı ali genetik kodlardan irəli gəlir.

Akif müəllimin aksioloji görüşlərində həm də bəşəri harmoniyaya, nizam-intizama, səliqə-sahmana bir çağırış var. Bəli, yaşadığımız bu şirin olduğu qədər də mürəkkəb dünyada, həyatda bütün müşküllərin çarəsi, iksiri harmoniyadadır. Böyüklərimiz nahaq yerə deməyiblər ki, birlik hardadırsa, dirilik də ordadır. Ancaq insan övladı cəmiyyətin inkişafını öz subyektiv qanunları ilə idarə etdiyi üçün bəzən tarazlıq pozulur, müvazinət itir. Ona görə də bu gün Kainatdan, Kosmosdan əfzəl Yerdə – insanların münasibətində, qəlbində, əməlində harmoniya axtarmaq lazımdır. Zira, hamımızın can atdığı xoşbəxtliyin ən vacib şərti də məhz belə bir ilahi tənasübdür. Yəqin məhz buna görədir ki, təbiəti etibarilə də xeyirxahlıq mücəssəməsi olan Akif müəllim hər irili-xırdalı söhbətinin sonunda müsahibinə xoşbəxtlik arzulayır.

Kimin dediyini xatırlamıram, ancaq yaddaşımda elə beləcə də qalıb: “Həyat üçün planlar qurma. Onsuz da həyatın sənin üçün planları var”.

İnsan taleyi, onun xoşbəxtliyə, səadətə qovuşmaq arzusu hər birimiz üçün bir ömür boyu can atdığımız məqsəddir, hədəfdir.

Allah hər birimizə bir can əmanət etmiş, ağıl, idrak, zəka, mərhəmət, savab payımızı da kəsməmişdir. Bu ilahi dəyərlərdən dünyanı gözəlləşdirmək, onu bəşər övladı üçün rahat bir məkana çevirmək üçün yerində və məqamında istifadə etmək bacarığı isə yalnız güclü, tale tərəfindən nişanlanmış insanlara xas olan məziyyətdir.

Akif Əlizadə bu cür insanlardandır. Onun ən böyük amalı xalqına, millətinə və dövlətinə təmənnasız xidmətdir.

Akif müəllim geyimindən tutmuş davranışına qədər stildir, zövqdür, etalondur. Onun gözəlliyi duymaq, hər bir hərəkəti ilə estetik brend, səmimiyyət ikonası yaratmaq istedadına və zövq mədəniyyətinə heyran olmamaq mümkün deyil. Yəqin siz də fikir vermisiniz... təbəssümün adamı bu qədər varından yox edə biləcək qüvvəyə, enerjiyə malik ola biləcəyini də, sadəcə, Akif müəllimin təbəssümündə kəşf etmək mümkündür.

Akif Əlizadə ilə ünsiyyətdən hasil olan qənaətlərdən biri də odur ki, bu insanın ruh halı ətrafa bir rahatlıq, pozitiv enerji ötürməklə yanaşı, həm də nikbinliyə kökləyir. O, həyata, ülviyyətə, məsumiyyətə, dostluğa olan sevgisini heç gizlətmir və bunu hər məqamı düşəndə böyük Müşfiqin ölməz misraları ilə ifadə edir:

Ah, mən gündən-günə bu gözəlləşən

İşıqlı dünyadan necə əl çəkim?

Bu yerlə çarpışan, göylə əlləşən

Dostdan, aşinadan necə əl çəkim?

İnsan əməli torpağa atılmış toxum kimidir. Münbit torpağa düşən sağlam toxumun yetirdiyi ağac, o ağacın ərsəyə gətirdiyi bar-bəhər, o bəhərin dadı-tamı, bərəkəti, urvatı bir ayrıdır, özgədir, fərqlidir. Elə Mövlanə Cəlaləddin Rumi də dünya, insan və onun əməlləri barədə düşünərkən deyirdi ki, bu dünya bir tarladır. Hər kəs nəyin toxumunu atsa, onu da biçəcək. Akif Əlizadə də 90 illə ölçülən mənalı həyatı boyu boş dayanmayıb, zəhmətkeş əkinçi tək dünya adlı tarlaya toxum kimi xoş əməllərini səpib. Və nəticəsi də göz qabağındadır – Alim, Ziyalı, İnsan, Vətəndaş, Dost və nəhayət, ailə başçısı kimi qazandıqları!

Nə gizlədim, Akif müəllim kimi insan haqqında söz demək çox çətin məsələdir. Çünki ən dadlı-duzlu, içində fəvvarə vursa da, bayıra çıxa bilməyən kəlmələr demədiklərindir, deyə bilmədiklərindir, səmimi münasibətlərin təvazökarlığı altında gizlənənlərdir. Bizsə, sadəcə, cəhd etdik.